Темперамент теориялары

Презентация қосу

Ә
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒ
Л-ФАРАБИ АТЫНДА ҒЫЫҚ АЗАҚ
ҚАЗА ҚҰ ЛТТЫҚ
ҰЛТТЫ Қ
УНИВЕРСИТЕТІ
УНИВЕРСИТЕТІ
География жә
География және табиғ
не таби ғатты
атты пайдалану
пайдалану факультеті
факультеті
Тұ
Т рақ
ұра қты
ты даму жө
даму жөніндегі
ніндегі ЮНЕСКО
ЮНЕСКО кафедрасы
кафедрасы

Моөж-4
Темперамент теориялары

Орындаған: «6М060800 - Экология»
мамандығының 1 курс магистранттары
Хабиева А.М.
Тексерген: Болтаева Ә.М.
Темперамент тұлғаның мәнді қасиеттерінің бірі.
Берілген мәселеге деген қызығушылық ерте кезде
туындап, қазіргі кезге дейін психологияның зерттейтін
маңызды бөлігі болып табылады.
Темперамент адамның табиғи сипатының,
психологиялық іс-әрекетінің динамикалық
ерекшеліктері, яғни психикалық процестер мен
жағдайлардың әрекеттерінің ырғағы, қарқыны,
жылдамдығы жатады.
* Темперамент келесі құбылыстарда
көрінеді:

Қозғалу
Адамның ерекшелігі
Эмоционалды
жалпы және сөздік
процестер
белсенділігіне қозғалу
ерекшелігінен
н; ерекшелігінен
;
Ерте кезден осы көріністердің барлығы ғалымдардың назарын
аударды. Темпераменттің туа біткен, адамның табиғи сипаты, яғни
ағзаның физиологиясымен байланысты екеніне ешкім күмәнданбайды.
Ғылым тарихында темперамент жайлы көптеген теориялар бар.
Темперамент жайлы теорияларды үлкен үш топқа бөлуге болады:

Гуморальді теориялар;

Конституционалды теориялар;

