Қазақстанның ұлттық валютасы: пайда болуы және дамуы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы:Қазақстанның ұлттық валютасы: пайда болуы және дамуы

Орындаған:Байзақ Н.С.

Тексерген:Қуантқан Б.
Тобы:ВС-403
Кіріспе
         Ұлттық валютамызмыз, яғни теңгеміздің пайда болуы, оның бар болуы қаза қстан
республикамыздың тәуелсіз республика екендігінің тағы бір дәлелі болып табылады.
Ұлттық теңгеміздің пайда болу тарихын білу ол әр қаза қстанды қ азамат қа т ән. себебі,
теңге біздің қазіргі өміріміздің басты айналым көзіне айналды.
Ұлттық теңгеміздің тарихы туралы, оның қалай өмірге келгені, қалай пайда бол ғаны
туралы көптеген мәліметтер бар.
1992-1993 жылдардағы Қазақстан республикасының ұлттық банк төрағасының
көмекшісі Валентин Назаров «бостан елдің еркін валютасы» деген е ңбегі бар. Онда 1992
жылы елімізде экономикалық дағдарыстың өршуі, және де ифляцияны ң пайда болуы,
осыған орай ұлттық валютамызды енгізу туралы көптеген м әліметтер келтірген. Ал
Қазақстан республикасы ұлттық банкінің төрағасы Григорий Марченко жалпы те ңге
туралы жіне де оның таризы мен келешегі туралы өз пікірін жазған. Ол өз валютамызды ң
енгізілуінде қандай өзгерістер болғандығы туралы, те ңгені ң ішкі ж әне сырт ңы нары қта
алған орны туралы, инфляцияның өскендігін ашық  жазған. Сауық Тәкежанов 1990-1993
жылдардағы экономикалық  реформа, бюджет және қаржы мәселері ж өніндегі Қаза қстан
Республикасының жоғарғы кеңес комитетінің төрағасы «Теңгенің алтын өлшемі» деген
еңбек жазған.
Ерік Асанбаев Қазақстан Республикасының экс-вице президенті «Теңге»
кітабының пайда болуына улес қосқан. Оның айтуынша: Егеменді
Қазақстанның тұңғыш валютасы туралы осынау кітап, менің пікірімше із
суытпай еліміздің жаңа тарих беттерін толтыруға арналуы тиіс. Ал сол
тарихымыз оңайға түскен жоқ. 90-шы жылдардың бас шенінде өз валютамызды
енгізу қажеттігі Қазақстанға көптеген мән-жайларымен өктемделінді.
Біріншіден, рубль сол кезде құлдырай құнсызданды және мемлекеттік дума
депутаты Павел Буничтің сөзімен айтқанда, «ағаш сом» атауына ие болды.
Екіншіден осы себеппен кәсіпорындардың өзі рубльді пайдалатын шаруашылы қ
мәмлелерден бойын аулақ сала бастады. Үшіншіден, рубль қожайыны Ресейдің
өзі бағаны еркін жүзуге жіберіп, кәсіпорындардың айналымдық қаражатын
индекстемейтін болды, — деп өз пікірін айтқан.
Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның даумы
Теңге – Қазақстан республикасының мемлекеттік нышаны. Әнұран, ту және елтаңба сияқты ұлттық
валюта да мемелкеттік нышандардың қатарына жатады. «Банкнота фабрикасының құрметті
қонақтар» кітабында ол ашылған күн – 1995 жылы 19 мамырда ҚР президенті жазып қалдыр ған
мынадай жазу бар: «Біздің еліміздің экономикалық тіуелсіздігінің жарқын туындысы – біздің
астанамызда теңгенің алғашқы пайда болуы, халықтың және болашақ ұрпақтың игілігіне қызмет
етсін». Ұлттық валютаның сол кезде тұсауын кескен ҚР Жоғарғы кеңесінің жоспарлау – бюджет
комиссиясының  төрағасы С.Тәкежанов болды. Ол ұсынған теңге деген ат республиканың Жоғарғы
кеңесінің және үкіметінің мүшелері арасындағы жабық пікір таласта жеңімпаз болды.
1992 жылы инфляцияның деңгейі 250 пайызды құрады! 1993 жылы шілдеде Ресей келісімді бұзды,
