КІЛТ СӨЗДЕР:

Презентация қосу

ТАҚЫРЫБЫ: XX ҒАСЫР
БАСЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ,
ӨРКЕНИЕТ, МӘДЕНИЕТ

Орындаған:Нұрғалие
ва А.М.
КІЛТ СӨЗДЕР:
Әдебиет; мәдениет; өркениет;
қоғам; баспасөз; дін;
азатшылдық; жанр; білім беру;
ағартушылық; стиль; өлең;
зерттеу; аударма;
Әдебиеттегi сыншылдық бағытты дамытып, ағартушылық идеяны көркем сөз
арқылы өрiстетуге Cәбит Дөнентаев, Мұхамеджан Сералин, Спандияр
Көбеев, Бекет Өтетiлеуов, Тұрмағамбет Iзтiлеуов, Ғұмар Қараш, Нарманбет
Орманбетұлы, Бернияз Күлеев. т.б. елеулi еңбек сiңiрдi. Олар ақындық өнердi
әр жағынан жетiлдiрдi. Сәбит шағын, сюжеттi өлеңдер мен мысал жанрында
өнiмдi еңбек етсе, Бернияз заман шындығын лирик. өлеңдермен ашуға
ұмтылды. Ауыл мектептерiнде сабақ берген Спандияр мен Бекет еңбектерi
олардың ұстаздық, ағартушылық көзқарастарымен байланысты едi. Көбеев
«Қалың мал» атты роман жазды. «Айқап» журналын шығарған белгiлi
журналист Сералиннiң әлеуметтік теңсiздiктi бейнелейтiн дастандары басылды.
Отаршылдық қанауды, ел билеу жүйесiндегi саясатты, қазақ қоғамыны ң мешеу
күйiн сынауда Ғұмар мен Нарманбет өлеңдерi едәуiр көркемдiк табысқа жеттi.
Бұл дәуiрдегi әдебиет ақын-жазушылардың ұстаған жолы мен көркемдiк
iзденiстерi, бағыт-бағдары жағынан бiркелкi емес едi. Оларды ң iшiнде таза
қазақы дәстүрге сүйенген, аракiдiк шығыс әдебиетiнен хабары бар ақындар
тобы болды. Олар да ел iшiн жайлаған надандықты, ел билеушiлердi ң
әдiлетсiздiгiн, патшаның отаршылдық саясатын сынады. Мәш һүр-Ж үсiп
Көпеевтiң, Нұржан Наушабаевтың реалистiк өлеңдерi дәуiр шындығын ашып
көрсеттi.
20 ғ-дың басындағы әдебиеттi толықтыруда «Исатай-
Махамбет» дастанының авторы Ығылман Шөрековтi
де, Қ. ә-нiң дәстүрлi саласын дамытқан әншi-ақындар
легiнде (Майра, Иманжүсiп, Мәди, Кенен, Үкiлi
Ыбырай) атап айтуға болады. 1917 жылғы ұлт-азаттық
көтерiлiсiнiң батырлары Амангелдi, Бекболат, т.б.
туралы жырлар туды. Көтерiлiске байланысты туған
халық поэзиясы ғасыр басындағы әдебиеттiң демокр.-
халықтық бағытын толықтырып, оны жаңа мазмұнмен
байытты
ХХ ғасырдың басында мәдениеттің дамуына осы
уақытқа дейін елеусіз жағдайда болған баспа ісін
жолға қою белгілі бір ықпал жасады. Қазақ
мерзімдік баспасының гүлдене бастаған уақыты
ХХ ғасырдың бас кезіне тура келді. Бұл кезде кітап
басып шығару Семей, Омбы, Орал сияқты мәдени
орталықтарда елеулі дамыды. ХІХ ғасырдың
соңында «Түркістан уалаятының газеті» мен «Дала
уалаятының газеті» атты екі басылым шығып
тұрды. 1905 жылға қарай бірқатар жаңа газеттер
мен журналдар пайда болды.
1907 жылы қазақ зиялыларының бір тобы
Петерборда редакторы Әбдірашид Ибрагимұлы
болған «Серке» газетін шығара бастады. Бұл
газеттің екінші нөмірінде Міржақып Дулатұлының
«Біздің мақсат» деген мақаласы жарияланды.
Патша тыңшылары газетті «қазақ халқын барлық
үкімет орындары мен өкілдеріне қарсы
қоздырушы» үндеу ретінде қарап, жауып тастады.
1907 жылы наурызда Троицкіде бірінші нөмірі
шығысымен тыйым салынған «Қазақ газеті»
жарық көрді.
XX ғасырдың басы Ресей империясында әлеуметпк
қайшылықтардың шиеленісуімен, Қазақстанда отарлық
саясаттың күшеюімен ерекшеленді. Отарлық саясат, әсіресе
аграрлық салада пәрменді жүргізілді. Өйткені аграрлық
мәселе қоныстандыру саясатына тығыз байланысты еді.
Қазақ өлкесі бірнеше қоныстандыру аудандарына бөлінді:
Торғай-Орал, Семей, Сырдария, Жетісу. Патша өкіметі