Жоғары жүйке жүйесі
ерекшеліктеріне
байланысты темпераментті
түсіндіруші теориялар.
«Гумор» ссө
«Гумор» зі ссұ
өзі йық
ұйы тық
қты қ дегенді
дегенді Гиппократ
Гиппократ теориясы
теориясы бойынша,
бойынша, адам адам
білдіреді.
білдіреді. А Ағ за ссұ
ғза йық
ұйы тық
қты қтары
тары аағ засында ттө
ғзасында өрт негізгі ссұ
рт негізгі йық
ұйы тық
қты қ бар:
бар:
қ
қозозғ
ғалымпаз,
алымпаз, оны оныңң қ ан, қ
қан, ара ө
қара өт, сары ө
т, сары т, ссө
өт, өл.
л. Гиппократ
Гиппократ
динамикалық
динамикалы қб бө
өлігі. Сондық
лігі. Сонды қтан
тан пікірінше, адам аағ
пікірінше, адам засында қ
ғзасында қай
ай
мінез-құ
мінез- құлылыққ ерекшеліктерін
ерекшеліктерін ссұ йық
ұйы тық
қты қ басым
басым болса,
болса, со соғ
ған
ан
ағзадағы байланысты
байланысты 44 темперамент
темперамент типіні типініңң
ссұ йық
ұйы тық
қты тар қ
қтар озғ
қоз алысының
ғалысыны ң бірі
бірі сай келеді: қ
сай келеді: қанан басым
басым болса
болса --
ерекшеліктерімен
ерекшеліктерімен байланыстырады.
байланыстырады. сангвиник типі, ссө
сангвиник типі, өлл басым
басым болса
болса --
Осы
Осы бабағ ытты ұ
ғытты станғ
ұстан ған
ан флегматик
флегматик типі, сары ө
типі, сары өтт басым
басым болса
болса --
авторлардың
авторларды теориялары еең
ң теориялары алғ
ң ал ғаш
аш холерик, қ
холерик, ара ө
қара өтт басым
басым болсаболса --
пайда болғ
пайда бол ған.
ан. Ежелгі
Ежелгі ж жә не еең
әне ң меланхолик
меланхолик типі. Гиппократтың
типі. Гиппократты ң
белгілі
белгілі гуморальды
гуморальды теория
теория ойынша, адам аағ
ойынша, адам засындағ
ғзасында ғыы
антикалық
антикалы қ Грецияда
Грецияда пайда болғ
пайда бол ған,
ан, ссұ йық
ұйы тық
қты тың
қты біреуінің
ң біреуіні ң басым
басым болуы
болуы
дә
д әрігер
рігер жжәәне
не философ
философ климат жағ
климат жа ғдайына
дайына ж жә әне адамның
не адамны ң
Гиппократтың
Гиппократты ң теориясы.
теориясы. айналысатын
айналысатын іс-іс-ә
әрекетіне
рекетіне
байланысты.
байланысты.
И.
И. Кант темпераменттің
Кант темпераментті ң
ккөріну айма ғ ын Темпераменттің
Темпераментті ң гумораль
гумораль
өріну аймағын ді қ
ді теориялары қатарына
теориялары атарына
тарылтып ккө
тарылтып өрсетті.
рсетті. ТТө
өрт
рт
темперамент типін Кант
П.Ф. Лесгафтың
П.Ф. Лесгафты ң
темперамент типін Кант ккө
өзқарасын жатқызуғ
з қ арасын жат қызу ғаа Темпераментті
Темпераментті денедене
екі топқ
екі топ бө
қаа б лді: ә
өлді: әрекет
рекет
темпераментіне жылдам
болады.
болады. Ол психикалық
Ол психикалы қ бітімімен
бітімімен
темпераментіне жылдам ә
қ рекеттің
әрекетті динамикалық
ң динамикалы қ ттү
үсіндіруші
сіндіруші конституцион
конституцион
қимылдайтын
имылдайтын холерик
холерик ерекшелік сипатын ж үрек алды теориялар
пен баяу қ имылдайтын ерекшелік сипатын жүрек алды теориялар
пен баяу қимылдайтын тамыр
тамыр ж жү йесіндегі ә
үйесіндегі әрр қ
қатарына Э.
атарына Э. Кречмер
Кречмер
флегматикті
флегматикті жатжатқ қызды,
ызды, ттү
ә рлі ұ
үрлі сақ
ұса қ тамырлардан
тамырлардан жә
ж әне
не У. Шелдонның
У. Шелдонны ң
әсершіл топқ
сершіл топ қаа ооң
ң ккү ғ
эмоциялары басым
ре тамыр дейінгі қ
үре тамырғаа дейінгі қан
ан еең бектері жатады.
ңбектері жатады.
эмоциялары басым қ озғ алыс
сангвиник қозғалыс
сангвиник пенпен теріс
теріс ерекшеліктерімен
эмоциясы ерекшеліктерімен
эмоциясы басым
басым байланыстырды.
байланыстырды.
меланхоликті жатқ
меланхоликті жат қызды.
ызды.
* 1921 жылы Э. Кречмердің әйгілі «Дене бітімі және мінез» атты еңбегі жарық көрді. Оның
негізгі идеясы белгілі типті адамдар белгілі психологиялық ерекшеліктерге ие. Адамдарды дене
бітіміне байланысты Кречмер төрт конституционалды типке бөлді:

1. Лептосоматик нә
Лептосоматик –– н әзік денелі, ұ
зік денелі, ұзын
зын бойлы, кеуде қ
бойлы, кеуде уысы қ
қуысы ушық
қушы иығ
қ,, иы ғы тар, ұ
ы тар, ұзын жә
зын ж әне арық
не ары қ
ая қ -қ олды.
аяқ-қолды.

2. Пикник май қ
Пикник –– май қабаты анық
абаты аны қ ккө
өрінеді,
рінеді, орта жә
орта ж әне
не аласа
аласа бойлы, жайылғ
бойлы, жайыл ған
ан денелі, домалақ
денелі, домала қ
басты, мойыны қыс қа адамдар.
басты, мойыны қысқа адамдар.

3. Атлет бұ
Атлет –– б лшық
ұлшы еттері ккү
қ еттері үшті дамығ
шті дамы ған,
ан, дене
дене бітімі мығ
бітімі мы ым, ұ
ғым, ұзын жә
зын ж әне
не орта
орта бойлы, кең
бойлы, ке ң
иы қ ты, жамбасы тар.
иықты, жамбасы тар.

