Алаш партиясының құрылуы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және
Ғылым Министрлігі
Алматы Құрылыс және Менеджмент
колледжі

Алаш партиясының
құрылуы
Тақырыбы:

орындаған:СЗС 15-1
тобының студенті Геріп
Медет
Алашорда үкіметі
Алаш партиясы мүшелері Алаш Орда үкіметінің
құрамында барынша көпшілігі болған.Тарихты
халық жасағанымен, қоғамның тарихи даму
заңдылықтарын реттеп отыратын заңдар мен
құқықтық құжаттарды, саяси-құқықтық
доктриналарды нақты тұлғалар жүзеге
асыратыны белгілі, осы салада мемлекеттік тілдің
де атқарар қызметі зор. Қазақ жері екі ғасырдан
астам Ресей самодержавасының қол астында
болған жылдарда, қазақ халқының өз тағдырын
өзі билеу құқығынан айырғаны, көк түрік
дәуірінен бастау алған бірегей саяси тарихы бар
халық, түгелдей империялық заңдардың
бұғауына түскені, біздерге тарихтан белгілі.
Қазақ қоғамының осы бір қасіретін халықтың
озық ойлы, көзі ашық өкілдері аңғара бастады.
Олар халықты саяси күрес додасына бастап
шықты. Бұған себеп болған 1917 жылғы
Ресейдегі қос төңкеріс еді.Патша
үкіметінің тақтан құлауы саяси күресті одан әрі
қыздыра түсті. Қазақ зиялылары саяси қызметтің
қатерлі жолына жалтақтамай, жанқиярлықпен
күрескен көрнекті тұлғалар шықты. Олар:
Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов,
Ж.Ақбаев, Ә.Ермеков, Х.Досмұхамедов,
Алаш партиясының құрылуы
1917 жылдың 21 қараша күні «Қазақ»
газетінде Алаш партиясы
бағдарламасының жобасы және съез
материалдары жарияланды. «Алаш»
партиясының өмірге келуі үлкен саяси
мәселе еді. Сол кездегі қазақ
зияларының ғылыми жұмыстарымен де,
оқу-ағарту ісімен де, алғашқы қазақ
тілінде басылымдар шығару әрекетімен
де, көркем әдебиетімен де
айналысқанын көруге болады. «Алаш»
партиясы бағдарламасының
жобасындағы тоғызыншы
- оқу ордаларының есігі кімгетарауда
де болса ашық, ақысыз болуы;
«Ғылым-білім
- жұртқа жалпыүйрету» жөнінде:
оқу жайлы; бастауыш мектептер ана тілінде оқылады;
- қазақ өз тілінде орта мектеп, университет ашуға;
- оқу жолы өз алдына автономия түрінде болуы;
- үкімет оқу ісіне кіріспеуі;
- мұғалімдер-профессорлар өзара сайлаумен қойылуы;
- ел ішінде кітапханалар ашылу туралы айтылады.
- газет шығаруға, кітап бастыруға еркіншілік - деп көрсетілген
XX ғасырдың бас
кезіндегі ұлт-азаттық
қозғалыс тарихының
өзекті мәселелерінің бірі
«Алаш» партиясының Қазақ зиялылары
құрылуы, оның тарихи тарапынан осы
негіздері, саяси мазмұндағы әрекеттің
әлеуметтік сипаты және нышандары 1913 жылы
қайтадан бой көрсетті.
тарихында алатын орны.
М.Сералин бастаған
Қазақ зиялылары саяси «Айқап» журналы
партия құру әрекетін төңірегіне шоғырланған
бірінші орыс революциясы қазақ зиялылары ең
жылдарында-ақ қолға өзекті қоғамдық
алған болатын. Бірақ мәселелерді талқылап,
белгілі обьективті белгілі бір бағдарламалық
себептерге байланысты тұжырымдарға келу үшін
бұл әрекеттері   нәтиже жалпықазақ съезін
бермеді. шақыру жөнінде бастама
көтерді.
Тұңғыш жалпықазақ съезі
Тұңғыш жалпықазақ съезін шақыру туралы шешім 1917 жылғы
сәуір айында өткен Торғай облыстық қазақ съезінде қабылданып,
съезд оны даярлауды Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов бастаған
бір топ қазақ зиялыларынан құрылған   айрықша бюроға
тапсырды

