Тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы

Пунктуация - адамдар арасында қатынас құралы қызметін атқаратын жазу тілінің маңызды бір саласы. Сондықтан жалпы тіл, жазу тілі сияқты, пунктуация да жалпы халқтық болып табылады. Сол себепті кімде- кім болсын жазу практикасында бегілі бір заңдылықтарға негізделіп жасалған, дұрыс деп табылып, бекітілген тиянақты пунктуация ережелеріне сүйенуі қажет. Орфография ережелері тәрізді, тыныс белгілері ережелерін де бұлжытпай берік қолдану - жазу мәдениетінің міндетті шарттарының бірі болып саналады.

Пунктуацияны дұрыс қоя білудің бір критерийі - интонация болып табылады. Мұнсыз ешбір мағына айқындығы болмайды. Пунктуация жазу тіліміздің құралы болса, интонация - ауызекі тіліміздің құралы. Бұл екеуі бір-бірімен байланысты. Сөйлеген сөзіміз екінші біреулерге түсінікті, құлаққа жағымды болу үшін, сөздерді мәнеріне келтіріп айта біліп, тыныс белгісі дұрыс қойылған текстерді айқын етіп оқи алатындай болуымыз керек, өйткені бір сөйлемді әр түрлі интонациямен оқу салдарынан сол сөйлемнен әр түрлі мағына туады, яғни адамның шындыққа, әр түрлі оқиғалар мен құбылыстарға қалай қарайтындығы сөйлеу интонациясынан аңғарылады. Қысқасы, сөйлеу интонациясы жазуда пунктуация арқылы беріледі.

Тыныс белгілерін қабаттастырып келетін орындары туралы мынаны білген жөн

Бір сөйлемде екі жақша ал кейде екі жақша да қабаттас-ып келеді:

Мысалы:оның астындағы жарау- көк биесі, қолындағы тобылғы сапты бұзау тіс қамшысы қызыл қайың сойылы желқом сияқты ("желқом" деп қапталымда (бір нәрсенің жаның" қаптау" дейді) қалың киізі бар тоқымсыз салынған ерді айтады) жыртылған киіс тоқымы, кәшкентай ері, ұзын қайыс қанжығалары жіңішке темір үзеңгісі, өрген жүгені, қара қылыш шылбыры-бәрі біріне -бірі ұйлесімді (С. М) .

Мысалы: 1) -мен демогогикадан аулақпын -деді Жомарт, -мүмкіндік зайыр көрініп тұр . . . ("Қ. Ә. ") .

2) Егоров маған:-Бізге қарай тез шегіңіндер. Қоршауда қаласындар, деді.

Кейде сызықша қоюға тиісті жерге сұрау, леп белгісі, көп нүкте, нүкте, үтір қойылуға тиіс болса, сызықша да олармен бірге қабаттасып қойыла береді. Сызықша осы белгілерден соң ғана қойылады.

Тырнақша алдында қойылған сұрау, леп я көп нүкте, қос нүкте сияқты тыныс белгілері тырнақшаның жабылатын екінші сыңары соңынан қойылмайды, тырнақшаның алдыңғы сыңары алдынан ғана қойылады.

. Мысалы:"Сен әрі суық, әрі қатты мұқтаждық көрген кезімізде туып едің", -деуші ед (С. Қ. ) .

5. Үтір мен тырнақша да қабаттасып келе береді.

М:"Жалғыз кенжксі өсіп, қара табан боп, адам бола бастаған Дәркембай тіпті қайта жасағандай болды"(М. Ә. )

Сөйлем сөйлемнің не сөйлем мүшелерінің арасында жақша тұрса, жақшаның алдыңғы сығарынан соң қойылуға тиісті үтір ол жерге қойылмайды, ол жақшаның екінші сыңарының сыртынан қойылады.

Мысалы: Ғимади ағайыңыз алма ағашы химиялық тыңайтқышсыз-ақ өсуге тиісті деп ойлайды (бұрын өсуші еді ғой), екеуі тағы да айқайласып қалады, мәселені басқарма мәжілісінің шешуіне қалдырады.