Баға және баға жасау

Презентация қосу

Семей қаласының Шәкәрім атындағы
Мемлекеттік Университеті

Баға және баға жасау

Дайындаған: Динслямова А. А.
МШ-203

Семей 2015
ЖОСПАР:

1. Баға түрлері, жіктелуі.
2. Бағаның экономикалық функциялары
3. Баға жасау әдістері
4. Баға жасау процесінің кезеңдері
1. Баға түрлері, жіктелуі.
Бірқатар экономикалық белгілерге қарай бағалардың бірнеше жіктеулері
бар:
А) Бағаны қою объектісіне қарай материалдық өнімге және қызметтерге
қойылатын бағалар болады. Материалдық өнімдерге қойылатын ба ғалар
түрлері:
А.1. Өнеркәсіп өніміне көтерме бағалар – бұл меншік формаға т әуелсіз
өнеркәсіп кәсіпорындарының, фирмаларының, ұйымдарының тауарлары ірі
көлемде сатылатын, және сатып алынатын бағалар. Көбінесе, б ұл бағамен
тауарды әртүрлі делдалдар сатып алады. Көтерме бағаларды ң екі түрі бар:
кәсіпорынның көтерме бағасы (сату бағасы) және өнеркәсіптің сату
бағасы. Кәсіпорынның көтерме бағасы – бұл кәсіпорын шығындарының
осы кәсіпорынға қажет қалыпты пайданың, жанама салықтардың
қосындысы. Қалыпты пайда – бұл кәсіпорынның ұдайы өндірісін
қамтамасыз ететін ақша мөлшері. Пайда нормасы көптеген факторлар ға
тәуелді болады. Кәсіпорынның көтерме бағасына қарай кәсіпорын
қызметінің негізгі құндық көрсеткіштері талдауға салынады, жоспарланады
және есептелінеді. Кәсіпорынның көтерме бағасының ерекше түрі –
трансфертты бағалар – кәсіпорын, фирма ішіндегі бөлімшелер арасында
қолданылатын баға деңгейі.
А.2. Құрылыс тауарларының бағалары – үш түрі бар:
1. сметалық (құрылыс салу) құн (әр объектіні салуға кететін шекті
шығындар;
2. прейскурантты баға – типтік құрылыс объектісінің соңғы өнімінің
бірлігіне кететін орташа шығындар деңгейі;
3. келісімдік баға – тапсырыс беруші мен орындаушы арасында ғы
келіссөздер арқылы қалыптасады.
А.3. Сатып алу бағалары – ауылшаруашылық өнімді сату ба ғалары. Б ұл
бағалар бойынша баға паритеті (ауыл және қала арасында ғы
бағалық үйлесімділік) мәселесі үлкен орын алады. Бұл жерде
ауылшаруашылық өнімнің жылына бір рет өткізілуін есебке алу
керек. Мемлекет тарапынан осы мәселеге аса зор к өңіл б өліну керек
(субвенциялар, жеңілдетілген несиелер, материалдық-техникалы қ
көмек және т.с.с.).
А.4. Бөлшек сауда бағалары – соңғы тұтынушылар ға арнал ған ба ғалар.
Тауарлар айналыс өрісінен тұтыну өрісіне ауысады. Бұл бағаны
анықтау үшін өнеркәсіптің көтерме бағасына сауда шығындары,
пайдасы және салықтары қосылады.
Б. Қызметтерге қойылатын бағаларды тарифтер деп атайды. Олар
транспортты, коммуналды, тұрмысты болып бөлінеді.
Б.1. Транспорттық тарифтер – жүктерді, пассажирлерді тасымалдау ға
алынатын төлем мөлшері. Құрамына транспорттық ұйымның
шығындары, пайдасы және ҚҚС кіреді. Шығындар екі бөліктен тұрады:
бастапқы-соңғы операциялар үшін және қозғалыс үшін.
Б.2. Коммуналды тарифтер – отын, жылу, су, канализация, газ,
электрэнергиясы, көмір.
Б.3. Тұрмысты тарифтер – шаштараз, кір жуу, жөндеу және с.с. В. Қызмет
ету өрісіне қарай - әлемдік, біріңғай мемлекеттік (немесе белбеулі) ж әне
аймақтық (зональды, жергілікті) бағалар болады.
Г. Тұтынушы жүктерді жеткізу бойынша транспорттық шығындарды төлеу
тәртібіне қарай - өнімді шығару орнындағы баға (тауар шығару жерінде
тұтынушыға сатылады); тасымалдау шығындарымен қоса бірі ңғай ба ға
(тұтынушының бәріне де мекен-жайына тәуелсіз біріңғай бағалар, м ұнда
транспорттық шығындар орташа етіп алынады); зональды ба ғалар
(берілген зонада тұратын тұтынышыларға біріңғай бағалар
қолданылады); базистік нүкте негізінде анықталатын бағалар (фирма
әртүрлі географиялық нүктелерде бір тауарға базистік баға
тағайындайды, сонда іс жүзіндегі бағаны анықтау үшін ең жақын
