Су ресурстарын бірігіп басқару (СРББ) жайлы түсінік

Презентация қосу

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
География және табиғатты пайдалану факультеті
Тұрақты даму жөніндегі ЮНЕСКО кафедрасы

Су ресурстарын бірігіп
басқару (СРББ) жайлы
түсінік

Орындаған: «6М060800 - Экология»
мамандығының 1 курс магистранты
Оразбаева Т.Р.
Тексерген: Дускаев Қ.Қ.
Су ресурстары бойынша халықаралық
басымдықтар:
Су туралы БҰҰ конференция, Мар дел Плата, 1977
Су және қоршаған орта туралы халы қаралы қ конференция,

Дублин, 1992
Қоршаған орта және тұрақты даму туралы БҰҰ конференция,

Рио-де-Жанейро, 1992
1-ші Дүниежүзілік Су Форумы, Марракеш, 1997

2-ші Дүниежүзілік Су Форумы, Гаага, 2000

3-ші Дүниежүзілік Су Форумы, Киото, 2003

4-ші Дүниежүзілік Су Форумы, Мехико, 2006

5-ші Дүниежүзілік Су Форумы, Турция, 2009

6-шы Дүниежүзілік Су Форумы, Марсель, 2012

7-ші Дүниежүзілік Су Форумы, Корея, 2015

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015
Халықаралық су басымдықтары
Халықаралық күндер

Халықаралық жылдар

Халықаралық мыңжылдықтар
• 22 наурыз • 2013 жыл • 2005-2015
Дүниежүзілік Халықаралық жылдар
су ресурстары су “Су өмір
күні ынтымақтасты үшін”
• 5 маусым қ жылы әрекетінің
Дүниежүзілік • 2008 жыл халықаралық
қоршаған орта Халықаралық мыңжылдығы
күні саниятария • 1981-1990
• 8 маусым жылы жылдар
Дүниежүзілік • 2003 жыл Ауыз су және
мұхиттар күні Халықаралық санитариямен
• 25 қыркүйек тұщы су жылы қамтамасыз
Дүниежүзілік • 1998 жыл ету
теңіз күні Халықаралық халықаралық
• 19 қараша мұхит жылы мыңжылдығы
Дүниежүзілік
дәретхана күні
"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015
Халықаралық су басымдықтары-1
1996 жылы Марселдегі штаб-пәтерде Дүниежүзілік су
Кеңесі құрылды. Оның қамқорлығымен мынадай
Дүниежүзілік су форумдары өтті:
Бірінші Дүниежүзілік Су Форумы 1997 ж. Марракеште
өтті (Марокко). Марракеш Декларациясында мынадай су
ресурстары мәселелері орын алды: қауіпсіз ауыз су мен
негізгі санитарлық жағдайлар мүмкіндігін қамтамасыз
ету, трансшекаралық су алаптарын басқаруда тиімді
механизмдерді ендіру қажеттілігі, табиғи экожүйелерді
қорғау, суды тиімді пайдалануды ынталандыру.

Екінші Дүниежүзілік Су Форумы 2000 ж. Гаагада өтті.
Онда “Дүниежүзілік су ресурстарын көру: суды
әрқайсысының ісі ету” деген қағида мақұлданды.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 4
Халықаралық су басымдықтары-2
Үшінші Дүниежүзілік Су Форумы 2003 ж. наурызда Жапонияның
(Киото, Шига және Осака) үш қаласында өтті. Су үшін пайда
болатын кризистік жағдайларды ескерту мен мемлекетаралы қ
қақтығыстарды шешуге бағытталған ЮНЕСКО-ның жаңа
халықаралық ұйымдар құруы жайлы шешімі осы форумның
маңызды нәтижесі болды. Бұл ұйым “Потенциалды қақтығыстан
потенциалды ынтымақтастыққа дейін” деген атқа ие болып, оның
Хатшылығы Париждың ЮНЕСКО штаб-пәтерінде орналасты.

Төртінші Дүниежүзілік Су Форумы 2006 ж. Мехикода өтті. Оның
негізгі тақырыбы – «Жергілікті әрекет ғаламдық шақырту үшін»
деп аталды.

Бесінші Дүниежүзілік Су Форумы Стамбулда 2009 ж. 19-22
наурызда өтті. Негізгі тақырыбы - «Суларды бөлетін
шекараларды жою» болды.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 5
Халықаралық су басымдықтары-3
Алтыншы Дүниежүзілік Су Форумы: «Шешімдер уақыты»
2012 ж. 12-17 наурызда Францияның Марсель қаласында өтті.
Форумның тематикалық үрдісінің платформасы 3 стратегиялық
бағытта құрылды: «саулық», «экономикалық даму», «ғаламшарды ң
көктігін сақтаймыз». Бұл Форумды қолдау мақсатында
азқалдықты технологиялардан әлемдік саясаттың құрылымы
бойынша ұсыныстарға дейін 1,5 мың шешімдер жиналған
практикалық шешімдердің Платформасы құрылды.

Жетінші Дүниежүзілік Су Форумы «Су біздің болашағымыз
үшін» 2015 ж. 12-17 сәуірде Кореяның Тэгу және Кенджу
қалаларында өтті. Форумның тематикалық құрылымы 4 мақсаттық
категорияларды қамтыды: «Су қауіпсіздігі барлығы үшін», «Су даму
және өркендеу үшін», «Су тұрақтылық үшін: адам мен табиғаттың
үйлесімділігі», «Ендірудің пайдалы механизмдерін жасау».

