Орта ғасыр лингвистикасы

Презентация қосу

Орта ғасыр
лингвистикасы
ғ а с ыр ы н қамтитын
м у ы н ың о н шақты е ті н к ү рделі
ы д а ке л
а с ыр -а д а мзат қоғам н д а ә р т е ктес болып
Орта ғ т ұ р ғы с ынан алға
е с с дәуір.
және прогр
а) 3—5 ғасырлар арасы. Бұл —
құлдық дәуірдің ыдырап,
феодалдық қоғамның құрыла
Еуропа тарихы бастаған кезең
тұрғысынан
қарағанда үш Ә)6—10 ғасырлар аралығы. Бұл
кезеңге беруге — феодалдық қатынастың әбден
орнығып, нығайған заманы
болады
б) 11—16 ғасырлар аралығы.Бұл —
феодалдық қатынастың ыдырап,
капиталистік қоғамның туа бастаған,
тарихта Қайта өркендеу дәуірі
(ренессанс) деп аталатын кезең
Дүние жүзілік дін
дердің тарауымен
будда, ислам, христ қатар сол діндерд
иан сүннет парызы ің
уағыздайтын жазб н, шариғатын
алар да тарады. О
киелі, касиетті тіл л жазбалар тілі
, пайғамбарлар тіл
Жергілікті халықт і деп жарияланды
ар ол тілде жазыл .
мағынасын, тілін ға н аят хадистердің
түсінбесе де жатқ
құлшылық ететін а біліп, кұдайға
дұға ретінде айту
Осылайша тіл ғыл ға міндетті болды
ымында канондық .
, тілдер пайда
болды.
Жазба тіл Әдеби тіл

Канондық тіл болып саналды. Мысалы, түркі халықтары,
сондай-ақ қазақ халқы үшін де канондық тіл араб тілі, исламның
ең қасиетті, киелі кітабы — кұранның тілі болды. Еуропа
халықтары үшін канондық тіл латын тілі болды. Олар латын тілін
жазу тілі, ғылым тілі ретінде пайдаланды. Жеке тілдер
грамматикасы латын тілі грамматикасы негізінде сөз болып, соның
үлгісіне түсірілді. Латын тілі грамматикасы барлық тілдерге бірдей
дәрежеде қолдануға болатын ортақ құрал деп есептелінді.
Олардың баса назар аударған бір мәселесі — көне канонды қ
жазбалар тілінің өзіндік нормасын өзгеріссіз сақтау, кейінгі заман
жазба тілін көне канондық тілмен үйлестіру, олардың арасындағы
аралықтарды бір ізге салу сияқты нормалаушылық жұмыстар
болды

Бұл жұмыстарында олар антикалық қоғам
қалдырған грамматикалық, поэтикалық,
риторикалық, логикалық тұжырымдарға
сүйенді, соларды басшылыққа алды.
Канондық жазбалармен қатар біраз
елдерде жазба жұмысы мен әдебиет
едәуір дамыды. Жергілікті тілдерді
зерттеу, нормалау, олардың
грамматикаларын жазу талабы күн
тәртібіне қойылды. Сөйтіп, 7— 15
ғасыр аралығында тілдердің
грамматикалары жарық көрді.

Иран Исландия Француз

итальян испан Ағылшын
Бұл дәуірде екі
топқа бөлінді

Екіншісі —
номиналистер.Номиналисте
Оның бірі —
р, керісінше, зат болмаса, ол
реалистер. Реалистер туралы ұғым да болмайды,
заттар жөніндегі сондықтан ақиқат нәрсе —
жалпы ұғым — ақиқат, зат, ол алғашқы, ал, зат
ол алғашқы, зат соңғы туралы ұғым соңғы деген
дегені деалистік материалистік бағытты
бағытты ұсынды уағыздады.
.
Ар
аб
ли
нг
ви
сти
ка
сы
Дүние жүзі ғылымы мен мәдениетінің дамуына елеулі үлес
қосқан халықтардың бірі - арабтар. Бұлардың жазбалары ІҮ
ғасырлардан басталды. Арабтар тіл ғылымының дамуында да
елеулі роль атқарды. Орта ғасырлық арабтарда тіл біліміні ң
ерекше дамыған көзі - Халипат дәуірі деп аталатын ҮІІ-ХІІ
ғасырлар шамасы.
Тілдің грамматикалық жүйесін сипаттаудың араб тіл
ғалымдары бір-біріне байланысты үш түрлі мәселенің
сырын ашу арқылы жүргізді.

