Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Экожүйелердің біртұтастығы және
орнықтылығы. Ғаламдық (глобалдық) биогеохимиялық
циклдар. В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялы қ
заңдары.

Орындаған: ПД-517 группасының
студенті: Шаймардан Е.Е.
Тексерген: Нуржуманова Ж.М.
Экожүйенің құрылымы: Экожүйе = биоценоз + биотоп

Экожүйенің негізгі қасиеттері:

1) зат айналымына қатысу қабілеттілігі;

2) сыртқы әсерлерге қарсы тұруы;

3) биологиялық көбеюі.

Экожүйенің деңгейлері:

1) микроэкожүйе- кішкене су қоймасы, жануарлар өлексесі оларды ң тіршілік
ететін әртүрлі ағзаларымен бірге, аквариум, жайылым , су тамшысы

2) мезоэкожүйе- орман, өзен, тоған, т.б.

3) макроэкожүйе- мұхит, континент, табиғи зона, т.б.

4) глобальдық экожүйе- биосфера
Экологияда "биогеоценоз" ұғымымен бірге "экожүйе" ұғымы
қолданылады. "Экожүйе" ұғымын ағылшын ботанигі А.Д. Тенсли
ұсынды. А.Д. Тенсли экожүйе құрамына организмдер, абиотикалық
орта да кіретін жер бетіндегі тірі табиғаттың негізгі функциялық бірлігі
деп есептеп, оның әр бөлігінің екіншісіне әсер ететініне назар аударды.

Экожүйе - зат айналымы жүре алатын организдер мен бейорганикалы қ
компоненттер жиынтығы. Экожүйелердің құрамы көптеген
факторларға, бірінші кезекте климатқа, геологиялық жағдайларға және
адам әсеріне байланысты.

Егер негізгі рөлді автотрофты организмдер – процуденттер ат қарса,
жүйені автотрофты деп атайды. Егер экожүйеде процуденттер болмаса
немесе олардың рөлі мардымсыз болса, мұндай жүйелерді
гетеретрофты деп атайды. Экожүйелер табиғи немесе антропогенді
болуы мүмкін, мысалы, ауылшаруашылық, қала, өнеркәсіптік
экожүйелер.
Құрлықтық экологиялық
жүйелер– тундра
(солтүстіктегі ормансыз, мүк
басқан дала), тайга –
(солтүстіктегі қылқан
жапырақты қалың орман),
орманды дала, дала, шөлейт,
шөл, тропик (жершары
экваторынан солтүстікке
және оңтүстікке қарай
23°27° қашықтықта жатқан
жер) және таулар.

Құрлықтық экологиялық
жүйелер– осы өңірдің
топырағына, суына, климатына
ыңғайланған өсімдіктердің
түрлеріне (шөп, тал, шілік, ағаш
т.б.) қарап айыруға болады.
ТундраЕуропа, Азия
құрлықтарының солтүстігінде
және солтүстік Америкада
орналасқан. Гренландия аралының
солтүстігін, Солтүстік Мұзды
мұхиттағы аралдарды қамтиды.
Солтүстік Арктикалық шөл
аймақпен оңтүстікте қалың
орманды өлкеге дейінгі алқапты
алып жатыр.
Лотикалық (ағынды сулар)
экологиялық
жүйеніңлентикалық
жүйеден айырмашылығы
ағынды сулардан (өзендер,
бұлақтар, жыралар) оттек
мол, судың температурасы
үстіңгі және астыңғы
қабаттарда бірдей болады.
Өзендерді екі алқапқа бөлуге
болар еді;
Өзеннің терең жерлері. Мұнда Өзеннің қайран саяз жерлері.
ағынның күші азаяды, түбі Мұнда ағын қатты
құмды немесе топырақты болғандықтан түбі таза, құм
болып, топырақты қазып топырақ, басқа тұнбалар аз
немесе тереңде жүзіп күн болады. Тасқа, өзен түбіне
көретін жануарлар болады. жабысып күн көретін
Тамыры арқылы өсетін организмдер (весиянка
өсімдіктер мен қалқып личиикасы, ручейник) немесе
жүретін фито – ағынға қарсы жүзетін
зоопланктондарға өте балықтар (форель, ақ марқа,
қолайлы. т.б.) болады;
Құрлықтағы және мұхиттағы
экологиялық жүйелермен салыстырғанда
жер шарының аз ғана бөлігін алады.
Т ұщы сулар экологиялы қ Бірақ адамдар үшін тұщы судың орны
ж үйелер – лентті (Lentis – латынша бөлек. Оларды тұрмыстық қажетке,
«тыныш» деген с өз) сулар ж үйесі өндіріс саласында, ауыл
немесе а ғынсыз сулар (к өлдер, су шаруашылығында көп пайдаланады.
қ оймалары), лотты (Lotus – Сондықтан да қалалардың көпшілігі ірі
латынша «жуушы» деген өзендер, көлдер және лимандар
с ө з)немесе а ғынды сулар ( өзендер, жағалауында орналасқан. Тұщы суларда
қалдықтар тез өңделіп, жуылып, еріп
б ұла қтар, жыл ғалар), батпа қты зиянсыз қалыпқа келеді. Дүние жүзінде
ал қап (батпа қтар мен онда өсетін тұщы сулар қоры өте тапшы, пайдалану
а ғ аштар, өсімдіктер т.б.); мөлшері жылдан жылға көбею
салдарынан келешекте, қиын проблемаға
айналуы мүмкін.
Ғаламдық (глобалдық)
биогеохимиялық циклдар.
«Биогеохимия» терминін В.И. Вернадский енгізді. «Био» - тірі организм-дерге, «Гео» - тау
жыныстарына, топыраққа, ауаға, суға жатады.

