Гельминтозға қарсы шаралар. Тұяқтылар фасциолезі. Күйістілер дикроцилезі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалы қ университеті
«Эпизоотология, паразитология және ВСС» кафедрасы

Ветеринарлық санитарлық паразитология пәнінен
ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы: Гельминтозға қарсы шаралар.
Тұяқтылар фасциолезі.
Күйістілер дикроцилезі.

Орындаған: ВС-53 топ ст. Қадыр А.Б
Тексерген: проф. Шалменов М.Ш

Орал, 2016
Жоспар:
1) Гельминтозға қарсы шаралар
2) Тұяқтылар фасциолезі
3) Күйістілер дикроцилезі
Гельминтозға қарсы шаралар.
Гельминтоздың алдын алуда малды күтудің және құнарлы азықпен
қамтамасыз етудің маңызы зор. Жалпы сақтандыру шаралары: мал
қоралары мен ауланың қиын уақытылы тазалау; жайылымды ауыстыру
және жақсарту; төлді бөлек бағу; мал тезегін сақтау және
зарарсыздандыру; жануардың өлексесін жою; карантин ұйымдастыру
және т.б. Ішқұрттан арылудың және одан сақтандырудың арнаулы
әдістеріне дегельминтизация мен химиопрофилактика жатады.
Дегельминтизация дегеніміз – мал денесін химиялық дәрілер к өмегімен
үшқұрттардан арылту. Малды дегельминтизациялау үшін қолданылатын
дәрілерді антгельминтиктер дейді. Мақсатына байланысты
диагностикалық, емдік, профилактикалық болып 3 түрге жіктеледі. Емдік
пен сақтық дегельминтизациялардың ара жігі шамалы.
Дегельминтизацияны мал ішқұрттарының даму сатыларына
байланысты преимагиналдық, имагиналдық, постимагиналық деп 3-ке
бөлінеді.
Преимагиналдық дегельминтизациянының мақсаты – мал денесіндегі
жыныс мүшелері жетілмеген балаңқұрттарды жою. Бұл
дегельминтизацияны нәтижесінде сыртқы ортаға мал нәжісімен іш құрт
жұмыртқалары, балаңқұрттары таралмайды, жайылым ластанбайды.
Имагиналдық дегельминтизация нәтижесінде мал денесіндегі ересек
құртар жойылады немесе сыртқы ортаға шығарылады. Алдымен сырт
белгісі айқын білінген малға жасалады.
Профилактикалық дегельминтизация жыл сайын малдың белгілі бір
гельминтозы шығатын шаруашылықтарда, аудандарда жүргізіледі. Ол
үшін гельминттердің түрін, олардың даму айналымын, мерзімін, иелерін,
эпизоотологиялық ерекшеліктерін білу қажет.
Фасциолез
Фасциолез – жіті және созылмалы т үрде өтетін, к өптеген мал т үрі
зақымданатын, бауыр құрты. Көбінесе фасциолезбен қой, ешкі, ірі қара
мал, түйе жиі ауырады, ал жылқы, шошқа, қоян тәрізділер сирек
шалдығады, сонымен қатар бұл гельминтоз адам ға да қауіпті.
Трематодалар малдың бауырын, анығырақ айтқанда өт жолдарын
мекендейді.

Жіктелуі:
Тек тармақ: Trematoda
Топтама: Fasciolida
Топ асты: Fasciolata
Тұқымдасы: Fasciolidae
Туысы: Fasciola
Түрі: F. hepatica,
F. gigantica
Қоздырғышы. 2 түрлі қан сорғыштар: Fasciola hepatica және F. Gigantica.
Біріншісін кәдімгі фасциола, екіншісін алып фасциола деп атайды.
Кәдімгі фасциола жапырақ тәрізді, ұзындығы 2-3 см, тұмсық жағы сәл
шығыңқы, денесінде көптеген тікенекшелері бар құрт. Ауыз бен құрса қ
сорғыштарының арасы тым жақын. Қос жыныс ағзалары ағаштың
бұтағындай көптеген тармақтардан тұрады. Денесінің тұтастай ортасына 2
ені алып жатыр, ал сыртқы ені шетін уыздық жайлаған. Қосжынысты өте
өсімтал құрттар.