Сөздердің сөйлемдегі орын
Сөз таптары мен сөйлем жағынан түрленісін,
синтаксисін зерттейтіи Нахв мағыналық құбылыстарын
зерттейтін Сарф

Сөйлеу процесінде болатын
дыбыстардың фонетикалық
құбылыстарын, жалпы дыбыс
жүйесін зерттейтін - Таджвид
Арабтар Үнді, Грек тіл ғылымы табыстарын жақсы пайдалана отырып, өз
тілінің фонетикасын, морфологиясы мен лексикасын зерттеуге ерекше назар
аударады. Фонетика саласында дыбыс пен әріп арасындағы өзгешеліктерді
айқындайды. Дыбыстың физиологиялық сипатын ашуға көп көңіл бөледі.
Кейбір ғалымдар (Сибавейхи) жасалу орнына қарай дыбыстарды 16 топқа
бөліп қараған. Грамматика мәселесінде (көрнекті өкілі - Сибавейхи), әсіресе
сөздерді тапқа бөлуде араб ғалымдары Аристотельге еліктеген.

Аристотель
есім
сияқты бұлар
да сөздерді үш
етістік
топқа бөлді

жалғаулықт
ар
Араб тілі грамматикасын зерттеудің
дәстүрін, өзіндік жүйесін қалыптастыруда
Сибавейхидің 796 жылы жазған "Ал китаб"
Арабтар киелі, қасиетті, деп аталатын еңбегі шешуші роль атқарған.
канондық тіл деп
саналатын Құран тілінің
нормасын зерттеудің
өзінде де, көп жағдайда,
сөйлеу тілі нормасына Араб тіл ғалымдары қалыптастырған
сүйенеді, соны зерттеді. біртұтас зерттеу жүйесі кейінгі
замандарда туған Еврей тіл ғылымына
да елеулі әсерін тигізген
Осындай еңбектің ғылымда белгілі
Араб оқымыстыларының ең көнесі және ең толығы түркі
ерекше көңіл бөлген және халқынан шыққан Махмуд Қашқари
жасаған «Түркі тілдерінің сөздігі»
зор табысқа жеткен саласы (Девону луғат ит түрк). Бұл сөздік
- лексикография көрінеді. 1073-1074 жылдары жазылған.
Арабтың бір ғана Әл- Сөздікте сол дәуірдегі түркі
Фируза-бади деген лингвисі тайпаларының көпшілігінің тілдік
материалдары қамтылған және ол
"Хомус" (мұхит) атты 60 тайпалар тілдерінің өзара бір-біріне
томдық сөздік жасаған. ұқсастық, өзгешеліктері тілдік
материалдарды салыстыра қарау
арқылы айқындалған.
XVII-XVIII ғасыр
лингвистикасы
Ерекшеліктері:
Әр халықтың, әр ұлттың сөйлеу тілін,
ана тілін зерттеуді бірінші орынға қою;

Жазбаның, баспаның дамуы, аударма
сөздіктерінің пайда болуы;

Ғалымдардың логикалық категориялардың
жалпы адамдық сипатын байқап, универсалды
грамматиканың дүниеге келуі;
Грамматикалық еңбектер:
1.П.Раменің “Француз тілі
грамматикасы”;
2.Уоллистің “Ағылшын тілі
грамматикасы”;
3.Лавренти Зизанидің “Славян
грамматикасы”;
4.М.В.Ломоносовтың “Россия
грамматикасы”.
Нормативтік сөздіктер:

