Зейiнділіктің қалыптасуы

Презентация қосу

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
География және табиғатты пайдалану факультеті
Тұрақты даму жөніндегі ЮНЕСКО кафедрасы

ЗЕЙIНДІЛІКТІҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
Орындағған:
Орында ан: «6М060800
«6М060800 -- Экология»
Экология»
мамандығғыны
маманды ыныңң 11 курс
курс магистранты
магистранты
Хабиева А.М.
Хабиева А.М.
Тексерген: Болтаева
Тексерген: Болтаева Ә Ә.М.
.М.
Зейін деп өзекті,
тұлғалық маңызды
белгілерді таңдауды,
бөліп алуды
айтамыз.
Психикалық
деңгейлердің
барлығын
ұйымдастыруға
қатысқандықтан ес
сияқты зейін “өтпелі”
деп аталынып басты
психикалық
процестерге жатады.
Дәстүрлі
Дәстүрлі зейінді
зейінді шектеулі
шектеулі қабылдаудың
қабылдаудың аймағымен
аймағымен
байланыстырады,
байланыстырады, яғни
яғни адам
адам көргісі
көргісі (естігісі)
(естігісі) келген
келген
ақпарат
ақпарат құралын
құралын білу,
білу, яғни
яғни қалауын
қалауын қабылдауы.
қабылдауы.

Зейін
Зейін өңделетін
өңделетін ақпаратты
ақпаратты іске
іске асырады.
асырады.
Адамның
Адамның ақпаратты
ақпаратты қайта
қайта жасауының
жасауының орталық
орталық
механизмдері
механизмдері бір
бір уақыт
уақыт аралығында
аралығында тек
тек бір
бір
объектімен
объектімен жұмыс
жұмыс жүргізе
жүргізе алады.
алады.

Мұнда көрсетілген көлем зейіннің негізгі
мінездемесі болып табылады. Зейін көлемін оқыту
және дайындау арқылы өзгерту өте күрделі
мәселе.
Ортаны талдау бірізділігі (зейіннің
Ортаны талдау бірізділігі (зейіннің
бағыты) екі топ факторға тәуелді:
бағыты) екі топ факторға тәуелді:

ол сыртқы тітіркендіргіш құрылымы
ол сыртқы тітіркендіргіш құрылымы
(белгінің физикалық өлшемдері:
(белгінің физикалық өлшемдері:
белсенділік, жиілік және т.б.)
белсенділік, жиілік және т.б.)

адамның әрекетін анықтайтын ішкі
адамның әрекетін анықтайтын ішкі
аймақ құрылымы (жаңашылдық деңгейі,
аймақ құрылымы (жаңашылдық деңгейі,
тітіркендіргіш белсенділігі және т.б.).
тітіркендіргіш белсенділігі және т.б.).
Зейін бейімделу қимылымен
жалғасады, алайда оған
жатқызылмайды. Зейін
болмысы – таңдау
сипатындағы психикалық іс-
әрекет. Зейін психикалық іс-
әрекеттің бағыты мен
тұрақтылығын орнатуға
жағдай жасайды.
• Егер бағыттылық және тұрақтылық ырықсыз болса, онда зейіннің бұл
- түрі ырықсыз. К.К. Платоновтың пікірі бойынша ырықсыз зейіннің бір
түрі – нұсқау (белгілі бір іс-әрекетке тұлғаның дайын тұруы) болып

-
табылады.

• Егер зейіннің бағыттылығы мен тұрақтылығы саналы
түрде жүргізілсе, ол зейін түрі - ырықты.
-

• Н.Ф. Добрынин зейіннің тағы бір түрін ырықтыдан
кейінгі зейінді бөліп көрсетеді. Бұл - зейін түрі
тұлғаның әрекетін табиғи түрде жалғастырады; ол
- тұлға әрекеттенген кезде туындайды; тұтастай
ассоциациялық жүйенің бар болуымен байланысты.
Кейбір авторлар зейінді бағытталған іс-
әрекетпен дәлелдейді (А.Н. Леонтьев, А.В.
Запорожец, А.И. Розов, Ж. Годфруа және
басқалары).

Келесілері (П.Я. Гальперин, С.Л. Кабыльницкая)
зейінді психикалық әрекеттің өзіндік түрі, яғни
бақылаудың психологиялық түрі деп санайды.

