Қан және лимфа. ЭМБРИОНАЛЬДЫҚ ҚАН ЖАСАУ.ҚАННЫҢ ЖАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ ГИСТОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік медицина университеті

Кафедра: Гистология, иммунология және вирусология

Мамандығы: Жалпы медицина

Тақырыбы: Қан және лимфа. ЭМБРИОНАЛЬДЫҚ ҚАН ЖАСАУ. ҚАННЫҢ ЖАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ ГИСТОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ

Білім алушының

өзіндік жұмысы

Жоспары

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Қан туралы түсінік

Эмбриональдық қан түзілу

Қан қызметтері

Қан жасушалары

Қан жасушаларының жасқа байланысты өзгеруш

ІІІ. Қорытынды бөлім

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Ересек адам ағзасында шамамен бес литр қан болады. Қан - ағзадағы дәнекер тканінің бір түрі. Оның негізгі бөлігі жасуша аралық сұйық зат - плазмадан құралады. Плазмадан қан жасушалары - эритроциттер мен лейкоциттер және қан пластинкалары - тромбоциттер болады. Тромбоциттер сүйектің кемік майындағы жасушалардан түзіледі. Олардың жетілуі, қорға жиналып, бұзылуы басқа мүшелерде өтеді.

Плазма негізінде еріген органикалық және бейорганикалық заттары бар судан тұрады. Плазма құрамының өзгеруі ағза үшін өте қауіпті. Қанға үздіксіз көптеген заттардың қосылуына қарамастан, плазманың құрамы өзгермейді. Плазмадаға артық заттар зәр шығару мүшелері арқылы шығарылады: қан өкпеде көмірқышқыл газынан, ал бүйректе - судың артық мөлшері мен онда еріген минералды тұздардан арылады

Қан туралы түсінік

Қан (гр. haemo ; лат. sanguis - қан) - ағзадағы ішкі сұйық ортаның бірі. Ол қантамырларының тұйық жүйесін бойлай ағып, тасымалдау қызметін атқарады. Қан барлық мүшелердің жасушаларына қоректік заттар мен оттегін жеткізеді және тіршілік әрекетінің өнімдерін зәр шығару мүшелеріне тасымалдайды. Организмдегі биологиялық әрекетшіл заттардың гуморальдық реттелу қызметі қанның қатысуымен іске асады. Қан ағзаның инфекциядан қорғаныш реякциясын қамтамасыз етеді.

Қанның құрамы: a - эритроцит; b - нейтрофиль; c -эозофиль; d - лейкоцит.

Қан құрамы

Қанның жалпы мөлшері дене салмағының 6-8%-ын

немесе 4-6 л құрайды

Эритроциттер

Ерлер (4, 0-5, 1) *1012/л

Әйелдер (3, 7-4, 7) *1012/л

Тромбоциттер

(180-320) *109/л

Лейкоциттер

(4-9) *109/л

Гематокриттік көрсеткіш - плазма мен формалық элементтердің көлемдік ара қатынасы.

Ерлерде - 0, 40 - 0, 48 л/л

Әйелдерде - 0, 36 - 0, 42 л/л

Плазма 52-58%

Формалық элементтер 42-48%

Түсі.

Дәмі.

Иісі.

Қанның меншікті салмағы - 1, 050-1, 064 плазманың менш. салм-ғы - 1, 024-1, 032 формалық элементтердің меншікті салмағы - 1, 089-1, 098

Қанның тұтқырлығы - 4-5

Осмостық қысымы - 290-310 мосм/л

Онкотикалық қысымы - 3, 0-4, 0 мосм/л

рН (ҚНО) веналық - 7, 36 артериалық - 7, 44

Қанның физикалық-химиялық қасиеттері

Қанның буферлік жүйелері

1. Гемоглобин жүйесі - 75% 2. Карбонаттық - плазмада, эритроциттерде 3. Фосфаттық - 4. Белоктық.