Бірінші жалпықазақ съезіне
қатысқан М.Шоқаев өзінің
естеліктерінде бұл жиынға
өзбек және татар елдері
өкілдерінің де қатынасып,
өздерінің ыстық ықыласын
білдіргендігін айтып:»Сөйтіп
құрылтай ұлы түркі
халықтарының бас қосқан
үшеуінің мызғымас бірлігін
көрсететін сахнаға
айналды» — дейді.
Сонымен, жалпықазақ кеңесін шақырып, онда ұлт
өміріне қатысты өзекті мәселелерді қарау, соған сай
саяси партия құру ісін қолға алуға қажетті
алғышарттар тек ақпан революциясынан кейін ғана
қалыптасты
Бірінші жалпы қазақ съезін ұйымдастыру бюросы «Қазақ»
газетінің 24 -маусым күнгі санында съездің тәртібіне қойылатын
мәселелерге байланысты ел талқысына өз тұжырымдарын
ұсынды. Тезистер түрінде баяндалған бұл мәселелердің бәрі
дерлік кейін бірінші жалпықазақ съезінің күн тәртібіне енді. Бұл
тезистер, белгілі дәрежеде, сол тарихи кезеңдегі қазақ
демократиялық интеллигенциясының күрделі аяси мәселелерге
байланысты ұстанған айқындамасынан, көзқарас деңгейінен
хабар беретін еді.
o Съездің күн тәртібіне енгізуге ұсынылған мәселелердің бірі
«қазақ саяси партиясын жасау мәселесі» болды. Бұл
мәселелерге байланысты бюро жасаған тұжырым мынау еді:
Ресейде осы күнде түрлі саяси партиялар бар. Олардың көздеген
мақсаттары программасында жазылған. Қазақ мақсаттарын
теріп, программа жасап, сол мақсаттарға жету шарасын
қарастырып қазақ партиясын қалай жасау, қандай программа
түзеу, қандай жол құру, оны осы жалпы қазақ съезінде
кеңесуіміз керек.»
Партия құруға арналға тұжырымдардың мәні
. Саяси партия құруға байланысты айтылған
тұжырымдардың мынадай мәні бар
Біріншіден
Ол тарихи деректермен толық таныс емес
қайсібір авторлардың «Алаш» партиясы шілдедегі
жалпы қазақ съезіне дейін-ақ қалыптаса бастады
деген пікірін бір жола жоққа шығарды. 1917
жылғы
жалпықазақ съезіне дейін қалыптасып дамыған
«Алаш» партиясы емес, кейін алаштық атанған
ұлттық интеллигенция басқарған ұлт-азаттық
қозғалыс болатын. Ал бұл қозғалыстың бастаушы
ұйытқысының саяси партияға бірігуі
бірінші жалпықазақ съезінен басталғаны тарихи
Екіншіден
факті.