«Қоныс аудару қорынна» (Переселенческий фонд) қуру
үшін Қазақ өлкесіндегі «артық» жерлерді анықтайтын
қоныстандыру басқармаларын құрды.
XX ғасырдың басында Қазақ өлкесінде тау-кен өнеркәсібі даму үстінде
болды. Өйткені, қазақ жерінің қазба байлығын игеруде жақсы жолға қойыла
бастағафранцуз, американдықтардың қолында болды. «Спасск мыс кеніші»
акционерлік қоғамының төрағасы ағылшын парламентінің мүшесі Артур
Фелл, ал төрағаның орынбасары Франция президентінің жиені Эрнест Жан
Карно болды. Орыстық-Азиялық деп аталатын Риддер мен Екібаст ұз
кеніштерінің корпорациясы ағылшын компаниясының иелігіне беріліп, оған
болашақ АҚШ президенті Герберт Гувер мен ағылшын қаржыгері Уркварт
қаржы салды.н еді. 1902 жылы барлығы 18695 жұмысшы еңбек ететін 197
өндіріс орны жұмыс істеген. Тау-кен өндірісімен бірге өнім өңдейтін шағын
кәсіпорындар жуйесі де қалыптаса бастады. Бұл кезеңде өлкеде 690
кәсіпорын болса, ал онда 7297 адам жұмыс істеген. XX ғасырды ң е ң ірі деген
өндіріс орындарына Қарағанды кемір шахталары, Қазақ өлкесінің шығыс
және орталық аудандарындағы түсті металлургия, Орал-Ембі м ұнай өңдеу
кәсіпорындары кірді. Ісжүзінде бұл өндіріс орындары шетел кәсіпкерлеріні ң,
негізінен ағылшын,
Қазақ жері арқылы өтетін теміржолдарды салу
нәтижесінде теміржол жұмысшыларының саны өсе
бастады. Мысалы, Орынбор-Ташкент темір
жолының ұзындығы 1656 км құраса, ал онда
істейтін жұмысшылардың саны 30 мыңға жетті.
Бұл теміржол 1901-1905 жылдары салынып, Қазақ
өлкесіндегі ең негізгі магистральге айналды. Жол
бойында Шалқар, Қазалы, Перовск, Түркістан
сияқты ірі бекеттер жұмыс істеді.
XX ғасыр басында Ресейде болсын, Қазақ өлкесінде болсын
жұмысшылардың әлеуметтік жағдайы өте ауыр еді. Әсіресе
қазақ жүмысшыларының әлеуметпк жағдайы ешбір сын
көтермейтін дәрежеде болды. Олар жұмыстың ең ауыр
түрлерін және жалақы аз төленетін бөліктерінде істеді.
Өйткені қазақ жұмысшыларының кәсіби мамандықтары
болмады, көпшілігі маусымдық жүмыстарға жалданды.
Өндіріс басшылары мен жергілікті патша әкімшілігі қазақ
жұмысшыларының орыс тілінде еркін сөйлей
алмайтындықтарын пайдаланып, үнемі олардың азаматтық
әрі әлеуметтік қүқықтарын бұзып отырды. Кәсілорындар
техникалық қауіпсіздік талаптарын орындамады,
құрал жабдықтармен қамтылмаған күйде жұмыс істеді.
Оның үстіне еңбекші халыққа шетел мамандары да
астамшылық көрсетіп отырды. Мұның бәрі
жұмысшылардың өз жағдайларын жақсарту үшін күреске
шығуға итермеледі.
Қоныстандыру басқармалары әрбір қазақ отбасы
15 десятина жер үлесін алуға құқылы деген ереже
енгізіп, ал қалған жердің барлығы Мемлекеттік
меншік министрлігі басқаратын қоғамдық жер
қорына берілетін болды. Мұндай тәртіптер қазақ
халқының дәстүрлі мал шаруашылығының
күйреуіне әкеп соқтырды. Агроном А. Кауфманның
есебі бойынша, мал шаруашылығының қалыпты
өмір сүруі үшін, әрбір көшпелі шаруашылыққа,
мысалы, Сырдария ауданында 145 десятина жер, ал
Жетісуда 110 десятина жер қажет еді.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Бейнелеуіш сөздер

Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер

Интерактивті әдістің тиімділігі

Бір өлшемді массивтер

Кірме сөздер туралы жалпы түсінік

Оқушылардың гуманитарлық пәндердегі өз ойларын еркін жеткізудегі интерактивті әдістің тиімділігі

Еліктеуіш сөз және оның түрлері

Қанатының аққудың балапандап

Саяси кейстің құрылымы

Криптография

Пәндер