1-сурет. Кәдімгі және алып фасциола.
Өсіп-өнуі. Өт жолдарында орналасып, көп
жұмыртқалар бөліп шығарады. Олар нәжіспен
араласып, сыртқы ортаға таралады. Қорша ған
ортада, яғни тұщы суда жұмыртқа ішінен
алғашқы балаңқұрт сатысы – мирацидий 7-15
күн аралығында қалыптасады. Олар жұмыртқа
қабыршағынан шығып, аралық иесі – тұщы су
ұлуларының денесінде енеді. Кіші тоспа ұлу
денесінде олар 2-3 ай көбейіп, мирацийден
спороциста, редий және церкарий сатыларына
дамиды. Одан әрі церкарий сатысы
құйрықтанып, ұлулар денесінен шығып, біраз
уақыт суда жүзіп жүреді. Сонан кейін шөптің
тамырына немесе сабағына, бас қа қатты
заттарға жабысып, құйрығын тастап,
қабықшамен қапталады, жұқпалы сатысы
адолескарийларға айналады.

2-сурет. Фасциолездің өсіп-өнуі
Мал, жануарлар адолескарийлермен залалданған ш өп немесе су ар қылы
ауруды жұқтырады. Адам да, онымен ластанған су ар қылы фасциолез ға
шалдығуы ықтимал. Денеге енісімен адолескарийлер ішек қуысында
сыртқы қабыршағынан айырылады. Қабыршағынан босаған
адолескарийлер ішекті тесіп, құрсақ қуысына түселі, ондағы бауырды ң
сыртқы қабығын, қантамырларын жыртып, ішкі ұлпасына енеді, одан әрі
жылжып, өт жолдарына барып тұрақтайды. Бұл жолдан бас қа
адолескарийлер бауырға қан айналымы арқылы жетуі де м үмкін. Мал
бауырына жеткен фасциолалар 2-5 айда жетіліп, ересек құртқа айналады.

3-сурет. Аурудың өрбуі.
Эпизоотологиясы. Фасциолез жер шарының барлық елдерінде кең тараған.
Қазақстанда қой және ірі қара фасциолезі жиі тіркеледі. Фасциолез к өлшікті, сазды,
ылғалды алқаптарда және жаңбырлы жылдары көп кездеседі. Әсіресе шалшық
сулары мол, саз-батпақты өрістерде, мал көптеп зақымданады. Себебі сулы
мекендерде фасциола жұмыртқалары, адолескарийлері және аралық иелері ұза қ
мерзәмде өлмейді және тез көбейеді. Мысалы кіші тоспа ұлуы тайыз шалшы қ су
түбінде 20 см тереңдікте еніп, тіршілігін сақтайды. Оларды бөгетті т ұщы көлді ң,
кішігірім өзендердің жағасынан және осы суларға жақын жатқан жайылымдардың
ылғалды топырақтарынан кездестіруге болады. Ал адолескарий болса, қорша ған
орта әсеріне өте төзімді келеді: суда 1 жылға дейін тіршілігін сақтайды, ш өпте 1,5-6
ай, сүрлемде 0,5-1 айға дейін өмір сүреді.
Малдың фасциолезі біздің елімізде кең тараған ішқұрт ауруы. Fasciola gigantica
тудыратын фасциолез Атырау, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарында
байқалады. Ал Fasciola hepatica деп аталатын түрінің таралу айма ғы өте ке ң. Олар
Атырау, Жамбыл, Қызылорда, Оңтүстің Қазақстан, Алматы және Шығыс
Қазақстан облыстарын қамтиды. Оңтүстік Батыс, Оңтүстік облыстарда
трематодтардың екі түрі де жиі кездеседі.
Бауыр құртпен барлық жастағы мал залалданады, әсіресе қозы, бұзау жиі
шалдығады, өлімге ұшырайды. Кей жағдайда сақа малдың да өлім-жітімі болуы
мүмкін. Қазақстанда фасциолез жаздың соңғы айларында білінеді де, мал шығыны
күзде, қыста және ерте көктемде байқалады.
Аурудың өрбуі. Бауырқұрттар бауырдың ішкі ұлпаларын зақымдап,
өт жолдарын, өт қалтасын қабындырады. Өсіп-жетілген гельминттер өт
арнасын түгелімен бітеп тастауы мүмкін. Өттің ішекке түспеуі салдарынан,
асқорыту ағзаларының артқаратын қызметі тежеледі, күрт бұзылады.
Бауыр ісініп қабынады, өт жолдарының кілегей қабығы қалыңдайды,
зақымдалған ұлпалардың орнын дәнекер ұлпа басып, бауыр ұлғайып,
өзінің жұмысын нашар атқара бастайды. Бауыр құрылымы өзгеріп,
циррозға айналады, қан құрамына ұлпааралық заттар жинақталып,
аллергиялық реакция туындатады. Адолескарийлердің ішекті және
бауырды тесіп жылжуы, патогенді микробтардың мал денесіне енуіне жол
ашып, кейбір жұқпалы дертке душар етеді.
4, 5-сурет. Фасциолезбен зақымдалған ішкі мүшелер.
Сырт белгілері. Жіті түрі көбінесе күзде тіркеледі. Малдың дене қызуы
көтеріледі, жем-шөпке зауқы шаппайды, іші кебеді, ауыз, танау, к өз,
кілегей қабықтары қансызданып, бозарады, жүрек соғуы жиілейді,
тынысы тарылып, демігеді. Кейде іш қатып, кейде тышқақтайды, нәжісіне
қан араласады. Созылмалы түрі. Ауру көбінесе қыста, кейде жазғытұрым
байқалады. Клиникалық белгілері көмескі білінеді, азыққа т әбеті кемиді,
ас қорыту жүйесінің қызметі нашарлайды, іші біресе өтіп, біресе қатады.
Ауыз, танау, көздің кілегей қабықтары бозарып, артынан сар ғая бастайды.
Мал жүдейді, көбінесе жатып алады, қабақ маңайы, алқымы, кейде
омырауы, қарын тұсы ісінеді. Жүні үрпиіп, сынғыш және жұлынғыш
келеді.