Бұл айтылған тұжырым «Алаш» партиясының
саяси мәнін кеміту мақсатында оны ресейлік
кадеттер партиясының филиалы есебінде
бағалаушылар пікірінің
негізсіз екендігін көрсетеді». Империялық езгідегі
қазақ қоғамы       жағдайында    «Алаш»
партия   ретінде өзінің идеологиялық   негізі
Ә.Бөкейханов «бұл      болып тұрған
заман Алаштың азаматына зор жүк.
Бізде бірлік болып, іс қыла білетін
шебер табылса, Алаштың баласы
бақыт-махаббат жолына түсті.
Кейінгі үрім-бұтақ не алғыс, не
қарғыс бере-бере жүретін
алдымызда зор шарттар бар! Осыны
аңғар, жұртым қазақ!» деп
көрсетіп, бюроның атынан
депутаттыққа кандидат деген 43
адамның атын атап, халықтың
талқысына ұсынады. Олардың
арасында Ж.Ақбаев, А.Бірімжанов,
Х.Досмұхамедов, Р.Мәрсеков сияқты
белгілі қайраткерлерден бастап
А.Кенжин, С.Сабатаев, М.Төлебаев
сияқты саясатқа енді араласа
бастаған жастар; Уақытша үкімет
комиссарлары мен мұғалімдер,
дәрігерлер
мен шығармашылық интеллигенция
өкілдері бар еді.
Х.Досмұхамедов
М.Төлебаев
Р.Мәрсеков
С.Сабатаев
«Қазақ» газетінің 1917 жылғы 5-
қазандағы санында Ж.Досмұхамедовтың хаты
жарияланады. Ол Құрылтай      жиналысын
дайындайтын    кеңесте, «Шоран Исламда», Бас Жер
Комитетінде және басқа көптеген орындарда жалғыз өзі
жүргендігін білдіріп, қазақ партиясының бағдарламасын
жазуға уақыты мүлдем қалмайтындығын айтып шағым
жасайды.
Бұл уақытта Құрылтай жиналысына депутаттар сайлау
мерзімі таянып қалған еді. Елдегі әрбір саяси партия өз
тұғырнамасын жариялап, өз ұраны атынан депутатыққа
кандидаттар тізімін жасап, үгіт-насихат науқанына кірісіп
кетеді. Шілдедегі жалпықазақ съезінің шешіміне сай
депутаттыққа кандидат қазақ зиялылары сайлау тізіміне
қазақ саяси партиясының бағдарламасы да, тіптен аты да
мағлұм емес еді. Уақыттың тым аз қалғандығын түсіне
отырып, «Қазақ» газетінің басқармасы Петроградтан
Ж.Досмұхамедовтың хатын алған соң, 5-қазан күнгі
санында «Алаш партиясы» деген бас мақала жариялап,
онда былай деп көрсетеді: «Әр саяси партия өз ұранын
шақырып, өз ұраны атынан список түзеп, сайлау ісіне
кірісе бастады. Қазақ партиясының программасы
жасалмағанмен жалпықазақ съезінің қайлысы жасалмақ Ж.Досмұхамедов
программаның негізі болсын делінген еді. Съезд қаулысы
халыққа мағлұм. Партия ұраны десек, бабамыздың
«Алаш» ұранынан артық ұранды іздесек те таба
«Алаш» партиясының
ұйымдары
«Алаш»    партиясының     ұйымдарын
ашу        және бағдарламасын жазу қалай
жүрді. Ғылыми әдебиетте «Алаш» партиясы
негізін сәуір және мамыр айларында
құрылған қазақ комитеттері құрды, ал осы
комитеттердің активистері «Алаш»
партиясының мүшелері болды деген пікір
бар. Қазақ комитеттерінің «Алаш»
партиясына қолдау жасағаны рас, бірақ бұл
екі ұйымның өзара жігі бары анық. Қазақ
комитеттері патшалық билік құлағаннан соң
Уақытша үкіметтің мемлекеттік басқару
жүйесінде қазақ елінің ұлттық мүддесін
білдіру және қорғау мақсатында пайда
болған демократиялық бағыттағы қоғамдық
незізде құрылған ұйымдар болатын.
«Алаш» партиясының облыстық ұйымдары
1917 жылдың қазан айынан қалыптаса
бастайды. Мәселен, Ә.Бөкейхановтың
тікелей ұйымдастыруымен және
басшылығымен қазан айының шамамен 12-
20 жүлдызы аралығында партияның
облыстық ұйымдары алдымен Семейде,
сонан соң Омбыда, ал
қарашаның   10-на     қарай Орынборда
ашылады.
«Алаш» партиясының Семей
облыстық комитетінің ашылуы
«Алаш» партиясының Семей
облыстық комитетінің ашылуы
Ә.Бөкейхановтың Тамда 8-10 қазан
аралығында болып өткен Сібір
автономистері съезінен қайтар