Ацидоз - қан реакциясының қышқыл жаққа ауытқуы Алкалоз - қан реакциясының сілті жаққа ауытқуы

Эмбриональдық қан түзу үлгісі

Ұрық

Ұрықтан тыс мезенхима

Эмбриобласт

Эктодерма

Мезодерма

Эндодерма

Сары уыз қапшығы,

хорион және сабақ-

шасының мезенхима-

сы гемопоэз

9- тәуліктен 9 аптаға

дейін жүреді.

Бағаналық клеткалар \БК\ 1-

генерациясы

Бауыр

Гемопоэз 6-аптадан

Басталады.

БК 2- генерациясы

Бағаналық жасушалардың нәрестенің тамыры арқылы орын ауыстыруы

КӨКБАУЫР

Гемопоэз

12-аптадан

басталады

ЛИМФА ТҮЙІНІ

Гемопоэз

10-аптадан

басталады

ТИМУС

Гемопоэз

10- аптадан

басталады

СҮЙЕК КЕМІГІ

Гемопоэз

10-аптадан

басталады

БК 3-

генерациясы

Сүйек кемігіндегі қан жасушаларының пайда болуы:

Қан қызметтері:

Тыныс алуға қатысу- оттегіні өкпеден бүкіл мүшелерге, ал көмірқышқыл газын мүшелерден өкпеге тасмалдайды.

Трофикалық қызмет- мүшелерді қоректік затпен қамтамасыз етеді.

Қорғаныш-гуморальды қызмет- жасушалық иммунитетке қатысып, жарақаттану кезінде қанның ұюына қатысу.

Ішкі гомеостазды сақтау- ішкі ортаның тұрақтылығын сақтау.

Қанның қызметтері:

Қан жасушалары

Эритроциттер

Лейкоциттер

Тромбоциттер

-дискоциттер

-планоциттер

-эхиноциттер

-стоматоциттер

-сфероциттер

т. б.

Түйіршікті:

-нейтрофильдер

-эозинофильдер

-базофильдер

Түйіршіксіз:

-лимфоциттер

-моноциттер

Эритроциттің құрылысы: ядросыз жасуша, пішіні екі жағы ойыс диск тәріздес, диаметрі 7, 4-7, 6 мкм.

Эритроциттердің химиялық құрамы

Су 60%

Гемоглобин 36%

Басқа заттар 4%

Құрғақ қалдық

40%

Эритроциттер

Ретикулоциттер (1-5%) .

(жас эритроциттер)

1-плазмолемма, 2-жолақ 3, 3-гликофорин, 4-спектрин, 5-анкирин, 6-жолақ 4. 1, 7-түйін комплексі, 8-актин.

Эритроциттердің саны (адам қанының әр литрінде) : ерлерде - (4, 0-5, 1) *1012, әйелдерде - (3, 7-4, 7) *1012. Эритроцитоз - эритроциттер санының артуы. Эритроцитопения - эритроциттер санының азаюы

Эритроцитопения

Эритроцитоз

Физиологиялық

Абсолюттік

Салыстырмалы

Патологиялық

Абсолюттік

Салыстырмалы

Физиологиялық

Абсолюттік

Салыстырмалы

Патологиялық

Абсолюттік

Салыстырмалы

Тыныс алу, оттегіні өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газын ұлпалардан өкпеге тасымалдайды.

Қышқылдық-негіздік тепе-теңдікті қамтамасыз етуге қатысады (Hb буфері) .

Ұлпалардан өкпеге суды тасымалдайды.

Біріншілік осмостық ауытқуларды қалпына келтіруге қатысады, олар микроосмометрлер тәрізді әсер көрсетеді (Х. Қ. Сәтпаева) .

Кейбір улы заттарды адсорбциялайды.

Қанның ұюына қатысады.

Қан тобын анықтайды.

Эритроциттердің қызметі:

Гемоглобин - күрделі белок, хромопротеид, 96% глобин және 4% гем. Гемоглобиннің бір молекуласы О2 4 молекуласын байланыстырады, гем құрамына 2 валентті темір кіреді.

Лейкоциттер:

Лейкоциттер - қанның ақ жасушалары. Қандағы мөлшері 4-8, 8х109/л.

Лейкоциттер санының артуы лейкоцитоз, азаюы лейкоцитопения деп аталады.