6, 7-сурет. Ауруға шалдыққан мал.
Өлекседегі өзгерістер. Өлексе терісін сыпырып ала бастаған кезде-ақ тері
астынан, кеуде, көкірек тұстарынан кілкілдеген жалқаяқтар кездесуі
мүмкін. Малдың құрсақ қуысында қанды су жиналуы, оның ішінде
жынысы жетілмеген трематодалардың болуы ықтимал. Бауыр ұлғайған,
іші қанға толған, түсі қып-қызыл, тіліп жібергенде қан шапшып ағуы
мүмкін. Паразит тескен ұлпасына қан құйылған. Ұлпаны саусақтармен
мыжығанда, сығындымен бірге балаң құрттар шыға бастайды.
Фасциолездің созылмалы түрінде құрсақ қанның сарқылма суына толып
келеді, бауыр қатайып, үлкейіп (цирроз), түсі өзгеріп бозарады,
қабығының астынан өт жолдары бұлтиып, сұрғылт ақшыл жолақ болып
көрінеді.
8, 9- сурет. Ауруға шалдыққан малдың бауыры.
Диагностика. Фасциолезге диагноз қою үшін эпизоотолгоиялық
мәліметтерді сараптайды, клиникалық сыртқы белгілерін анықтайды ж әне
гельминтокапрологиялық зерттеулер жүргізеді. Өлекседен немесе лажсыз
сойылған малдан ауруға тән бауырдағы патологоанатомиялық өзгерістерді
айқындап, өт жолдарнынан құрттарды іздестіреді. Гельминтоовоскопия
тәсілдері ішінен ең бастысы шөгеру немемс нәжісті біртіндеп сумен шаю,
Котельников пен Хренов әдісі, Демидовтың қалқыту-шөгеру,
Вишняускастың шөгеріп-қалқыту т.б. пайдалануға болады. Сонымен қатар
өлген немесе ауырған малды сойып қарағанда бауырдан және өттен
көптеген ішқұрттарды көруге болады.
10, 11-сурет. Зерттеу әдістері.
Емдеу. Төртхлорлы көміртегі (тетрахлор
метан, трематоцидтер) – малдың ауызына
резина түтік (шланга) ар қылы құяды,
желатиннен жасалған капсуланы тіліні ң үстіне
салып, тұмсығын дәріні жұтып қойғанша
қолмен қысып тұрады. Қозы, то қтыға 1мл,
сақа қойға 2-3 мл. Осы мөлшерде мес қарын ға
шприц арқылы құюға да болады. Қойға 2
мл/10кг қолтық тері астына егуге де болады. Ірі
қараға таза вазелин майымен араластырып,
50%-дық қоспа ретінде сауырына (сан, жамбас
ет) 10 мл/100кг көлемде егеді. Сонымен қатар
битионол, филиксан, ацемидофен, фазинекс,
дертил препараттары қолданылады.
Дегельминтизация жабық қорада ж үргізілмеуі
тиіс, себебі дәріленген мал демімен т өртхлорлы
көміртегі қораға жайылып малды уландырады.
Уланған малды далаға шығарып, күре
тамырына 20 мл 10%-дық хлорлы кальций
ерітіндісі күніне 3-4 мезгіл жіберілуі тиіс. Улы
заттардан ішек-қарынды тазарту үшін, жануар ға
глаубер тұзының ерітіндісін зорлап ішкізеді.

