Қан және лимфа. ЭМБРИОНАЛЬДЫҚ ҚАН ЖАСАУ.ҚАННЫҢ ЖАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ ГИСТОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік
медицина университеті

Білім алушының
өзіндік жұмысы
Кафедра: Гистология, иммунология және вирусология
Мамандығы: Жалпы медицина
Тақырыбы: Қан және лимфа. ЭМБРИОНАЛЬДЫ Қ ҚАН ЖАСАУ.ҚАННЫ Ң
ЖАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ ГИСТОЛОГИЯСЫ Ж ӘНЕ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ
Жоспары

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
Қан туралы түсінік
Эмбриональдық қан түзілу
Қан қызметтері
Қан жасушалары
Қан жасушаларының жасқа байланысты өзгеруш
ІІІ. Қорытынды бөлім
IV.Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ересек адам ағзасында шамамен бес литр қан болады. Қан —
ағзадағы дәнекер тканінің бір түрі. Оның негізгі бөлігі жасуша
аралық сұйық зат — плазмадан құралады. Плазмадан қан
жасушалары — эритроциттер мен лейкоциттер және қан
пластинкалары — тромбоциттер болады. Тромбоциттер сүйектің
кемік майындағы жасушалардан түзіледі. Олардың жетілуі,
қорға жиналып, бұзылуы басқа мүшелерде өтеді.
Плазма негізінде еріген органикалық және бейорганикалық
заттары бар судан тұрады. Плазма құрамының өзгеруі ағза үшін
өте қауіпті. Қанға үздіксіз көптеген заттардың қосылуына
қарамастан, плазманың құрамы өзгермейді. Плазмадаға артық
заттар зәр шығару мүшелері арқылы шығарылады: қан
өкпеде көмірқышқыл газынан, ал бүйректе — судың артық
мөлшері мен онда еріген минералды тұздардан арылады
Қан туралы түсінік

Қан (гр. haemo ;лат. sanguis — қан) — ағзадағы ішкі сұйық ортаның
бірі. Ол қантамырларының тұйық жүйесін бойлай ағып, тасымалдау
қызметін атқарады. Қан барлық мүшелердің жасушаларына қоректік
заттар мен оттегін жеткізеді және тіршілік әрекетінің өнімдерін зәр
шығару мүшелеріне тасымалдайды. Организмдегі биологиялы қ
әрекетшіл заттардың гуморальдық реттелу қызметі қанның
қатысуымен іске асады. Қан ағзаның инфекциядан қорғаныш
реякциясын қамтамасыз етеді.
Ерлер (4,0-5,1)*1012/л (180-320)*109/л
Әйелдер (3,7-4,7)*1012/л

(4-9)*109/л
Қанның құрамы: a — эритроцит;
b — нейтрофиль; c —эозофиль;
d — лейкоцит.
Қан құрамы
Қанның жалпы мөлшері дене салмағының 6-8%-ын
немесе 4-6 л құрайды

Плазма 52-58% Формалық элементтер 42-48%

Эритроциттер
Лейкоциттер Тромбоциттер
Ерлер (4,0-5,1)*1012/л
(4-9)*109/л (180-320)*109/л
Әйелдер (3,7-4,7)*1012/л

Гематокриттік көрсеткіш – плазма мен формалық элементтердің
көлемдік ара қатынасы.
Ерлерде – 0,40 – 0,48 л/л
Әйелдерде – 0,36 – 0,42 л/л
Қанның физикалық-химиялық
қасиеттері

Түсі.
Дәмі.
Иісі.
Қанның меншікті салмағы – 1,050-1,064
плазманың менш. салм-ғы – 1,024-1,032
формалық элементтердің меншікті салмағы
– 1,089-1,098
Қанның тұтқырлығы – 4-5
Осмостық қысымы – 290-310 мосм/л
Онкотикалық қысымы – 3,0-4,0 мосм/л
рН (ҚНО) веналық – 7,36 артериалық – 7,44
Қанның буферлік жүйелері
1. Гемоглобин жүйесі - HHb
75% H 2CO 3
KHbO 2