нүктедегі базистік бағаға тұтынушыға жеткізу шығындарын қосады).
Д. Бағаны орнату тәртібіне қарай еркін және реттелетін және тіркелген
бағалар болады.
Д.1. Еркін бағалар сұраныс және ұсыныс ықпалының негізінде
қалыптасады. Д.2. Реттелетін бағалар – олар да сұраныс пен ұсыныс қа
негізделеді, бірақ мемлекеттік органдардың ықпалына да т әуелді болады
(экономикалық (несие, кеден, салық, қаржы, бюджет саясаты ар қылы) ж әне
әкімшілік (рентабельділікті шектеу, бағаны өзгертудің шекті
коэффициенттері, шекті бағалар мен тарифтер енгізу) реттеу.
Д.3. Тіркелген бағалар – мемлекет тікелей орнататын ба ғалар
(прейскурантты, «мұздатылған», «монопольды» бағаларды тіркеу).
Е. Тауардың жаңа болу дәрежесіне қарай жаңа тауарлар бағалары және
нарықта ұзақ сатылатын тауар бағалары болады.
Е.1. Жаңа тауарға «қаймақты алу» бағасы, «нарыққа ену» бағасы,
«психологиялық» баға, «лидердің артынан еру» бағасы, өндіріс
шығындарын өтеу» бағасы, «беделді» баға қолданылады
Е.2. Ұзақ мерзім сатылатын тауар бағасы – ауыспалы (скользящая) немесе
түсіп бара жатқан бағалар, ұзақмерзімді баға, нарықты ң т ұтынушылы қ
сегментіне арналған бағалар, икемді бағалар, арты қшылы ғы бар ба ғалар,
енді шығарылмайтын өнімдерге бағалар, кәсіпорындардың көбінен төмен
болатын бағалар, келісімдік бағалар қолданылады.
Ж) Сыртқы тауар айналымын қамтамасыз етуге қарай экспортты және
импортты бағалар болады. Бұл бағалар әлемдік бағалар де ңгейіне
тәуелді болады.
Бұл жерде тауарды тасымалдау шығындарын өтеуге байланысты
(франкировкаға) әртүрлі бағалар қолданылады: Франко- жеткізу
станциясы – тауар бағасына оны вагоннан шығаруға дейін болған
транспорттық шығындар кіреді
Франко-жіберу станциясы – тауар бағасына жіберу станциясына дейін
болған транспорттық шығындар кіреді, кейінгі шығындар бағадан тыс
төленеді. Франко – қай жерге дейін транспорттық шығындар төленетінін
көрсетеді.
З) Есебке алу және статистикада қолданылатын бағалар (тіркеу, талдау,
индекстерді есептеу үшін қажет): бағалар индексы, ағымдағы, орташа
бағалар, салыстырылатын және өзгеріссіз бағалар жатады.
И) Ғылыми-зерттеу ұйымдарында, сондай-ақ, жобалық, лимитті ж әне
шамалы (болжамды) бағалар қолданылады.
2. Бағаның экономикалық функциялары
Баға функциясы деп оның ішкі құрамының (қасиеттерінің) сыртынан
көрінісін айтады. Бағаның 5 функциясын атауға болады:
А) Есебке алу функциясы – қоғамдық еңбек шығындарын есебке алу ж әне
өлшеу.
Басқаша айтқанда баға арқылы біз осы тауарға қанша шығын кеткенін
анықтай аламыз немесе берілген қажеттілікті қанағаттандыруға арналған
тауарға қоғам қанша шығындалғанын көре аламыз. Баға тек шығында ғана
емес, сондай-ақ пайда деңгейін де көрсете алады. Әрине шын м әнінде
нарықтық баға қалыпты бағадан қатты ауытқуы да мүмкін екенін
ұмытпауымыз керек. Берілген функция бойынша баға барлық құндық
көрсеткіштерді анықтауға негіз бола алады. Бұл көрсеткіштер санды қ ж әне
сапалық болып бөлінеді. Сандық көрсеткіштер – жалпы ішкі өнім, ұлттық
табыс, күрделі салымдар көлемі, тауар айналымы, өнім к өлемі, және т.б.
Сапалық көрсеткіштер – пайдалылық (тиімділік, еңбек өнімділігі, қор
қайтарылымдылығы және т.б.).
Б) Ынталандырушы функция. Баға арқылы ҒТП, қорлардың үнемделуін,
өнім сапасын көтеруді, өндіріс құрылымын өзгертуді ынталандыруға
болады. Баға арқылы сонымен қатар, тұтынушыларды да ынталандыруға
болады.
В) Бөлу функциясы. Бағаның көмегімен ұлттық (таза) табысты
бөлуге және қайта бөлуге болады: экономика салалары
арасында, меншік формалары арасында, ел аймақтары
арасында, жинақтау және тұтыну қоры арасында, халықтың
әртүрлі әлеуметтік топтары арасында. Мемлекет бұл
функцияны акциз, ҚҚС және т.б. әдістер арқылы орындайды.