Қазақстанға 3 күн бұрын хабарлай отырып, өзінің ұлттық валютасын енгізді. Баға шарықтай түсті.
Халықтың жинақ шоттарындағы ақшасы қарқынды түрде құнсызданды. Қазақстанға ескі үлгідегі
кеңес купюраларының ағыны қаптап кетті. Дүкендердің сөрелерінен тауарлар әп-сәтте жоқ болып
кетті.
Қазақстан Президенті мен Үкіметінің аса зор жігер күшіне қарамастан, біртұтас экономикалы қ
кеңістікті құру мен рубль аймағын сақтаудың жолы болмады. Бөлшектену үдерістері Ресейдегі ақша
айырбасынан кейін күрт ушығып кетті. Ұлттық валютаны енгізуді 1961-1991 жылдарғы кеңестік сом
төлем құралы болып табылмайтын ТМД –ның басқа өңірлерінен ескі ақша тасқынының алдын алу
үшін тездетуге тура келді. Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі құрамында Премьер-министр С.А.
Терещенко, Қазақстанның Вице-президенті Е.Асанбаев, Үкіметтің бірінші вице-премьері Д.Сембаев,
Ұлттық банк төрағасы Ғ.Байназаров, қаржы министрі Е.Дербісов пен Экономика министрі Б.
Ізтілеуов бар ҚР-ның Мемлекеттік комиссиясы  құрылды.
Мемлекет басындағылардың сол кезде шығарған жарлығы:
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы
ҚР Конституциясының 78-бабына және ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1993 жылғы 29
қазандағы қаулысына сәйкес қаулы етемін:
ҚР-ның аумағында 1993 жылғы 15 қарашада сағат 08:00-ден бастап ҚР-ны ң ұлттық
валютасы – теңге айналысқа енгізілсін.
1993 жылғы 18 қарашада сағат 08:00-ден бастап теңге ҚР-ғы бірден-бір заңды т өлем
құралына айналды. Теңге 100 мыңнан тұрады. ҚР-да қолдағы ақша банкноттар мен
монеталар түрінде айналыста болады.
Теңгені ҚР-ның аумағында меншік нысандарына карамастан барлы қ жеке за ңды
тұлғалар төлемдердің барлық түрінде , сондай-ақ ешқандай шектеусіз салымдар мен
шоттар қосу үшін банктер қабылдауға міндетті.
Осы Жралық қол қойылған сәтінен бастап күшіне енеді.
ҚР-ның Президенті
Н.Назарбаев
Алматы, 1993 жылғы қарашаның 12-сі
Ұлттық валютаны енгізгенге дейін Қазақстанның саяси ұстанымы ТМД елдері
экономикасын біріктіруге бағытталған еді. Шындығында, біры ңғай валютаны
пайдалана отырып, кооперацияның артықшылықтарын толайым қолдануға және
өз тиімділікпен ынтымақтасуға болар еді. Алайда, қазақстандық басшылы қ пен
ТМД-ның басқа қатысушыларының талпыныстарына қарамастан, рубль аймағы
ұзаққа бармады. Ресейлік рубльдің енгізілуі шын мәнісінде ыдыраудың
басталуын білдірді және басқа мемлекеттерді өз ұлттық валюталарын енгізуге
итермеледі.
Қазақстан теңгені тура он жыл бұрын енгізді. Тарихи даму тұрғысынан бұл
мерзім көп емес, бірақ экономикалық тұрғыда өз валютасының Қазақстан үшін
маңыздылығын шынайы да бүкпесіз бағалауға толық жеткілікті.
Теңгені енгізу түбегейлі экономикалық түрлендіру жағдайларында жүргізілді.
1992 жылдың қаңтарында бағаны әкімшілік реттеу жағдайында жасырынған
инфляцияны босатқан бағаның ырықтану үдерісі басталды. Мемлекет біртіндеп
тұтыну, өнеркәсіп тауарларына, ауыл шаруашылығы өнімдеріне бағаларды,
энергия тасымалдаушылар тарифтерін реттеуден бас тартты.
1996 жылдың 16-шілдесінде Қазақстан өзіне «Халықаралық валюталық қор келісімдері
Баптарының» шарттарына қосылғаннан соң қайсыбір валюталық шектеулерді қолданбауға