1612жылы “Курска Академиясы сөздігі”

1694 жылы “Француз Академиясы сөздігі”

1726-1739 жж “Россия Академиясы сөздігі
1672 ж. шыққан “Тілдің теориясы
және универсиалдық грамматика
жөніндегі лекциялар курсында”
атты еңбегінде Дж. Пристли тіл
дамикеле өз басынан өркендеу,
гүлдену, кері кету, құлдырау
өткізеді десе, Дж. Монбодде
“Тілдің шығуы және дамуы” деген
еңбегінде тілдің дамуы үздікссіз
алғ а басу түрінде болады дейді.
1786-1791жж И.Х.Аделунга,
6. И.С.Фатераның
П.С.Палластың
басқаруымен 500-ге жуық
“Барлық тілдердің тілдерді ң
және таңдамалы
наречиелердің сөздерінен
салыстырма құ рал ғ ан 4 томды қ
сөздігі” сөздігі жарық көрді.
1794ж. Лоренце
Эрвас-Пандураның
“Белгілі тілдердің
катологі және
олардың өзара
ұқсастығы мен
өзгешеліктері
туралы ескертпе”
1602 жылы жарық
көрген “Жылнамалар
жинағы” –
Қазақ тілінде жазылған
тұңғыш ғылыми еңбек.
“Жинақтың тілдік
құрылымын, жазу
мәнерін зерттеп,
көрнекті ғалым
Р.Сыздықова арнайы
еңбек жазған.
П.С.Паллас
И.Х.Аделунг

Дж. Пристли
М.В.Ломоносов
Қайта өркендеу дәуірі
лингвистикасы
Қайта өркендеу дәуірі бүкіл қоғам өмірінің басқа да салалары сияқты
лингвистика үшін де жаңа, даму дәуірі болы. Бұл дәуірдің лингвистикалық
проблемасы:
Жаңа жерлердің, елдердің ашылуы,
сауданың дамуы, ортаршылық
жорық – Европа тіл білімінің
дамуына қолайлы жағдай тығызды,
бұрын белгісіз толып жатқан
тілдердің барлығы айқындалды.
Отарлау мүддесі ол тілерді үйрену,
зерттеу, түрлі сөздіктер жасау,
грамматикалық мәліметтер жинау
міндетін алға қойды.
Азия, африка, америка халықтары тілдерінен жинал ған орасын мол
материалдарды бір-біріне салыстырып қарау, сол ар қылы оларды ң
арасындағы ұқсастық, өзгешеліктерді айқындау ға ал ғаш қы қадамдар
жасалды. Зерттеудің сипаттама, салыстырма т үрлері бой к өрсете
бастады.
Қайта өркендеу дәуірінде ерекше
қолға алынған тағы бір мәселе –
орта ғасырда жөні мән берілмеген
ежелгі грек, рим жазба нұсқаларын
тауып, жариялау, оларға
филлологиялық талдаулар болды.
Өз дәуірі үшін бұл саладағы күрделі
істер қатарына
Ж. Скалигердің 1540 жылы шыққан
«Латын тілінің негіздері туралы»
Р. Стефанустың 1553 жылы шыққан
«Латын тілі қазынасы» және «Грек
тілі қазынасы»
Араб ғалымы П. Алкаланың «Араб
тілі грамматикасы» 1505 жыл
Рапхлиннің «Еврей тілі
грамматикасы» 1506 жыл

Ұқсас жұмыстар

Ежелгі дәуір және орта ғасыр лингвистикасының қалыптасуы

Тіл теориясы

Лингвистикалық мектептер

Қазақ тіл біліміндегі мәтінтанымдық көзқарастар

Дискурс Ғылыми дискурс

Материалдық мәдениеті

Тілдің функциялары

Орта ғасырдағы мәдениет

Ортағасырлардағы Батыс Еуропа мәдениеті

Фома Авгинскидің философиясының пайда болуының әлеуметтік және идеологияның алғы шарттары

Пәндер