4. Диспластик
Диспластик –– формасыз
формасыз адам,
адам, дене
дене бітімі дұ
бітімі д ұрыс
рыс емес. Бұ
емес. Б ұлл типтегі индивидтер ә
типтегі индивидтер әрр
ттү
үрлі
рлі дене бітімінің
дене бітіміні ң деформациясымен
деформациясымен сипатталады.
сипатталады.
Аталған типтерге байланысты үш темперамент типтерін
бөліп көрсетеді:
шизотимик,
иксотимик,
циклотимик.
Шизотимикке астеникалық дене бітімі тән, тұйық, көңіл-күйі
ауысып отырады, бірбеткей, бағдарлары мен көзқарастарын
өзгертпейді, қоршағандарға күшпен бейімделеді.
Иксотимикке атлет дене бітімі тән, салмақты, жесттері мен
мимикасы ұстамды, ойлау майыспалығы төмен, ұсақ-түйекке
көңіл аударушы.
Циклотимик пикник дене бітіміне ие, эмоциясы қуаныш пен
қайғы арасында алмасып келіп отырады, адамдармен жылдам
араласады, көзқарастары шындыққа жақын.
АҚШ-та 1940 жылдары У. Шелдон темперамент теориясы кең
танымалдыққа ие болды. Темпераменттің негізін
эмбриологиялық тұрғыда түсіндіруге тырысты.
Үш типті бөліп көрсетті:

1)
1) эндоморфты
эндоморфты 3)
3) эктоморфты
эктоморфты –– тері
тері мен
мен
2)
2) мезодерма бұ
мезодерма -- б лшық
ұлшы қ
–– эндодермадан
эндодермадан ішкі
ішкі жү
ж үйке талшық
йке талшы қтары
тары
еттер жақ
еттер жа қсы
сы дамиды;
дамиды;
мү
м үшелер
шелер жажақ
қсы
сы дамиды;
дамиды; жақ
жа қсы
сы дамиды.
дамиды.

У. Шелдон бойынша, аталған дене типтеріне дененің белгілі
функцияларына тәуелді белгілі темперамент типтері сай
келеді: висцеротония (ішкі мүшелер), соматотония (дене) және
церебротония (ми).
Темперамент теорияларының
Темперамент теорияларыны ңү үшінші тобын құ
шінші тобын құрайтын
райтын жожо ғ
ғары
ары ж жүүйке
йке жжүүйесі
йесі
ерекшеліктеріне
ерекшеліктеріне байланысты теориялар қ
байланысты теориялар қатарына
атарына И.П. Павлов ее ң
И.П. Павлов ңбегі
бегі жатады.
жатады.
Павлов
Павлов зерттеулері темперамент ттұ
зерттеулері темперамент ұллғ аны ң
ғаны ң тума сипатталатын қ
тума сипатталатын қасиеттері
асиеттері
екендігі жайлы ккө
екендігі жайлы өззқарастың
қарасты ңқ алыптасуыны ң
қалыптасуыны ң негізі
негізі болды.
болды.
Кең
Ке ңестік
естік психологияда
психологияда темперамент теорияларыны ң
темперамент теорияларыны дамуына ү
ң дамуына лкен ү
үлкен үлес
лес
қ осқ
қос қан
ан Б.М. Теплов еең
Б.М. Теплов ңбектері
бектері болып
болып табылады.
табылады. Теплов темпераменттеріні ң
Теплов темпераменттеріні ң
қ
қасиеттеріне психикалық
асиеттеріне психикалы іс-ә
қ іс- әрекет
рекет динамикасын сипаттайтын тт ұ
динамикасын сипаттайтын ра қ
ұра қты
ты
психикалық
психикалы қққасиеттерді жатқ
асиеттерді жат қызды. Темпераментті ң
ызды. Темпераментті ң индивидуалды
индивидуалды ерекшелігін
ерекшелігін
темпераменттің
темпераментті ңққандайда бір қ
андайда бір асиеттеріні ң
қасиеттеріні ң даму де ң
даму де гейімен тт ү
ңгейімен үсіндірді.
сіндірді.
Темпераменттің мәнді қасиеттеріне келесілерді жат қызды:

1. Эмоционалды қозу;

2. Зейіннің қозуы;

3. Эмоцияның күші;

4. Мазасыздық;

5. Ырықсыз қозғалыстардың реактивтілігі;
6. Ерікті мақсатқа бағытталған іс-
әрекеттің белсенділігі;
7. Майыспалылық – регидтілік;

8. Резистенттілік;

