Аңдардың ішкі секреция бездері

Презентация қосу

Аңдардың ішкі секреция бездері
Өнімдерін тікелей қанға бөлетін бездерді ішкі
секреция деп атайды

Ішкі секреция бездеріне жататындар:
гипофиз, қалқанша без, қалқанша маңы
безі, тимус, эпифиз, бүйрек үсті бездері
және т. б.
Эндокриндi реттеу белгiлi реттелу әсерлерiнiң бiрi,
мыналарды: өзi бөлетiн (аутокриндi-бiр түрлi
жасушалар деңгейiнде); жұп бөлiнетiн
(паракриндi-бiр түрлi жасушалар өнiмiнiң екiншi
жасушаға әсерi); iшкi ортаға бөлiнетiн
(эндокриндi-гормондардың қан ағысымен жүрiп,
реттеуi); жүйкелi (нейрон өсiндiсiнiң нысана-
ағзаға беретiн әсерi); нейроэндокриндi
(эндокриндi, жүйке белгiлерi үйлесуi) бөледi. Бұл
әсерлердiң алғашқы екеуi-жергiлiктi, кейiнгi
үшеуi-ара қашықтықтан iске асады.
Жасушалары гормон өндiретiн
ұлпалар эндокриндi бездердің басты қызмет атқаратын ұлпасы болып саналады. Ондай қабілет организмдегi барлы қ ұлпаларда бай қалады.

Эпителий - эндокриндi бездер (қалқанша, қалқаншамаңы без, гипофиздiң
алдыңғы, аралық бөлiктерi, бүйрекүстi безiнi ң қыртысты заты,
жұмыртқалық фолликулалар жасушалары) қызметiнiң жетекшi ұлпасы.
Дәнекер ұлпадан жыныс безiнiң (Лейдиг жасушалары,
жұмыртқалықтағы фолликул қаптамасының iшкi қабатында ғы
жасушалар) эндокриндi бөлiктерi пайда болады.
Жүйкелiктен гипоталамус, эпифиз, нейрогипофиз, б үйрек үстi безi милы

затындағы эндокриндi жасушалар пайда болады.
Бұлшық ет ұлпасына бүйрек шумақшасындағы қызылтамырша орта ңғы

қабығындағы юкстагломерулалық жасушалар, түзiндi б өлетiн
кардиомиоциттер жатады.
Эндокриндi жүйе құрылымының жалпы заңдылықтарына сай, о ған

сатылы қағида, керi қатынас жүйесiнiң бары кiредi.
ЭЖ басқа реттелу, әсiресе иммунды, ж үйкелiк
жүйелермен өзара iс-қимыл жасайды.
Жүйкелену арқасында ЭБ жүйке жүйесiнiң
бақылауында болады, оның әрекеттерiне
гормондар әсерiн тигiзедi. Жүйке, эндокриндi
жүйелердегi өзара байланысты, эндокриндi
жүйенің орталық ағзасы, организмнiң басқа
жүйелер әрекетiндегi қызметтердi бiрiктiрушi
- гипоталамустың өзi орталық жүйке жүйесi
бөлiгi екенiнен - ақ көруге болады.
Қалқанша безі

Қалқанша без - организм эндокриндi бездерiнiң
ең iрiсi, сүтқоректiлерде күрделi дамиды, зат
алмасу реакциясы белсендiлiгiн, даму процессiн
реттейтiн - тиреоидты (йоды бар), кальций
алмасуын реттеуге қатысатын - кальцитонин
гормондарын өндiредi.
Қалқанша маңы бездерi 3-, 4-шi желбезек
қалташасы алдыңғы қабырғасы қалың
iшқабық (эндодерма) бастамасынан
дамиды, мезенхимадан дәнекер ұлпа
қабықшасы, без жұқа қабатшалары
құрылады. Кейiнгiлер бездi бөлiкшелерге
бөледi.
Басты жасушалар биосинтездi iске асырып, паратгормон
бөледi. Паратгормон қанда кальций деңгейi көтерiлсе -
тежеледi, төмендесе - белсендiлiгiн арттырады. Бұл
гормон сүйек ұлпасындағы остеокластар құрамын
көбейтiп, қызмет белсендiлiгiн арттырып, бүйрек
арналарында кальцийдiң қайта сiңiрiлуiн
ынталандырады. Қышқыл сүйгiш паратироциттер
бастылар арасында орналасады, олардан iрiрек келедi,
үлкен түрлi түстi ядролары мөлшерi кiшi болады.
Цитоплазмасы қышқыл бояғыштармен қарқынды
боялады, сондықтан онда басқа тұрақты
қосындыларға, түзiндi түйiршiктердiң жоғына қарамай,
iрi митохондрийлер құрамы жоғары болуымен
ерекшеленедi. Қалқаншамаңы бездерiнiң қызметi
гипофизге байланысты болмайды.
Бүйрек үсті безі