сапарында іске асырылады. Ол
қайтар жолында Семей қаласына
тоқтап 12-13 қазан күндері қала
жұртшылығымен кездесулер
өткізіп, баяндамалар жасайды. Ал
оның соңы «Алаш» партиясының 15-
кісіден тұрған уақытша комитетін
ашумен аяқталады.
Комитеттің төрағасы болып Халел
Ғаббасов, жолдасына Ахмеджан
Қозбағаров, хатшысына Сыдық
Дүйсенбин, қазынашы Әнуар
Молдабаев сайланады. Комитет
мүшелері оған құрматті төраға етіп
Әлихан Бөкейхановты   сайлайды.
Д.Әділов нақты көрсеткендей,
«Алаш» партиясының Омбы
облыстық комитеті мүшелерінің
аты-жөні «Қазақ» газетіне
жарияланған, бірақ олардың
саны 10-нан көп еді. Қазан
-желтоқсан айларында
облыстағы бес уезде «Алаш»
партиясының уездегі комитеттері
ашылады.
«Алаш» партиясының Орынборда Торғай
облыстық комитетінің ашылуы
«Қазақ» газеті өзінің 1917 жылғы 14
желтоқсандағы санында «Алаш» партиясының
Орынборда Торғай облыстық комитетінің
ашылғандығын мәлімдейді. Комитетке мүшелікке
Орынбор қаласында «тұратын 10 қазақ һәм 4
уезден 4 қазақ, барлығы    14    ағза» сайланады.
Комитеттің   төрағасы     болып Ә.Бөкейханов
төраға серігіне А.Байтұрсынов, хатшысына
М.Дулатов, қазнашысы Ж.Жәнібеков сайланады.
Партияның орталық комитеті болған емес. Өйткені
партияның арнайы съезін шақырып басқару
орындарын сайлауға, жарғысы мен
бағдарламасын бекітуге уақыт та, жағдай да
болған жоқ. Бірақ оның басқарушысы ұйытқысына
бірінші жалпықазақ съезі бүкілресейлік Құрылтай
жиналысына депутаттыққа кандидат етіп бекіткен
топты жазған.
Ол жөнінде «Қазақ» газетінде жарияланған
«Алаш» партиясы» атты мақаладан мынадай
хабарды оқимыз: «Орыс партияларынікіндей біздің
«Алаш» партиясында кіндік комитет жоқ
болғанымен Орынборда жасалған жалпықазақ
тұңғыш тобы ұнатыбата қылған п адамдар, бірен-
саран өзі қалған, яки ризалықпен орын
ауыстырған болмаса, түгелімен «Алаш»
партиясының атынан кірген списоктарге жазылып
отыр
«Алаш»
«Алаш» партиясының жарияланбағанымен, белгілі
дәрежеде дайындалып қойған шартнамасы
(жарғы) да болған. Ол жөнінде партияның
Семейдегі облыстық комитетінің құрылуына
байланысты «Қазақта» жарияланған материалдан
мынадай деректі оқимыз: «Алаш» партиясының
толық шартнамасы Орынборда жасалатын болды,
дайын болғанда жұртқа жария қылынады. Қазіргі
шарты- кіндік комитеттің айтқанын екі қылмайтын,
бұйырғанын дәл орындайтын «Алаш» партиясының
программасын жақтырып, жөн көрген
программадағы мәселелерді іске айналдыруға
тырысатын кісі кіреді. «Алаш» программасынан
таймайтын, өтірік айтпайтын, шынынан
қайтпайтын, жақындық, туысқандыққа бүйрегі
бұрмайтын, дүниелікке қызығып сатылмайтын,
шыншыл, әділ, тура кісі осы партияға кіреді.
Сыртын берсе іші басқа, тіліп берсе жүрегі басқа
болатын, сөзіне ісін үйлестірмейтін, «Алаш»
жолынан ауып, айтысып-тартысуға жарамайтын,
ауырлық келсе бұлт беретін қорқақ, айнымалы
мінезі бар кісі «Алаш» партиясына кірмейді. «Алаш»
партиясына кіремін деген кісі осы айтылған
шарттарды ойлап, толғап, жүрегі қалайтын болса
ғана кіруге жөн»

Ұқсас жұмыстар

Ақмола облысы демократиялық төңкерісі және оның Қазақстанға әсері

Қазақ автономиясы

Алаш автономиясымен мен Қоқан автономиясының құрылуы және қызметтері

Алашорда үкіметінің құрылуы

Алаш партиясының бағдарламасын қолдады, өздерін жас алашшылар

Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы, 1998 жыл

Алаш партиясынын бағдарламасы

Алаш - қоғам айнасы

Қазақстанда кеңес өкіметі орнауының ерекшелігі

Алаш қозғалысы және ІІ жалпықазақ съезі

Пәндер