12, 13- сурет. Емдеу.
Сақтандыру. Аурудың алдын алу үшін
профилактикалық дегельминтизацияны жылына 2 рет
жүргізеді: 1) малды өріске шығарардан 10-15 күн бұрын
дәрілейді; 2) жайылым маусымы аяқталған кезде. Егер
қараша, желтоқсан айларында отардағы, табындағы мал
нәжісінен 15-25% сорғыштардың жұмыртқалары
табылса, дегельминтизацияны үшінші рет жасайды.
Соңында малдың қиын бір жерге үйіп, биотремиялық
әдіспен зарасыздандырады. Ауруды жұқтырып алмас
үшін малды шалшықты, сазды жерлерге, көл, өзен
маңайына жаюға болмайды. Сонымен қатар
трематодалардың аралық иелері – буынаяқтыларды (кіші
таспа ұлу, құлақша таспа ұлу) жою керек.
14, 15-сурет. Сақтандыру шаралары.
Күйістілер дикроцелиозы
Дикроцелиозбен үй және жабайы жануарларды ң к өптеген
түрлері, әсіресе күйіс малы мен кеміргіштер ауырады.
Адамға да қауіпті ауру болып саналады. Ауру мал ары қтап,
өнімділігі төмендейді, кейде өлімге де ұшырайды.
Зақымдалған мал бауыры тамаққа жарамсыз. Сор ғыш
құрттар бауырдың өт жолдарында және өт қалтасында
тіршілік етеді.

Жіктелуі:
Тек тармақ: Trematoda
Топтама: Fasciolida
Топ асты: Fasciolata
Тұқымдасы: Dicrocelidae
Туысы: Dicrocelium
Түрі: D. lanceatum
Қоздырғышы, өсуі. Dicrococelium lanceatum ұзынша келген 0,5-1,5 см,
жіңішке, өте ұсақ, қандауыр тәрізді құрттар аралық (Bradibenidae
құрлық ұлулары) және қосымша иелері (Formica туыс құмырсқалары)
көмегімен дамиды. Денесі алдыңғы жағы сүйір, артқы жа ғы до ғалдау.
Алдыңғы бөлігінде ауыз және құрсақ емізіктері орналасқан.
Құрт жұмыртқалары ішінде ұрық – мирацидий бар. Мал нәжісімен
сыртқа шыққан жұмыртқалар ұлу денесіне енеді. Ұлу ішегінде
мирацийдилер жұмыртқа қақпақшасынан шығып, бауырына өтеді. Онда
аналық спорцистаға айналады. Ол бөлініп көбейеді, балаң спороцисталар
қалыптасады. Одан церкарийлер пайда болады. Жетілген церкарийлер
ұлулардың тыныс қуысына ауысып, денесінен топ-тобымен бөлініп
шығып, ылғалды тас, шөп-өсімдіктерге жабысады. Бұлармен
құмырсқалар қоректенген кезде, олар құрсақ қуысында 1-2 ай
аралығында ең қауіпті инвазиялық – метацеркарий сатысына айналады.
Мал құмырсқаларды шөппен жұтып, ауруға шалдығады. Асқазан-ішекке
жетісімен метацеркарийдің қабығы қорытылып, церкарийлер өт арнасы
арқылы бауырдағы өт жолдарына жетіп, 2-3 айда жынысы жетілген
ересек құртқа айналады.
16,17 - сурет. Дикроцелиоз қоздырғышы, дамуы.
Аурудың өрбуі өт жолдарындағы, қалтасындағы дикроцелий құрттар
санына байланысты. Паренхиматоздық, интерстициалды гепатиттің
белгілері айқын көрінеді. Бауыр біртіндеп ісіне бастайды, өт жолдары
қабынып, жараланады (цирроз). Мұның салддарынан ащы ішекке өт
құйылмайды, асқорыту жүйесі қызметін бұзылады: малдың іші өтеді,
денесі уланады. Саулықтардың тууы нашарлайды, басқа аурулар ға қарсы
тұру қабілеті төмендейді.
18, 19 - сурет. Аурудың өрбуі.
Сырт белгілері. Бауырдағы гельминт саны аз болса ауру белгілері
білінбейді. Жүз-мыңдаған құрт болса мал қатты ауырады. Дикроцелиоз
созылмалы түрде өрбиді, мал жем-шөпке қарамайды, қоңы төмендейді,
арықтайды, тамағында, кеудесінде жалқаяқтар пайда болады, іші өтеді,
көзге көрінетін кілегей қабықтар ақсарғыштанады.
Өлекседегі өзгерістер. Өлген мал арық, бауыры үлкейген, өт жолдары
кеңейген, жолақтанған, өт қалтасы кернеген қоңыр жасыл өтке және
құрттарға толған.