Лейкоцитоз, лейкоцитопения

Физиологиялық

Патологиялық

Абсолюттік

Салыстырмалы

Абсолюттік

Салыстырмалы

Лейкоциттердің жеке түрлерінің олардың жалпы санынан пайыздық мөлшері лейкоциттік формула немесе лейкограмма деп аталады

Гранулоциттер

Агранулоциттер

базофил

эозинофил

Нейтрофилдер

моноцит

лимфоцит

Жас

Таяқша ядролы

Сегментті ядролы

0-1%

1-5%

0-1%

1-6%

47-70%

2-10%

18-40%

Лейкограмманың жылжуы: оңға, солға

Базофильді гранулациттер

Жалпы лейкоциттердің 0-1% құрайды, d=11-12мкм. Сегменттелген ядросы бар (2-3) бар, цитоплазмасында органеллалардың бәрі де кездеседі. Базофильді түйіршіктердің құрамында гепарин, вазоактивті гистамин, бейтарап протеазалар мен энзимдер болады. Базофильдердің астма, анафилакция, бөртпе тері ауруларында дегрануляциясы байқалады. Базофильдер сүйек кемігінде түзіледі де, қан ағымында шамамен 1-2 тәуліктей болып, тіндерге өтеді.

Эозинофильді гранулоциттер:

Жалпы лейкоциттердің 0, 5-5%d=12-14мкм ядросы көбінесе екі сегменттен тұрады, цитоплазмасында Гольджи комплексі және митохондриялар болады. Цитоплазмасындағы түйіршіктері азурофильді және эозинофильді болып бөлінеді. Бұл түйіршіктердің негізін лизосомалар түзеді де, құрамында электронды тығыз гидролитикалық фермент болады.

Нейтрофильді гранулоциттер:

Қанды 2, 0-5, 5*10/л барлық лейкоциттердің 48-78%, d=10-12 мкм, ал қан ағымындағы мөлшері 7-9мкм. Ядросыда 3-5-тей сегменттері болады. Әйелдердің қанында Х- хромасомасы бар, пішіні барабан таяқша тәрізді, “Барр деншігі” болады. Нейтрофильдер: жас, таяқша, ядролы және сегментті ядролы түрлері болады. Нейтрофильдердің арнайы және азофильді түйіршіктері болады.

Агранулоциттер немесе түйіршіксіз лейкоциттер:

Лимфоциттер- адам қанында 20-30% құрайды. Лимфоциттер Т-лимфоциттер (65%), В-лимфоциттер (30%), дифференцияланбаған (5%) . Т-лимфоциттері: Т-хелперлер, Т-супрессор, Т-киллер.

Моноциттер- лейкоциттерге қарағанда ірілеу. Жалпы лейкоциттердің 6-8% құрайды. Ағзаға моноциттер марофагтық немесе монокулеарлы фагоцитарлы жүйеге қатысады. Тіндерде қоныстанған моноциттер макрофагтарға айналады. Макрфагтардың құрамында лизосомалар, фагосомалар, фагоизосомалар бар.

Лейкооциттердің қызметі:

1. Фагоциттік.

2. Антитоксиндік қызмет. Эозинофилдер табиғаты белок токсиндерді, антиген-антидене кешенін залалсыздандырып, бұзады, гистаминді бұзатын гистаминаза жасап шығарады (аллергиялық реакциялар) .

3. Биологиялық белсенді заттар түзеді. Базофилдер гистамин және гепарин жасап шығарады.

4. Лейкоциттер белок алмасу өнімдері мен қоректік заттарды адсорбциялап, тасымалдай алады.

Тромбоциттердің плазмолеммасы қалың гликокаликс (15-20нм) қабатпен қоршалып, рецепторлық және адгезиялық процестерге қатысады. Тромбоцит қан ұюға қатысады. Тромбоциттердің цитосклетінде жақсы дамыған, актин микрофиломенттері мен микротүтікшелер болады. Актин филоменттері тромбоциттің көлемін өзгертіп отыратын жиырылғыш қызмет атқарады. Тромбоциттердің грануломер бөлігінде органеллалар мен арнайы түтікшелер болады. Жасушалар қосындыларынан