Биогеохимиялық айналым – бұл химиялық элементтердің, протоплазма-ның барлық негізгі
элементтерінің сыртқы ортадан тірі организмге және қайтадан сыртқы ортаға айналуы. Б ұл процеске
экожүйенің биотикалық та, абиотикалық та бөлігі қатысады. Экожүйелердегі заттар ағындарыны ң
маңызды қасиеті олардың циклділігі болып табылады

Заттар айналымында екі бөлікті немесе екі қорды ажыратады:
1.қол жетпейтін (резервтік) қор – негізінде тірі организмдермен байланыссыз қрз ғалатын затты ң үлкен массасы;
биотикалық фазадан өтпейді (мысалы, көміртектің резервтік қоры – бұл атмосферадағы, мұхиттағы, ат қылаған тау
жыныстарындағы, кальций карбонаты, көмір, мұнай түзілім-деріндегі органикалық емес қосылыстар);
2.қол жетерлік (айырбас) қоры – организмдер мен олардың тікелей қоршаған ортасы арасында ғы
жылдам айырбасты сипаттайтын кірі, бірақ аса активті қор; заттар биотикалы қ фаза ға енгізілген
(мысалы, көміртектің айырбас қоры – бұл активті көміртек массасы, ол көмірсулары бар фотосинтез
процесінде ассимиляцияланады, сонан соң өсімдіктердің тыныс алуына қайта ж ұмсалады).

Жалпы алғанда биосфера үшін биогеохимиялық айналымдарды екі негізгі т үрге б өлуге болады:

1.атмосферада немесе гидросферада резервтік қоры бар газ т әрізді заттар;