2. Карбонаттық - NaHCO 3 плазмада,
эритроциттерде
H 2CO 3

3. Фосфаттық - KHCO 3
Na 2 HPO 4
4. Белоктық. NaH 2 PO 4
Ацидоз – қан реакциясының қышқыл
жаққа
ауытқуы
Алкалоз – қан реакциясының сілті жаққа
ауытқуы
Эмбриональдық қан түзу үлгісі

Ұрық

Ұрықтан тыс мезенхима Эмбриобласт

Эктодерма Мезодерма Эндодерма

Сары уыз қапшығы,
хорион және сабақ-
шасының мезенхима-
сы гемопоэз Бауыр
9- тәуліктен 9 аптаға Гемопоэз 6-аптадан
дейін жүреді. Басталады.
Бағаналық клеткалар \БК\ 1- БК 2- генерациясы
генерациясы
Бағаналық жасушалардың нәрестенің
тамыры арқылы орын ауыстыруы

СҮЙЕК КЕМІГІ
КӨКБАУЫР ЛИМФА ТҮЙІНІ ТИМУС Гемопоэз
Гемопоэз Гемопоэз Гемопоэз 10-аптадан
12-аптадан 10-аптадан 10- аптадан басталады
басталады басталады басталады БК 3-
генерациясы
Эмбрионалдық гемоцитопоэз
Сүйек кемігіндегі қан жасушаларының пайда
болуы:
Қан қызметтері:
Қанның қызметтері:

Тыныс алуға қатысу- оттегіні өкпеден бүкіл
мүшелерге, ал көмірқышқыл газын мүшелерден
өкпеге тасмалдайды.
Трофикалық қызмет- мүшелерді қоректік
затпен қамтамасыз етеді.
Қорғаныш-гуморальды қызмет- жасушалық
иммунитетке қатысып, жарақаттану кезінде
қанның ұюына қатысу.
Ішкі гомеостазды сақтау- ішкі ортаның
тұрақтылығын сақтау.
Қан жасушалары

Эритроциттер Лейкоциттер Тромбоциттер

-дискоциттер
-планоциттер Түйіршікті:
Түйіршіксіз:
-эхиноциттер -нейтрофильдер
-лимфоциттер
-стоматоциттер -эозинофильдер
-моноциттер
-сфероциттер -базофильдер
т.б.
Эритроциттер

Эритроциттің
құрылысы: ядросыз
жасуша, пішіні екі жағ ы
ойыс диск тәріздес,
диаметрі 7,4-7,6 мкм.
Эритроциттердің химиялық құрамы

Су 60%
Құрғақ
қалдық
40%
Гемоглобин 36% Басқ а заттар 4%
1. Ретикулоциттер (1-
5%).
(жас эритроциттер)

1-плазмолемма, 2-жолақ 3, 3-
гликофорин, 4-спектрин, 5-анкирин, 6-
жолақ 4.1, 7-түйін комплексі, 8-актин.
Эритроциттердің саны (адам қанының әр литрінде):
ерлерде – (4,0-5,1)*1012, әйелдерде – (3,7-4,7)*1012.
Эритроцитоз – эритроциттер санының артуы.
Эритроцитопения – эритроциттер санының азаюы

Эритроцитоз Эритроцитопения

Физиологиял Патологиялық Физиологиял Патологиялы
ық ық қ
Абсолюттік Абсолюттік
Абсолюттік Абсолюттік
Салыстырмал Салыстырмал Салыстырмал
Салыстырмал
ы ы ы ы
Эритроциттердің
қызметі:

1. Тыныс алу, оттегіні өкпеден ұлпаларға және
көмірқышқыл газын ұлпалардан өкпеге
тасымалдайды.
2. Қышқылдық-негіздік тепе-теңдікті қамтамасыз
етуге қатысады (Hb буфері).
3. Ұлпалардан өкпеге суды тасымалдайды.
4. Біріншілік осмостық ауытқуларды қалпына
келтіруге қатысады, олар микроосмометрлер тәрізді
әсер көрсетеді (Х.Қ. Сәтпаева).
5. Кейбір улы заттарды адсорбциялайды.
6. Қанның ұюына қатысады.
7. Қан тобын анықтайды.
Гемоглобин – күрделі белок, хромопротеид, 96% глобин және
4% гем. Гемоглобиннің бір молекуласы О2 4 молекуласын
байланыстырады, гем құрамына 2 валентті темір кіреді.
Лейкоциттер:
Лейкоциттер – қанның ақ жасушалары.
Қандағы мөлшері 4-8,8х109/л.

