Қазақ әдебиеті тарихында қазақ поэзиясы

Презентация қосу

* Қазақ әдебиеті тарихында қазақ
поэзиясының дамуы үш кезеңге бөлінеді:

Жыраулар кезеңі (XV ғасыр — XVIII
ғасырдың бірінші жартысы.
Ақындық кезең (XVIII ғасырдың екінші
жартысы — XIX ғасырдың бірінші
жартысы).
Айтыс кезеңі (XIX ғасырдың екінші
жартысы — XX ғасырдың басы).
*Жыраулар мектебінің белгілі өкілдері — Қазтуған,
Асан қайғы (XV ғасыр), Доспамбет жырау (XVI
ғасыр), Шалкиіз жырау (1465—1560 жылдары),
Жиембет жырау, Марқасқа жырау (XVII ғасыр),
Ақтамберді жырау (1675—1768 жылдары), Тәтіқара
ақын (XVII ғасыр), Үмбетей жырау (1706—1778
жылдары), Бұқар жырау (1693—1787 жылдары),
Шал ақын (1748—1778 жылдары), Жанақ ақын
(1770—1856 жылдары), т.б. жатады. М.Әуезов жырау
деген атакка ие болған шығармашылық өкілінің
өз ортасында ерекше салмағы бар қоғамдық тұлға
екендігін айта отырып, оның негізгі функциясы
елеңшілік емес, елге басшылық жасап, басалқы
айту болатын олар хан қасындағы қалың елдің
ішінен қосылған қариялар кеңесінің өкілдері деген
тұжырым жасайды.
Қорқыт ата
*Қорқыт — бүкіл түркі өркениетіне ортақ
ортағасырлық тұлғалардың бірегейі.
Қорқыт — әулие, ақын, жырау, сазгер,
қобызшы болған. Қорқыт туралы аңыз-
әңгімелер бүкіл түркі халықтарында
кездеседі. Ол оғыздардан шыққан, руы —
баят, әкесінің аты Қарақожа делінеді.
Шешесі қыпшақ руынан
*Қорқыт қазіргі Қызылорда
облысы, Қармақшы
ауданының, жерінде, Сырдың
бойындағы ортағасырлық,
Жанкент деген қалада VIII—IX
ғасырларда дүниеге келген.
Бұл оғыз тайпаларының
Сырдың ортаңғы, төменгі
ағысында өмір сүрген кезі
болса керек
*Қорқыт қобызды алғаш жасаған және
сонымен күй тартқан адам екен. Қорқыт
жырында қобыздың қандай заттардан және
қалай жасалатыны былай суреттеледі:
*. Қарағайдың түбінен
*Қайырып алған қобызым.
*Үйеңкінің түбінен
*Үйіріп алған қобызым.
*Ақ қайыңның безінен
*Қағып алған қобызым.
*.
*\
Асан қайғы
*Асан қайғы — XIV ғасырдың екінші
жартысында Еділ бойында дүниеге келген
ақын, философ, аңыз кейіпкері, үнемі халық
қамын, елінің болашағын ойлап
жүретіндіктен, замандастары оның Асан атына
"қайғы" деген сөз қосып, Асан қайғы атап
кеткен. Алтын Орданың ыдырау дәуірінде
өмір сүрген Асан қайғы, алдымен, Сарайда,
кейін Қазанда Ұлұғ-Мұхаммед ханның
ықпалды билерінің бірі болған.

*.
Қазтуған Сүйінішұлы
*Қазтуған Сүйінішұлы — халық
аңыздарында қолбасы, батыр делінеді,
әскери ақсүйек тұқымынан шыққан.
Туып-өскен жері — Еділ бойы. XV
ғасырдың орта шенінде жаңа
құрылған Қазақ хандығына қоныс
аударады. Жорық жыршысы, халық
эпосын жасаушылардың бірі Қазтуған
жырау артына өмір, болмыс туралы,
атамекен, туған ел жайлы және әскери
тұрмысқа қатысты сан алуан жырдан
құралған мол мұра қалдырды.
Бұлардың дені сақталмаған
Сыпыра жырау
*Сыпыра жырау — XIV ғасырда Батыс
Қазақстан еңірін жайлаған түркі
тайпаларының ортасынан шыққан
атақты жырау, ноғайлы-қазақ
эпосының негізін салушылардың бірі.
Сыпыра жырау шығармалары біздің
заманымызға жетпеді, алайда оның
кезінде Дешті Қыпшақтағы ең атақты
сөззергері болғаны, мол мұра
туғызғаны байқалады
Шалкиіз жырау
*Шалкиіз жырау қазақ жыраулық поэзиясының
атасы саналады. Шалкиіз Тіленшіұлы 1465 жылы
Жайықтың шығыс бетінде дүниеге келеді.
Жыраудың әкесі сахараның беделді, бай адамы
болды. Шешесі Кіші жүздің ұйытқысы болған,
Сыртқы Орда деп аталатын ұлыстың билеушісі
Мұса бидің қызы екен. Шалкиіз мұсылманша
білім алған, оның 1490 жылға дейінгі өмірінен
дерек жоқ. Тек 1490 жылы ноғайлы әміршісі
Темір бидің жанында болғаны белгілі. Кейбір
зерттеушілердің пайымдауларына қарағанда, осы
кезде жырау бірде әскер қатарында, бірде
әміршінің елші, нөкерлері қатарында Қырым,
Терістік Кавказ, Дон бойын тегіс аралап шыққан
Доспамбет жырау
*Доспамбет жырау — 1490 жылы Азау
қаласында туып, 1523 жылы Астрахан
маңында қаза болған көне қазақ
әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі және
жорық жыршысы. Қазақ халқының
қалыптасу кезеңінде өмір сүрген жыраудың
руы — кіші ноғайлы. Өз заманындағы
жорықтарға, Қырым, Ноғайлы, Қазан
хандықтары арасындағы ұрыстарға
қатынасқан. 1523 жылы Астрахан жорығы
кезінде Доспамбет жырау бастаған
шолғыншылар тосқауылға ұшырайды да,
жырау ауыр жараланып, қайтыс болады.

Ұқсас жұмыстар

Күлтегін ескерткіші

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

МЫҢДАҒАН ЖЫЛДАР БОЙЫ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫМЕН КӨШПЕЛІЛЕР

КОРЕЙ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫ

Қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті

XIX ғасыр әдебиетін зерттеген ғалымдар

Ақберен жүйрік жырау- Қашаған Күржіманұлы

Абай Құнанбаев

Қазақ ауыз әдебиеті(халық поэзиясы, фольклоры) — қазақ халқының бұқаралық көркем сөз шығармашылығы

Мұқағали Мақатаев

Пәндер