Бұл
Бұл орайда
орайда барлық
барлық Әрекет
бақылауды
бақылауды зейін
зейін деп
деп автоматтанған,
айтуға
айтуға болмайды.
болмайды. қысқарған және
Алайда
Алайда бақылау
бақылау идеалды деңгейге
ашық
ашық заттық
заттық іс-
іс- жеткенде ғана
әрекетте
әрекетте бақылау зейінге
орындалады,
орындалады, өзіөзі де
де айналады.
зейінді
зейінді қажет
қажет етеді.
етеді.
Зейіннің
Зейіннің қасиеттері
қасиеттері психологиялық
психологиялық феномен
феномен ретінде:
ретінде:
ттұұра
раққтылы
тылыққ––бірбіробъектіге
объектігенемесе бірммәәселеге
немесебір селегезейін аударылуыныңңұұзазаққты
зейінаударылуыны тығғы.
ы.
ТТұұра қ тылы қ шеткі факторлармен аны қталады, 2-3 секундтан ары бармайды,
рақтылық шеткі факторлармен анықталады, 2-3 секундтан ары бармайды, себебі себебі
одан
оданкейін зейінніңңауысуы
кейінзейінні байққалады.
ауысуыбай Орталыққзейінні
алады.Орталы зейінніңңттұұра
раққтылы
тылыққкезе
кезеңңі ібірнеше
бірнеше
минуттарды қамтиды. С.Л. Рубинштейннің пікірінше, орталы қ зейінні ң ұза қтығғы,
минуттарды қамтиды. С.Л. Рубинштейнні ң пікірінше, орталы қ зейінні ң ұза қ ты ы,сол
сол
объектте жа ңа мазм ұ нды аша алу м үмкіндігіне
объектте жаңа мазмұнды аша алу мүмкіндігіне тәуелді; т әуелді;

зейіннің
зейінніңконцентрациясы
концентрациясы––Қабылдау
Қабылдауаймағын
аймағыншектеу
шектеукезіндегі
кезіндегі
белгі белсенділігінің жоғарылауы. А.А. Ухтомскийдің доминанттар
белгі белсенділігінің жоғарылауы. А.А. Ухтомскийдің доминанттар
принципіне
принципінесәйкес,
сәйкес,зейін
зейінконцентрациясы
концентрациясыбас басмимиқыртысындағы
қыртысындағы
доминантты
доминанттыаймақтың
аймақтыңқозуынан
қозуынанкейінгі
кейінгібір
бірмезгілде
мезгілдетежелетін
тежелетінқалған
қалған
бөлігінің құбылысы;
бөлігінің құбылысы;
зейіннің
зейіннің бөлінуі
бөлінуі –– адам
адам орталық
орталық зейінде
зейінде әр
әр
түрлі
түрлі объектілерді
объектілердібірбір уақытта
уақыттаұстап
ұстап тұру
тұру
қабілеттілігі;
қабілеттілігі;
зейіннің
зейіннің ауысуы
ауысуы -- олол бір
бір әрекет
әрекет түрімен
түрімен
келесіге
келесіге өтудегі
өтудегі жылдамдығы
жылдамдығы (аңғалақтық
(аңғалақтық ––
ауысудың
ауысудың төмендігі);
төмендігі);
зейіннің
зейіннің заттылығы
заттылығы -- қойылған
қойылған мәселеге,
мәселеге,
белгілердің
белгілердің өзектілігі
өзектілігі және
және тағы
тағы басқаларына
басқаларына
сәйкес
сәйкес арнайы
арнайы белгілер
белгілер кешенін
кешенін бөліп
бөліп алу
алу
қабілеттілігімен
қабілеттілігімен байланысты;
байланысты;
зейіннің
зейіннің көлемі
көлемі––бір
бірмезгілде
мезгілдеқабылданатын
қабылданатын
объектілер саны.
объектілер саны.
Зейіннің нейрофизиологиялық механизмдері
бағдарланушы рефлекстің пайда болуымен бас ми
қырының белсенді локальді процестерімен, сондай-ақ
организмнің эмоциялық жағдайы мен биологиялық
қажеттіліктерімен байланысты. Осыған орай, зейіннің әр
түрлі кезеңдері – диффузиялықтан жоғары араласқанға
дейін – анықталған, деңгей жағынан әр түрлі сергек
жағдайымен алмастырылады, зейін мен сергектіктің
жалпы нейрофизиологиялық механизмдерінің бар
екендігін білуге болады. Таңдаулы зейін тым жоғары
сергектіктегі емес, жоғары деңгейдегі жағдайда мүмкін
болады, ол ЭЭГ-де сирек кездесетін синхронды альфа-
толқынды топтың жоғары жиіліктегі десинхронды төменгі
амплитудалы тербелісті көрсетеді. Зейіннің диффузды
түрі ЭЭГ-де анық көрінетін синхронды альфа-ритмді әлсіз
сергектік жағдайға сәйкес келеді. Шашыраңқы зейін,
алаңдау, шоғырланудың қиындығы күшті эмоциямен
байланысты жоғары қозу жағдайында пайда болады,
осыдан ЭЭГ-де десинхронды жоғары жиілікте төменгі
амплитудалы электрлі белсенділік тіркеледі.
Көптеген
Көптеген зерттеушілер
зерттеушілер
сергектіктің
сергектіктің әр
әр түрлі
түрлі
жағдайларын,
жағдайларын, зейін
зейін мен
мен сана
сана
формаларын
формаларын реттеудің
реттеудің
анатомиялық
анатомиялық субстарты
субстарты болып
болып ми
ми
қыртысының
қыртысының әр әр түрлі
түрлі ретикулярлы
ретикулярлы
формациясы
формациясы диффузды
диффузды таламустік
таламустік
жүйе,
жүйе, оның
оның қабық
қабық проекциясы,
проекциясы,
субталамус
субталамус және
және гипоталамус
гипоталамус
болып
болып табылады
табылады деп
деп есептейді.
есептейді.
Ерекшелігі
Ерекшелігі жоқ
жоқ таламусты
таламусты жүйе
жүйе
бір
бір тітіркендіргіштен
тітіркендіргіштен екіншіге
екіншіге
көнілді
көнілді аударатын
аударатын және
және сезгіштік
сезгіштік
қабілетті
қабілетті филтрлі
филтрлі механизм
механизм
ретінде
ретінде қарастырылады.
қарастырылады.
Ақпаратты
Ақпараттысұрыптау-іріктеуді,
сұрыптау-іріктеуді,
қабылдау, зейін және сананың
қабылдау, зейін және сананың
таңдамалы
таңдамалыформаларын
формаларынреттейтін
реттейтін
механизмдер
механизмдержүйесіндегі
жүйесіндегіорталық
орталық
аймақ
аймақ––қыртыстың
қыртыстыңассоциативті
ассоциативті
аймағы
аймағы болыптабылады.
болып
Кортико-ретикулярлы механизмдермен
табылады.
жұмыс ырықты зейіннің негізгі процестерімен
байланыстырады, себебі, ол ырықсызға
қарағанда зейіннің ауыспалылығына
мүмкіндік береді. Ол ерекше әрекетке
дайындық жағдайын жасайды. Ырықсыз
зейін қыртыс асты деңгейде жүзеге
асырылады, ал ырықты зейін оқу үрдісінде
қалыптасқан шартты стимулдар негізінде
туындайды және кортико-ретикулярлы
механизмдерінің қатысуын талап етеді.
• Ырықты зейіннің ерекше формасы – ойлау және есте
қалдыру объектісі болып табылатын интеллектілі зейінді
бөліп көрсетуге болады.
**