Лейкоциттер санының артуы лейкоцитоз, азаюы
лейкоцитопения деп аталады.
Лейкоцитоз, лейкоцитопения

Физиологиялық Патологиялық

Абсолюттік Салыстырмалы Абсолюттік Салыстырмалы
Лейкоциттердің жеке түрлерінің олардың жалпы санынан пайыздық

мөлшері лейкоциттік формула немесе лейкограмма деп аталады

Гранулоциттер Агранулоциттер
базофил эозинофил моноцит лимфоцит
Нейтрофилдер
Жас Таяқша Сегментті
ядролы ядролы

0-1% 1-5% 0-1% 1-6% 47- 2-10% 18-40%
70%

Лейкограмманың жылжуы: оңға, солға
Базофильді гранулациттер

Жалпы лейкоциттердің 0-1% құрайды, d=11-12мкм.
Сегменттелген ядросы бар (2-3) бар, цитоплазмасында
органеллалардың бәрі де кездеседі. Базофильді
түйіршіктердің құрамында гепарин, вазоактивті
гистамин, бейтарап протеазалар мен энзимдер болады.
Базофильдердің астма, анафилакция, бөртпе тері
ауруларында дегрануляциясы байқалады. Базофильдер
сүйек кемігінде түзіледі де, қан ағымында шамамен 1-2
тәуліктей болып, тіндерге өтеді.
Эозинофильді гранулоциттер:

Жалпы лейкоциттердің 0,5-5%d=12-14мкм ядросы
көбінесе екі сегменттен тұрады, цитоплазмасында
Гольджи комплексі және митохондриялар болады.
Цитоплазмасындағы түйіршіктері азурофильді және
эозинофильді болып бөлінеді. Бұл түйіршіктердің
негізін лизосомалар түзеді де, құрамында электронды
тығыз гидролитикалық фермент болады.
Нейтрофильді гранулоциттер:

Қанды 2,0-5,5*10/л барлық лейкоциттердің 48-78%,
d=10-12 мкм, ал қан ағымындағы мөлшері 7-9мкм.
Ядросыда 3-5-тей сегменттері болады. Әйелдердің
қанында Х- хромасомасы бар, пішіні барабан таяқша
тәрізді, “Барр деншігі” болады. Нейтрофильдер: жас,
таяқша, ядролы және сегментті ядролы түрлері болады.
Нейтрофильдердің арнайы және азофильді
түйіршіктері болады.
Агранулоциттер немесе түйіршіксіз лейкоциттер:

Лимфоциттер- адам қанында 20-
30% құрайды. Лимфоциттер
Т-лимфоциттер (65%), В-
лимфоциттер (30%),
дифференцияланбаған (5%).
Т-лимфоциттері: Т-хелперлер,
Т-супрессор, Т-киллер.

Моноциттер- лейкоциттерге
қарағанда ірілеу. Жалпы
лейкоциттердің 6-8% құрайды.
Ағзаға моноциттер марофагтық
немесе монокулеарлы
фагоцитарлы жүйеге қатысады.
Тіндерде қоныстанған моноциттер
макрофагтарға айналады.
Макрфагтардың құрамында
лизосомалар, фагосомалар,
фагоизосомалар бар.
Лейкооциттердің
қызметі:
1. Фагоциттік.
2. Антитоксиндік қызмет. Эозинофилдер
табиғаты белок токсиндерді, антиген-антидене
кешенін залалсыздандырып, бұзады, гистаминді
бұзатын гистаминаза жасап шығарады
(аллергиялық реакциялар).
3. Биологиялық белсенді заттар түзеді.
Базофилдер гистамин және гепарин жасап
шығарады.
4. Лейкоциттер белок алмасу өнімдері мен
қоректік заттарды адсорбциялап, тасымалдай
алады.
Тромбоциттердің
плазмолеммасы қалың
гликокаликс (15-20нм) қабатпен
қоршалып, рецепторлық және
адгезиялық процестерге
қатысады. Тромбоцит қан ұюға
қатысады. Тромбоциттердің
цитосклетінде жақсы дамыған,
актин микрофиломенттері мен
микротүтікшелер болады. Актин
филоменттері тромбоциттің
көлемін өзгертіп отыратын
жиырылғыш қызмет атқарады.
Тромбоциттердің грануломер
бөлігінде органеллалар мен
арнайы түтікшелер болады.
Жасушалар қосындыларынан
Тромбоциттер (қан пластинкалары),
мөлшері 180-320х109/л (103мкл)