2.жер қыртысында резервтік қоры бар жауын-шашын циклі.
Тірі организмдердің қызмет барысында Жердің геологиялық
қабаттарында айтарлықтай өзгерістер болып отырды, олар
атмосфераның, гидросфераның химиялық құрамының өзгерістері мен
топырақтың құнарлы қабатының пайда болуымен айқындалады.
Кейінгі жүз жылдықтарда адамзаттың биогеохимиялық тұрғыдан
алып қарағандағы, айтарлықтай белсенді деген, биогеохимиялық
маңызы организмдердің маңызынан да асып түсіп жатыр. Адамның
Жер геосферасына деген ақылой, сана арқылы бағыт алған
шаруашылық қызметтеріне байланысты әсер ықпалдары басқа
барлық организмдердің әсер ықпалдарынан айтарлықтай
айырмашылықта. Сондықтан В.И.Вернадскийдің айтуынша биосфера
ноосфераға, яғни адамзаттың ақыл-ой санасы мен қоғам
заңдылықтарының әсер ету аймағына орын береді деп санаған.
Бірақ, адамның қазіргі кезде ғаламдық биосфеарлық процестерге
араласуы ғаламдық экологиялық проблемалардың туындауына себеп
болып отыр, яғни болашақта олар биосфераның өзінің ары қарай
дамуына шек келтіруі мүмкін. Биосфераның қызметтік
заңдылықтарын, оның бүтіндігі мен тұрақтылығын қамтамасыз
ететін механизмдерін, биосфераның тірі заттарының қызметтерін және
олардың табиғи ортаның физикалық-химиялық параметрлерін
өзгертудегі маңызын білу адам мен табиғат арасындағы
байланыстарды реттеу үшін қажет.
В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық
заңдары.
Тірі организмдер немесе В.И.Вернадскийдің айтуы бойынша тірі
заттар өздерінің тіршілік барысында мекен орындарына алуан т үрлі
әсер-ықпалдарын тигізе отырып Жердің барлық геологиялық
қабаттарының физикалық-химиялық қасиеттерін өзгерістерге
ұшыратып отырды. Тірі зат жер бетіндегі барлық организмдердің
тіршілік құбылыстарының жиынтығы – осы аталған
құбылыстардың тіршілік процестеріндегі әсерлеті планетамызда ғы
сулардың құрамын, атмосфераның құрамын түбегейлі өзгерістерге
ұшыратып соңында құрамы жағынан тіршілікке өте маңызды
бірегей биокостық зат – топырақ қабатын жасады, Сонымен тірі зат
өздерінің бірлескен қызмет барысында өздеріне қажетті тіршілік
қабаты биосфераның пайда болуына үлкен ықпалын тигізді. Тірі зат
өлі және тірі материяның аралығындағы байланыстарының
жоғарғы деңгейін айқындады.
Вернадский тірі организмдерді негізгі өзгертуші к үштер деп ерекше атап
к ө рсететті.
Сонымен биосфера деп – тіршілігі бар немесе б ұрын болл ған ке ңістікті ( Жер
қ абатын) , я ғни тірі организмдер немесе оларды ң тіршлік өнімдері кездесетін
жерлерді айтады.
Вернадский биосфера геологиялы қ кездейсо қ емес әрт үрлі жеті б өліктерден
тұ рады деп есептеледі; тірі зат, биогенді, өлі, биологиялы қ өлі, радиоктивті
ыдыраушы заттар, шашыранды атомдарды ң заттары ж әне космосты қ заттар.
М ұ ны ң ішінде ал ғаш қы тө ртеуі ма ңызды болып саналады.
Тірі зат - Ә дебиетке б ұл ұғ ымды Вернадский енгізді. Б ұл химиялы қ құрамы ,
энергия ж әне салма ғы ар қылы біріккен б үкіл тірі организмдерді ң жиынты ғы.
Биогенді зат – ( к өмір , м ұнай , әктас , шым тезек ж әне т.б.) – Жерді ң б үкіл
геологиялы қ тарихында тірі организмдер құр ған , қуатты энергия к өзі болып
табылатын органикалы қ ж әне органо – минералды қ заттар.
Ө лі заттар – түзілу процесінде тірі заттар қатыспа ған тірі организмдерді ң
тіршілік ету орталары немесе субстрат.
Биологиялы қ өлі заттар тірі ж әне өлі заттарды ң ( үгілу қабаты,
топыра қтар, т ұнбалар, таби ғи сулар, ш өгінді жыныстар ж әне бас қалары)
синтезі н әтижесінде т үзіледі. Биологиялы қ өлі затта ғы тірі ж әне өлі заттарды ң
ара қатынасы әртүрлі болады. Мысалы, топыра қ шамамен 93 процент өлі ж әне
7 процент органикалы қ заттардан т ұрады.
Тірі зат биосфераны ң аз б өлігі бол ғанымен б үкіл биосфера салма ғыны ң 0,01
процент онын негізін құ райды.
Вернадский бойынша тірі заттар – бұл қуатты геологиялы қ фактор
болып табылатын тіршілік ететін ( немесе б ұрын тіршілік еткен.) тірі
организмдердің жиынтығы. Биосфераны ң тірі заттары химиялы қ ж әне
геологиялық тұрғыдан өте белсенді болып саналады.
Планетамызда тірі заттардың қатысуымен жүретін негізгі 5 қызмет
атқарады.
1. Энергетикалық – биосфералық – планета аралық құбылыстардың
космостық сәуле шығарумен , күн радиациясымен байланысын жүргізу.
2. Газды – газдардың миграциясын және олардың айналымын,
атмосфераның газдық құрамын қамтамасыз ету.
3. Тотығу тотықсыздану – тірі заттың әсерінен тотығу ( ортаны ң
оттегімен байытылу ) және тотықсыздану – оттегіні ң тапшы кезінде
органикалық заттардың ыдырауы , күкіртті сутекті ң түзілуі жина қталу
процессі.
4. Жинақтау – организмдердің өз денелерінде шашыранды химиялы қ
элементерді жинақтау қабілеті , оларды ң м өлшері қорша ған ортамен
салыстырғанда бірнеше есе көбейту.
5. Деструкциалық – өлген органикалық заттардың ыдырауы, яғни тірі
заттың өлі затқа айналуы. Нәтижесінде биосфераны ң биогенді ж әне
биологиялық өлі заттары түзіледі.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Адамның психикалық қызметтерінің ерекшеліктері. Зейін,ой,сана,сөз

Билік анықтамасы

ЭКОЖҮЙЕЛЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ

Антропогендік іс әрекет және гидросфера. Антропогенез және педосфера

Экологиялық пирамида

Экология бөлімі

Биомасса пирамидасы - қоректік тізбектің бірінші деңгейінен екінші деңгейіне берілетін органикикалық заттар массасы

Антропогендік іс әрекет және гидросфера, антропогенез, педосфера

Геоэкологияжоғарғы иерархиялық деңгейлердің Экожүйесін зерттейтін экологияның бір саласы

Экологиялық сараптама түрлері

Пәндер