9. Субъективтілік.
Темпераменттің физиологиялық негіздері.
Темпераменттің
Темпераментті физиологиялық
ң физиологиялы қ негізі жү
негізі –– ж үйке жү
йке ж йесіні ң
үйесіні ң жалпы
жалпы типі
типі болып
болып
табылады.
табылады. И.П. Павловтың
И.П. Павловты ң пікірінше, темпераментті ң
пікірінше, темпераментті физиологиялы қ
ң физиологиялы қ негізінде
негізінде
қ
қозу
озу мен
мен тежелу процестерінің
тежелу процестеріні ңқ асиеттері: қ
қасиеттері: қозу,
озу, мен тежелу кк ү
мен тежелу үші, оларды ң
ші, оларды ң тепе
тепе --
тең
те ңдігі жә
дігі ж не қ
әне озғ
қоз алымпаздығ
ғалымпазды ғыы жатыр.
жатыр. И.П. Павлов қ
И.П. Павлов озу ккү
қозу үші
ші мен тежелу кк ү
мен тежелу үшін
шін
жоғ
жо ғары
ары жжү үйке жү
йке ж йесінің
үйесіні бір-бірінен ттә
ң бір-бірінен уелсіз қ
әуелсіз қасиеттері
асиеттері ретінде
ретінде ббө
өліп
ліп
қ арастырды. Қ озу к үші ж үйке талшы қ тарыны ң ж ұ мыс
қарастырды. Қозу күші жүйке талшықтарының жұмысқа қабілеттілігін қа қабілеттілігін
бейнелейді. Тежелу ккү
бейнелейді. Тежелу үші
ші тежеуді
тежеуді жжүүзеге
зеге асыратын
асыратын ж жү
үйке
йке жжү йесіні ң
үйесіні ңққызметі.
ызметі.

Жү
Ж үйке процестерінің
йке процестеріні тепе-тең
ң тепе-те дігі қ
ңдігі асиетін қ
қасиетін қарастыра
арастыра отырып,
отырып, И.П. Павлов қ
И.П. Павлов қозу
озу
жә
ж әне
не тежелу процестерінің
тежелу процестеріні тепе-тең
ң тепе-те дігін ккө
ңдігін өрсетті. Егер қ
рсетті. Егер қозу
озу немесе
немесе тежелу
тежелу
процестерінің
процестеріні ң бірі
бірі басым
басым болса, адам ұ
болса, адам ұстамсыз
стамсыз болады.
болады. ЖЖү үйке
йке жжүйесіні ң
үйесіні ң келесі
келесі
қ
қасиеті жү
асиеті –– ж үйке процестерінің
йке процестеріні ңқ озғ
қоз алымпаздығ
ғалымпазды ғы
ы –– бір жү
бір ж үйке процесіні ң
йке процесіні ң
екіншісімен
екіншісімен алмасу жылдамдығ
алмасу жылдамды ғы.
ы.

Павлов
Павлов жіктеген жү
жіктеген ж үйке
йке процестері
процестері жжүүйке
йке жжү
үйесі
йесі деп
деп аталатын
аталатын белгілі
белгілі
комбинацияларды қ
комбинацияларды қалыптастырады.
алыптастырады. Б Бұ
ұлл тип индивидке ттә
тип индивидке ән
н негізгі жү
негізгі ж үйке
йке жжү
үйесі
йесі
қ асиеттерінің
қасиеттеріні жиынтығ
ң жиынты ынан құ
ғынан ралады –– ккү
құралады үштер,
штер, тепе-
тепе-
тең
те ңдігі мен қ
дігі мен озғ
қоз алымпаздығ
ғалымпазды ы, қ
ғы, қозу жә
озу ж әне
не тежелу процестерінің
тежелу процестеріні ң сс ә
әйкестігі.
йкестігі.
* И.П.Павлов пікірінше, жүйке жүйесінің Гиппократ бөліп көрсеткен
темперамент типтеріне жақын негізгі т өрт типі бар. Ж үйке процестеріні ң
күшінің көрінуіне байланысты күшті және әлсіз типтерге жіктеледі. Олар өз
кезегінде салмақты және ұстамсыз болып бөлінеді. Ұстамсыз тип қозуды ң
тежелуден басымдылығымен сипатталады. Күшті ұстамды тип қоз ғалымпаз
және инертті немесе енжар болып бөлінеді.

Сангвиник
Флегматик –
– күшті,
күшті, тепе-
тепе-тең,
тең, инертті
қозғалғыш
тип;
тип;

Холерик – Меланхолик
күшті, – қозу күші
қозуы де , тежелу
тежелуінен күші де
басым тип. әлсіз тип.

Ұқсас жұмыстар

Гуморальді теориялар

Темперамент және мінез

Тұлғаның психологиялық қасиеттері

БАЛАНЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ

Күшті тип Әлсіз тип

ШЕТЕЛ ТІЛДЕРІН ОҚЫТУ ПСИХОЛОГИЯСЫ

Темперамент түрлері, олардың сипаттамасы

Конституционалды теориялар

Темперамент меланхолик сангвиник

Темперамент жөнінде түсінік

Пәндер