20, 21 - сурет. Ауруға шалдыққан мал.
Диагнозы. Тірі малға диагноз қою үшін
нәжісі гельминтовоскопиялық
тәсілдермен зерттеледі. Котельников пен
Хренов, Демидов, тұндыру әдістерін т.б.
пайдалануға болады. Ең тиімдісі Брез
әдісі. Өлген не лажсыздан сойылған
малдың өт қалтасы мойыны тұсынан
бауырдың ішкі бетін тереңдетіп
көлденең кесіп, саусақпен сәл сығады,
сол сәтте өт жолдарынан сорғыштар
шыға бастайды. Құрттар табылмаса
бауырды ақ ыдысқа салып бөлшектеп
тіліп, қолмен ыдыратып езіп, сумен
бірнеше рет шаяды. Тұнба тазарғанда
шөккен дикроцелийлер оңай көрінеді.

22 - сурет. Нәжісті тексеруге арналған
құралдар.
Емдеу. Гексахлорпараксилолды қойға 0,6 г/кг, ірі қараға 0,4-0,5 г/кг
мөлшерде жеке-жеке немесе тартылған жемге араластырып жегізеді. Әр
дәрілеу аралығына 1 ай үзіліс жасайды.
Гексихол қой, ешкіге 0,4 г/кг есебінде жемге қосып топтап таңерте ң
береді. Ірі қараға 0,3 г/кг өлшемде жемге қосып жекелеп жегізеді.
Құрамы 5%-ды клозантелден тұратын препараттар 1 мл/10 кг тірі
салмаққа бұлшық етке егіледі.
Сульфен қойға 0,1 г/кг, ірі қараға 0,05 г/кг ұнтақ түрде не суға қосып,
малды ашықтырмай-ақ береді.
Сақтандыру. Бұл ауру кездесетін шаруашылықты міндетті түрде
дегельминтизациялап отыру қажет. Г.И.Диков, И.С.Дементьевтердің
ұсынысы бойынша оңтүстікте І дегельминтизацияны желтоқсанда, ІІ –
наурызда, ІІІ – шілдеде, ал Орталық, Шығыс Қазақстанда І – шілдеде, ІІ –
ақпанда, ІІІ – тамызда жасаған дұрыс. Сонымен қатар сор ғыштың аралы қ
және қосымша иелерінің мекендерін өзгерту. Жайылымдардағы тастарды
теріп, өткен жылғы ескі шөппен қоса, тал-томарларды өртеп жіберу, жерді
жыртып, мәдени өсімдіктерді егу керек.

- сурет. Сақтандыру шаралары.
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

ЦЕНУРОЗ бас миының, кейде жұлынның зақымдалуымен және олардың қызметінің бұзылуымен сипатталатын жануарлардың ауруы

Жылқы стронгилятозы

ВЕТЕРИНАРЛЫҚ - САНИТАРЛЫҚ ШАРАЛАР

Күйістілердің аноплоцефалятоздары,ветеринариялық-санитариялық шаралары

Парамфистоматоз ауруынын балау, емі, және алдын алу

Мониезиоз - Moniezia туыстығына, Anoplocephalidae тұқымдастығына жататын құрттардың ересек сатысы қоздыратын гельминтоз

Күйістілер монезиозы

РАБДИТАТОЗДАР. Күйістілер стронгилоидозы. Шошқа стронгтлоидозы

КҮЙІСТІЛЕР АВИТЕЛИНОЗЫ

ОКСИУРАТОЗДАР. ЖЫЛҚЫ ОКСИУРОЗЫ. ҮЙ ҚОЯНДАРЫ ПАССАЛУРОЗЫ. ТАУЫҚ ГЕТЕРАКИДОЗЫ

Пәндер