Бүйрекүстi безi - эндокриндi без, екi бөлiктен–
қыртысты, милы заттардан тұрады. Даму көзi,
құрылысы, қызметi әртүрлi болады. Қыртысты зат
соңғы қуысты (целом) мезодерма қалың
эпителийiнен дамиды, милы зат, сезiмтал т үйiн
жасушаларындай, жүйке айдаршық ұлпаларынан
пайда болады. Бездiң дәнекер ұлпасы мезенхимадан
құралады. Қыртысты зат алмасу түрлерi, иммунды
жүйе, қабыну процесстерi ағымына әсер ететiн
кортикостероидтар - гормондар тобын бөледi.
Бүйрекүстi без қыртысты зат гормондары –
кортикостероидтар - негiзiнен үшке б өлiнедi: шума қты
аймақта минералкортикоидтар өндiрiледi. Қан
электролиттерi деңгейiн, артериялы қ қысым ға әсер
етiп, минералдар алмасуын реттейдi. О ған б үйрек
арнасында натрийдi қайта сi ңiрудi реттейтiн
альдостерон жатады; шоғырлы айма қта
глюкокортикоидтар (кортикостерон, кортизон) түзiледi.
Олар әртүрлi алмасу түрлерiне (әсiресе, к өмiрсу),
иммунды жүйеге нақтылы әсер етедi; торлы айма қ
жыныс стероидтарын (андроген) өндiредi. Көкiрек,
iшперде қуыстарында бүйрекүстi без қыртысты зат
жасушалары жеке орналасып, ұса қ денешiктер т үзедi.
Қыртысты зат желiлерi бағытталуына, арнайы құрылысына,
қызметiне қарай, үш: шумақша - қабықша астында жататын
жұқа, сыртқы; шоғырлы - ортаңғы, қыртыстың негiзiн
құратын; торлы - iшкi, енсiз, милы затқа жанасатын,
аймақтардан тұрады.
Шумақша аймақ цитоплазмасы бiркелкi боял ған кiшкене
жасушалардан құралған, домалақ шумақ құрады.
Жасушаларында түйiршiксiз эндоплазмалық тор, Гольджи
аппараты, жақсы дамыған, май тамшылары аз болады.
Шоғырлы аймақ iрi оксифильдi көпiршiктенген жасушалардан
(спонгиоциттер) тұрады, қойнаулы қылтамырлармен б өлiнген,
күн сәулесi тәрiздi тарамданған желiлер (шо ғырлар) құрады.
Оларға мол май тамшылары, митохондрийлер, күштi дамы ған
түйiршiксiз эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты болуы т ән.
Айырша без, тимус. Айырша немесе зоб безі-иммуногенездің орталы қ
мүшесі. Безге бағаналық клеткалар сүйек миынан түсіп, аралық
кезеңдерден өтіп, Т-лимфицитке ауысады. Жаңа туған баланың
безінің салмағы 10-15 грамм, 14-15 жаста 25-37 грамм, үлкейген
сайын салмағы азайып 5-6 грамға жетеді. Без бөліктерден құралып,
дәнекерұлпамен қапталған. Бөліктер эпителиальді клеткалардан және
ұзын өсінділерден құралған. Ортаңғы бөлігін милы заты, шеттік
бөлігін қыртыс заты деп атайды. Милы және қыртыс заттарында кіші
лимфоциттер түзіледі, олар қан тамыр мен лимфа тамырларына
капиллярларына барады. Қыртыс затында гранулоциттер, тучные
клетки, лимфобластар және макрофагалар, ал милы затта Гассаль
денешіктері кездеседі. Зоб безі алдыңғы көкіректе орналасқан.
Жоғарғы шеті жоғарғы кеуде апертурасына, төменнен ІҮ қабырғаның
шетіне, алдынан төске, артынан перикард, өкпелік сабау және
жоғарғы қуыс венасына дейін етеді.

Ұқсас жұмыстар

Ішкі секреция бездерінің патологиясы

Қалқанша маңы бездері

Эндокринді жүйе

Эндокриндік жүйе

Ішкі секрециялық бездер, олардың қызметтік ерекшеліктері

Ішкі секреция бездері

Пәндер