міндеттеме алды. Біздің еліміз сондай-ақ төлемдік балансқа байланысты себептер бойынша
валюталық бағамдардың көбейтілуін іске асырмауға, импортқа шектеулерді енгізбеуге және
күшейтпеуге міндеттемелер алды. Халықаралық ағымдық мәмілелер бойынша тқлемдер мен
аударымдар жөнінде шектеулер алынып тасталды. Бұл теңгенің еркін айырбасталымдығын
қамтамасыз етуге және шектеулерден азат көпжақты төлемдер жүйесіне көшуге мүмкіндік берді.
Ұлттық Банктің 1997-1998 жж.ішкі рыногындағы басқыншылығы жалғасты. Олар теңгенің атаулы
бағам тербелістерін деңгейлестіру мақсатында жүзеге асырылды. Осы мезгілде республикамыздың
тәуелсіздігінің 7 жыл ішінде ұлттық валютаның АҚШ долларна қатысындағы ең төменгі
құнсыздану көрсеткішіне 2,8 пайызға қол жеткізілді. 1999 жылдың сәуірінде жаңа түзімді енгізген
кезде ұлттық валютаның 30,3 пайызға күрт құнсыздануы болды. Сонан соң құлдырау қарқыны
мамырда 12,4 пайызға, маусымда 2,5 пайызға кеміді. Ұлттық Банктің валюталық рыноктағы
белсенділінің едәуір төмендігін ескергенде, бұл валюталық рынокта ағымдағы нарықтық жай-күйге
пара-пар салыстырмалы тепе-теңдікке қол жеткізгені туралы айғақтады. Одан арғы мезгілдерде
теңгенің биржалық бағамының орташа айлық тербелістері 0,3 пайыздан аспады. Тұтастай алғанда,
1999 жыл үшін теңгенің АҚШ доллары бойынша биржалық бағамы 64,6 пайызға кеміді және
жылдың аяғында 1 АҚШ доллары үшін 138,25 теңгені құрады.
1999 жылғы ішкі валюталық рыноктың дамуы көбінесе экономикадағы оңды алға жылжуларымен
айқындалды. Сол жылы евро бойынша сауда-саттықтың басталуы маңызды жаңалық болды.
2000 жылы теңгенің биржалық бағамының тербелістері ұтымды күтіс шектерінде болып, орташа
айлық өзгерістері 0,1-0,5 пайыз аралығын алды. Осы жылы АҚШ долларына қатысындағы теңге
бағамы 5,2 пайызға кеміп, жыл аяғында 1 АҚШ доллары үшін 145,4 теңгені құрады.
Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығында былай делінген:
Ұлттық валюта – теңге күні туралы.
1993 жыл, 15-қарашаның ҚР-ның ұлттық валютасы – теңге енгізілген күн
ретіндегі тарихи маңызын атап өте отырып, сондай-ақ қаржы жүйесі
қызметкерлерінің тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі рөлін
арттыру мақсатында қаулы етемін.
1. 15-қараша ұлттық валюта – Теңге күні, ҚР-ның жүйесі қызметкерлерінің
кәсіби мерекесі болып жариялансын.
2. Осы Жарлық қол қойылған күннен бастап күшіне енеді.
ҚР Президенті
Н. Назарбаев
Алматы, 1997 ж., қарашаның 13-і
Ұ лттық
Ұлтты валютаны даярлауды қ
қ валютаны даярлауды атаң
қата ң  құ пия жағ
құпия жа дайында жү
ғдайында ж ргізілген. Жұ
үргізілген. Ж мысты жү
ұмысты ж ргізу ү
үргізу шін аса ма ң
үшін аса ма ңызды
ызды
мемлекеттік іспен шұғ
мемлекеттік іспен ш ылданатын команда жинау қ
ұғылданатын команда жинау ажет болды. Ең
қажет болды. Е алдымен қ
ң алдымен ысқ
қыс аша мерзімде а қ
қаша мерзімде а қша
ша
купюраларының
купюраларыны нобайларын ә
ң нобайларын зірлейтін суретшілер тобы керек болғ
әзірлейтін суретшілер тобы керек бол ан. Валютаны шетелде басып шы ғ
ған. Валютаны шетелде басып шы ғаруды
аруды
шешкен. Бастамашы топтың
шешкен. Бастамашы топты ішінде валютаның
ң ішінде валютаны атауын таң