Қызметі:
1. Қанның ұюына қатысады
(тромбоциттік факторлар, ұйытуға
қарсы заттар, серотонин, адреналин,
лизоцим, АТФ, АДФ)
2. Ангиотрофикалық қызмет.
Қанның ұюы (гемостаз, коагуляция) – қан сұйық
түрінен қоймалжың ұйынды – тромбқа
ауысатын биологиялық және биохимиялық үрдіс.
Тромб тамырды тығындап, қан кетуді тоқтатады.

Қанның ұю кезеңдері:

1. Алғашқы кезеңі (тамырлық-тромбоциттік гемостаз)

2. Коагуляциялық гемостаз.

3. Соңғы кезеңі (ретракция, фибринолиз)
Коагуляциялық гемостаз
Тамырдың зақымдалуы

Сыртқы (ұлпалық) Ішкі (қандық)

Тромбоциттер мен эритроциттердің
бұзылуы
I
кезең Ұлпалық тромбопластин Тромбоциттік және эритроциттік
(фосфолипидтер) тромбопластин

VII+Ca2 XII+XI
+ IX+VIII+ Ca2+
V +ф3
X X+V+ Ca2++ф3

Ұлпалық протромбиназа Қандық протромбиназа
X V Ca2+
II
Протромбин Тромбин
кезең

Ca2+

Фибрин Ақырғы
III Фибриног Фибрин фибрин
полимер
кезең ен мономер (фибрин «I»)
(фибрин
«S»)
Қан жасушаларының жасушаларының
жасқа байланысты өзгеруі

Жаңа туған нәрестенің алғашқы
сағаттарындағы қанында эритроциттердің
саны 6,0-7,0*10/12л, демек ересектердің
эритроциттерінен көп. Кейін 10-14
тәуліктерінде көрсеткіш ересектердің
эритроциттерінің санына теңеседі. Ал 3-6
айлық нәрестеде эритроциттердің саны
қайтадан азаяды. Нәрестелер қанында
лейкоциттер 10,0-30,0х9/л болса , ал екі
аптадан кейін саны азаяды, 9,0-15,0х10/9л.
Баланың 14-15 жасында лейкоциттердің саны
ересектердікіне тең.
Қорытынды

Медицинада қанның жасушаларын
санау өте маңызды роль атқарады.
Клиникада қан анализін анықтау
барысында қанның химиялық құрамын,
эритроциттер мен лейкоциттердің санын,
гемоглобинді және эритроциттердің тұну
жылдамдығын, эритроциттердің
резистенттілігін анықтаудың ауруларға
диагноз қоюдағы маңызы зор.
Пайдаланылған
әдебиеттер
С.А. Ажаев, Т.Ж. Үмбетов –Гистология-1,Түркістан,2010
Редакциялық басқарғандар профессор Ю.И. Афанасьев,
профессор Н.А. Юрина-Гистология,Эмбриология,
Цитология-Мәскеу,2014ж
Интернет көздері:
-meduniver.com
-wikipedia.org
-tsitologiya.ru

Ұқсас жұмыстар

ҚАННЫҢ ФОРМАЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Қан жасаушы мүшелер

Ұйқы безінің жас ерекшеліктері, гистологиялары

Қан жасау. Эмбрионалдық қан түзу. Жасқа байланысты гистологиясы

Жас ерекшелік физиологиясы және мектеп гигиенасы

Нерв тінінің регенерациясы

Постэмбриональді гемопоэз

Қанның пішіндік элементтері

Гемоцитопоэз - қан жасушаларының түзілу процесі

КӨЛДЕНЕҢ ЖОЛАҚТЫ БҰЛШЫҚЕТ ТІНІ БІРЫҢҒАЙ САЛАЛЫ БҰЛШЫҚЕТ ТІНІ

Пәндер