Г) Сұраныс пен ұсынысты теңестіру функциясы.

Д) Өндірісті тиімді орналастыру белгісі ретінде болу ға
бағытталған бағаның функциясы. Капитал пайда мөлшері
әсіресе көп экономика секторына ауысуға тырысады, ал
капитал иесі кәсіпорындар және ұйымдар болады. Осы
аталған барлық баға функциялары бір-бірімен байланысады,
кейде қарама-қайшы болады.
3. Баға жасау әдістері
Фирма жай баға орнатпай, барлық шығаратын тауар ассортиментіне ба ғалар
жүйесін белгілейді. Фирма келесі бағалар түрлерін және оларды жасау
әдістерін қолданады:
1) жаңа тауарға бағаны белгілеу: ол өз кезегінде патентпен қор ғал ған нары қ
үшін шын мәнінде жаңа болатын тауар үшін бағаны анықтау, нарықта бар
тауарларға ұқсас болатын тауар-имитаторға бағаны анықтау.
2) Тауар номенклатурасы шеңберінде баға жасау. Мұнда фирма өзі
шығаратын тауар номенклатурасы бойынша бағалар жүйесін құрып
максимальды пайда алуға тырысады. 4 типтік жағдай болуы мүмкін:
а) тауар ассортименті шеңберінде бағаны жасау. Әртүрлі тауарларға әрт үрлі
деңгейлі бағалар орнатылады (барлық факторлар, әсіресе шы ғындар де ңгейі,
бәсекелестер бағалары, тұтынушылардың көзқарасы, есебке алыну керек)
б) толықтырғыш тауарларға баға орнату. Негізгі тауарға фирмалар кейде
қосымша толықтырғыш тауарлар ұсынады. Негізгі мәселе: стандартты
тізімге және қосымша, толықтырғыш тізімге нені қосу қажет деген с ұра қты
шешу.
в) Міндетті қосылымдарға бағаларды орнату. Бұл қосылымдар негізгі
тауармен қоса қолданылу қажет. Кейде оларға фирмалар асыра ба ғаларды
қояды.
г) Өндірістің қосалқы өнімдеріне бағаны орнату. Оларды өткізу нәтижесінде
3) Бағаларды географиялық қағидаға байланысты орнату. 5 түрлі
вариант болады:
а) тауар шығару орнында бағаны анықтау
б) транспорттау шығындарын қосып біріңғай бағаны анықтау
в) зональды бағалар анықтау
г) базистік нүктеге қарай баға орнату
д) фирма транспорттау шығындарын өзі төлеп баға орнатады.
4) Шегерімдері немесе келісулері (зачеты) бар бағаларды орнату.
Шегерімдер түрлері: таза ақшамен төлеу үшін; тауар көлемі үшін;
функциональды шегерімдер (тауар қозғалысына қатысушыларға
жасалынады); маусымды шегерімдер; келісулер (ескі тауарды тапсыр ғанда
жасалынатын шегеімдер, немесе делдалға (жарнамаға, өткізуге
көмектессе) және т.с.с.
5) Өткізуді ынталандыруға арналған бағаларды орнату. Т ұтынушыларды
келтіру мақсатында жасалынады: кейбір тауарларға, кейбір уа қыт
мерзімінде, белгілі уақыт аралығында және т.с.с.
6) Дискриминациялық бағаларды орнату.
4. Баға жасау процесінің кезеңдері
Баға жасау процесінің негізгі кезеңдері
а) Мақсат қою. Тауар шығару мақсатын, оның нарықтағы орнын анықтау
қажет. Жалпы алғанда үш басты мақсат болады: фирманың қызметін
сақтау (нарыққа ену бағалары); пайданы өсіру (сұраныс пен ұсынысқа
қарай); нарықтағы орнын сақтау (бағаны бір қалыпты ұстау).
б) Сұранысты анықтау (бағаның максимальды деңгейін көрсетеді).
в) Шығындарды талдау (бағаның минимальды деңгейін көрсетеді)
г) Бәсекелестердің бағаларын талдау.
д) Баға жасау әдісін таңдау
е) Соңғы бағаны анықтау