ң атауын та дау ұ
ңдау зақ
ұза дау-дамай тудыр ғ
қ дау-дамай тудыр ан жо қ
ған жо қ. . Ө йткені к ө
Өйткені к өршілес
ршілес
қ
қырғыздар мен өзбектер өз валютасын «сом» деп атайтын болды да, біз қазақтар ақшасын баламалы «те ң
ыр ғ ыздар мен ө збектер ө з валютасын «сом» деп атайтын болды да, біз қаза қ тар а қ шасын баламалы «те ңге» деп
ге» деп
атауды ұй ғ
атауды ұйғардық.арды қ .
Суретшілер, Қ
Суретшілер, азақ
Қаза стан дизайнерлер одағ
қстан дизайнерлер ода ының
ғыны мү
ң м шелері республиканың
үшелері республиканы халы қ
ң халы депутаты Темір С ү
қ депутаты Темір С лейменовты ң
үлейменовты ң
маң
ма ына топтасты. Ө
ңына топтасты. з міндеттерін олар тамаша орындады. Біздің
Өз міндеттерін олар тамаша орындады. Бізді еліміз ө
ң еліміз з валютамызды ң
өз валютамызды енгізілуіне ұ
ң енгізілуіне за қ
ұза уа қ
қ уа қыт
ыт
қ арсы болғ
қарсы бол ан Халық
ған Халы аралық
қаралы валюта қ
қ валюта орымен бірнеше рет келіссө
қорымен бірнеше рет келісс здер ж ү
өздер ж ргізген. Ең
үргізген. Е ақ
ң а ыры олар тек 1993 жылда ғ
қыры олар тек 1993 жылда ғы
ы
жазды ң ая қ шенінде ғана ө здеріні ң к өз қарастарын ө згертті. Қаза қстанда ғ ы ХВ Қ
жаздың аяқ шенінде ғана өздерінің көзқарастарын өзгертті. Қазақстанда ғы ХВҚ өкілдерімен келісс өздерді ң жай- өкілдерімен келісс ө здерді ң жай-
ккү іне қ
үіне арамастан, тең
қарамастан, те гемен жұ
ңгемен ж мыс толыққ
ұмыс толы анды жалғ
ққанды жал аса берді. Алайда, оны Англия басып шы ғ
ғаса берді. Алайда, оны Англия басып шы ғаратынын білгеннен
аратынын білгеннен
соң
со олар кенеттен жасырын қ
ң олар кенеттен жасырын ысым жасай бастады,  бірақ
қысым жасай бастады,  біра еш н ә
қ еш н әтиже бермеді.
тиже бермеді.
Қ
Қаағ аз тиындарды жасау – тө
ғаз тиындарды жасау – т л валютамызды енгізу жө
өл валютамызды енгізу ж ніндегі ү
өніндегі лкен ж ұ
үлкен ж мысты ң
ұмысты бір б ө
ң бір б лігі ғ
өлігі ана. К ө
ғана. К п ұ
өп замай те ң
ұзамай те ңге
ге
енгізілгеннен соң
енгізілгеннен со жаң
ң жа а проблема туындады. Банкноттар тоза бастады, оларды ә
ңа проблема туындады. Банкноттар тоза бастады, оларды рдайым Англияда басып, а қ
әрдайым Англияда басып, а қшаны
шаны
ұ
ұшақпен әкелетін. Бұл мәселені түбегейлі шешу керек болған. Солай, 1994 жылды ң 22- с әуірінде ҚР Ұлтты қ
ша қ пен ә келетін. Б ұ л м әселені т үбегейлі шешу керек бол ған. Солай, 1994 жылды ң 22- с ә уірінде Қ Р Ұ лтты қ Банкі
Банкі
мен а ғылшынды қ «Томас Делару» компаниясы арасында банкнотты қ фабрика
мен ағылшындық «Томас Делару» компаниясы арасында банкноттық фабрика үшін техника мен технологияны үшін техника мен технологияны
жеткізілмдеу туралы келісім-шартқ
жеткізілмдеу туралы келісім-шарт а қ
қа ол қ
қол ойылды. Осы компания банкнот  ө
қойылды. Осы компания банкнот   ндіріс ж ө
өндіріс ж нінде ә
өнінде лемдегі е ң
әлемдегі е ң ірі
ірі
жекеменшік кә
жекеменшік к сіпорын екендігін бә
әсіпорын екендігін б рі біле бермейді жә
әрі біле бермейді ж не де ол а қ
әне де ол а ша басу ү
қша басу шін 95 пайыз ғ
үшін 95 пайыз а дейін шы ғ
ға дейін шы ғарды.
арды.
1995 жылдың
1995 жылды 29-сә
ң 29-с уірінде бү
әуірінде б кіл технологиялық
үкіл технологиялы желіні сынамалы қ