• Объектісі ойлау мен естелік болып табылатын
интеллектуалды зейін ырықты зейіннің ерекше түрін
** шығарады.

• Зейіннің бұл жоғары түрін мидың түрлі орталықтары
** мен аймақтарына фронталды кортико-фугальды әсер
етуі жүзеге асырады.
Зейіннің
Зейіннің түрлі
түрлі формаларын
формаларын
реттеуші,
реттеуші, физиологиялық
физиологиялық
механизмдер
механизмдер ауыспалы
ауыспалы
жүйе
жүйе ретінде,
ретінде, градуальді
градуальді
ауысу
ауысу принципі
принципі бойынша,
бойынша,
қызмет
қызмет атқарады.
атқарады.
Таңдаулы
Таңдаулы сенсорлы
сенсорлы
зейінде,
зейінде, сондай-ақ,
сондай-ақ,
интеллекттілік
интеллекттілік зейінде
зейінде
зейіннің
зейіннің сөздік
сөздік реттеуін
реттеуін
қамтамасыз
қамтамасыз ететін
ететін
қыбықтық-фронтальді
қыбықтық-фронтальді
аймаққа
аймаққа ерекше
ерекше мән
мән
беріледі.
беріледі.

Ұқсас жұмыстар

Өмірдің басталуының моральдық - құқықтық мәселелері

Бухгалтерлік есеп туралы

Батыс Түрік қағанаты Шығыс Түрік қағанаты

Ақмола облысы демократиялық төңкерісі және оның Қазақстанға әсері

Тамырдың өсіп қалыптасуы

Қазақ халқынын қалыптасуы және Қазақ хандығының құрылуы

Педагогикалық мамандықтың пайда болуы және қалыптасуы

Антика ғылымы

Құқықтық мемлекет және оның негізгі белгі – нысандары

Жоғары жүйке әрекеті және оның баланың өсіп - дамуы барысында қалыптасуы

Пәндер