Баға белгілеудің әсіресе кең таралған әдістеріне келесілер жатады:
-Тауар бағасын өндіріс шығындарына негізделіп анықтау
-Капиталға саналған табыс әдісі
-Сұранысқа бағытталған бағаларды анықтау
-Ағымдағы бағалар деңгейіндегі бағаларды белгілеу
Бірінші әдіс толығырақ жеке тақырыпта қарастырылады.

Екінші әдіс бойынша өнім бірлігіне кеткен шығындарға салынған
капиталға саналған процент қосылады. Өнім рентабельділігі келесі формула
бойынша анықталады: Рентабельділік = (салынған капиталдың пайда
нормасы*баланс активының жиыны+тұрақты шығындар сомасы)/
(өткізілетін өнім көлемі*өнім бірлігіне саналған өзгермелі шығындар)
Инфляция кезінде бұл әдісті қолдану қиынү Көбінесе оны ассортименті ке ң
және жаңа тауарлары бар кәсіпорындар қолданады.

Үшінші әдіс тұтынушылардың тауарға берген бағасы (реакциясы)
зерттеледі. Бұл әдіс тауарлардың дифференциясы жоғары болатын нарықта
көп қолданылады.

Төртінші әдіс бүкіл саланың тәжірибесін жинақтауға негізделген. Бұл
әдісті таза немесе олигополиялық нарықта қолдануға болады. Әр
кәсіпорын бәсекелестің өз бағасын өзгерту себебін тыңғылықты талдау
қажет және сәйкес жауап беру керек. Мысалы, бәсекелес бағаны
азайтқанда, оның себебін, жасау мерзімін және нарыққа ы қпалын
қарастыру қажет.

Ұқсас жұмыстар

Баға және баға жасау туралы

Баға жасау методологиясы

Баға жане баға жасау жайлы

Калькуляциялық шығындардың схемасы

БАҒА туралы ұғым, маңызы, жасау қағидалары

Баға құрастырудағы мақсаттар

АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ. БАҒА БЕЛГІЛЕУ ҚЫЗМЕТТЕРІ МЕН БАҒА БЕЛГІЛЕУ ФАКТОРЛАРЫ АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫС

Бағаның түрлері,формалары,жүйелері туралы ақпарат

«Экономика, өндірісті ұйымдастыру және менеджмент»

Туристік - өлкетану жұмысы мақсатында аймақты рекреациялық бағалау

Пәндер