қ желіні сынамалы іске қ
қ іске осу ж ү
қосу ж ргізілді. Келісім – шарт қ
үргізілді. Келісім – шарт қа а қол қ
қол қою
ою
ттұсынан 12 ай құ рылыс ж ұ мысы бастал ғ аннан  9 ай ө тті. Нысан 2 есе жылдам салынды. 1995 жылы 19 мамырда
ұсынан 12 ай құрылыс жұмысы басталғаннан  9 ай өтті. Нысан 2 есе жылдам салынды. 1995 жылы 19 мамырда
лентасын Қ
лентасын Р Президентң
ҚР Президент Н.Ә
ң Н. .Назарбаев республиканың
Ә.Назарбаев республиканы жоғ
ң жо арғ
ғар ы басшылары мен «Томас Делару» компаниясыны ң
ғы басшылары мен «Томас Делару» компаниясыны ң
президенті Джерими Маршалдың
президенті Джерими Маршалды кө
ң к зінше қ
өзінше иды. Содан бері те ң
қиды. Содан бері те ге Қ
ңге аза қ
Қаза станда басылып шы ғ
қстанда басылып шы ғарылатын болды.
арылатын болды.
Қорытынды
    Қазақ халықының өз ұлттық валютасының пайда болуы тәуелсіз ел мемлекет екендігіміздің
шынайы айнасы болып табылады. Өз валютамызды енгізу – біздің халықтарымызды бөлетін ТМД
елдері арасына қойылған ешқандай жасанды кедергі болып табылмайтынын ашық жариялағанымыз.
Тауарлардың, адамдардың барыс-келісінің, капиталдың өзара еркін қозғалысына да тосқауыл
болмайды. Бұған қоса Қазақстан – Ресей келіссөздері барысында Ресейдің үкіметі мн реформасына
байланысты Қазақстанға техникалық жіне басқа да көмектер беруге міндеттеме қаблыдады.
Қазақстан валютасын қолдау туралы Халықаралық валюта қорымен, Бүкіл дүние жүзілік,
Еуропалық жіне Азия даум банкілерімен, сондай –ақ әлемнің бірқатар дамыған елдерінің
үкіметтерімен келісімге қол жетті. Бүгін теңгеміз соңғы екі жылдың ішінде қалыптасқан 700 млн
астам АҚШ долларының сомасында өзіміздің алтын-валюта резервімізбен қамтамасыз етіліп отыр.
Бұл басқа валюталарға қарағанда тұрақты курсты сақтау үшін алғы шарттар жасайды, әрине, егер
қатаң түрде ақша – несие, бюджет, салық саясатын жүзгізген жағдайда ғана.
Қазақстанның ұлттық валютаға көшуі бұрынғыдан да нақты әрі тәуелсіз жоспар бойынша
әлеуметтік-экономикалық  реформалар бағытын жалғастыруға мүмкіндік береді. Ақша реформасын
дәйекті жүргізу бізге көп ұлтты Қазақстан халқының тұрмыс дағдайын бірте-бірте жақсартуға
көмектеседі.
Бүгінгі күні Банкнот фабрикасы Мемлекеттік қоймамен бірге кейбір ретте Қазақстандағы қаржылық
тәуелсіздіктің тірегіндей болды. Ол мемлекетімізде ақшаның ұлттық валютамыз – теңгенңғ қалыпты
атқарымданып, жұмыс істеуін қамтамасыз етуде.
Ақырында біздің ұлттық Теңгеміз ТМД-да ең тұрақты валюталалардың бірі болып отыр. Ол әрі
қарай алтын-валюталық резервтердің өсуімен, экономикалық нығаюымен ұлттық әлемдік ауқымда
да бұдан да бетер орнықты болады деп үміттенеміз.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстанның ұлттық валютасы, пайда болуы және дамуы туралы ақпарат

Қазақстанның Ұлттық валютасы

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК КРЕДИТТІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН ОЛАРДЫҢ НЫСАНДАРЫ

Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасының қалыптасуы мен нығаюы

Ақшаның қажеттігі және шығу тегі

Географиядан ҰБҒ-ға дайындық

Қазақстанның көрікті жерлері

Теңгенің шығу тарихы

Шет елдердің ұлттық валютасы

1993 - 1994 жылдары крузейро реал

Пәндер