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 6
Ғаламдық су серіктестігі
(ҒСС)
Global Water Partnership (GWP)
Су ресурстарын басқарумен айналысатын барлық ұйымдар
үшін ашық халықаралық желілік құрылым.

Тапсырмалары – су ресурстарын тұрақты басқаруда
мемлекеттердің қолдауы.
Міндеттері – әлемдік деңгейде су ресурстарын бірлесіп
басқару қағидаларын, сондай-ақ ақпараттармен,
тәжірибелермен алмасуды дамыту және ендіру.
Құрамына кіретіндер: дамыған және дамушы елдердің
үкіметтік мекемелері, БҰҰ мекемелері, даму банктері, кәсіби
қоғам, ғылыми-зерттеу институтттары, үкіметтік емес
ұйымдар мен жеке меншік секторы.
"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 7
Ғаламдық су серіктестігі (ҒСС)
Global Water Partnership (GWP)

● ҒСС Дүниежүзілік Су Кеңесімен (ДСК) тығыз байланысты.
● Үшінші Дүниежүзілік Су Форумынан (2003 ж. наурыз Киото) кейін ҒСС су ресурстарын бірігіп басқарудың (СРББ) тұжырымдамалық дамуын кеңейтумен және практикалық
дағдыларды күшейтумен айналысады.

ҒСС не үшін құрылды?
• 1992 ж. Дублиндік конференцияда су және қоршаған орта туралы,
сондай-ақ 1992 ж. Рио-де-Жанейрода қоршаған орта мен т ұра қты
даму туралы БҰҰ конференциясында су ресурстарын бас қару
процесінде тұрақты дамуға жету үшін кешендік әдістер ұсынылды.
Бұған жауап ретінде Әлемдік банк, БҰҰ даму бағдарламасы және
Швед агенттігі халықаралық даму бойынша 1996 жылы Ғаламдық
Су Серіктестігін құрды.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 8
Дублиндік қағидалар
Су ресурстарын басқару
1992 ж. Су және Қоршаған Орта жөніндегі халықаралық
конференцияда Дублиндік қағидалар ұсынылды.
Дублиндік қағидалар су шаруашылығының келесідей реформаларыны ң негізі болды:

Тұщы су – Су шаруашылығын Әр түрлі мақсатта
Су пайдаланылатын
қоршаған дамыту мен
басқаруда әр түрлі ресурстарын судың
ортаның қамтамасыз экономикалық
деңгейде саяси
дамуы мен бағасы болады. Ол
тіршілікті
шешімдерді етуде,
қабылдайтын басқаруда экономикалық
сақтау үшін ұйымдардағы тауармен, сондай-
маңызды қызметкерлер мен және қорғауда ақ әлеуметтік
болып пайдаланушыларды әйелдер тауармен
табылатын қызықтыру үшін маңызды рөл мақұлдануы
сарқылатын жалпыға бірдей атқарады. қажет.
ресурс. негіздеу қажет.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 9
Қағида 1
Тұщы су – қоршаған ортаның дамуы мен
тіршілікті сақтау үшін маңызды болып
табылатын қайта қалпына келмейтін
ресурс.

Тұщы судың шектеулі ресурс екендігі жайлы көзқарас жылдың
орташа бөлігіндегі гидрологиялық циклдың нәтижесінде судың
фиксациялық көлемінің болуынан туындайды. Бұл көлем
адамдардың іс-әрекеті нәтижесінде айтарлықтай көбейе алмайды,
керісінше антропогендік ластанудың нәтижесінде азаяды. Т ұщы
судың қорлары – табиғи ресурс болып табылады. Оларға қажетті
қызметтерді орындай отырып, үнемі сақтау қажет.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 10
Қағида 2
Су шаруашылығын дамыту мен басқаруда әр түрлі
деңгейде саяси шешімдерді қабылдайтын ұйымдардағы
қызметкерлер мен пайдаланушыларды қызықтыру үшін
жалпыға бірдей негіздеу қажет.

Су – ресурс, бұл қатынаста адамдардың әрқайсысы бенефициарий болып табылады. Шешімдерді
қабылдау үрдісіне ат салысатын қатысушыларды нағыз бенефициарлар деу орынды болады. Қатысуды ң
түрлері өзіндік су шаруашылығына тән және инвестициялық шешімдерге сәйкес келетін жұмыстың
көлеміне байланысты. Қатысудың сипаты шешімдер қабылданатын
саяси ортаға да тәуелді. Барлық бенефициарлардың қатысуымен өтетін тәсіл – ұзақ уақытты қ келісім мен
жалпы бітімге келудің ең жақсы құралы. Бұған қатысу жауапкершілікті көтеріп, сондай-ақ суды пайдалану
мен ресурстың тұрақты даму тиімділігін арттыруда міндеттемелерді қабылдауды білдіреді.

Қатысу әрдайым бәтуаға әкелмейді, сондай-ақ қақтығыстарды шешуде арбитраж
(төрелік) бен басқа да механизмдер қажет. Үкімет бенефициарларды ң, әсіресе
әйелдер мен басқа да әлсіз әлеуметтік топтардың қатысуына мүмкіндіктер
жасауына көмектесу керек. Қатысуды күшейтуді ң бірден-бір стратегиясы қажетті е ң
төменгі деңгейге дейін шешім қабылдауды децентрализациялау (жекелендіру).

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 11
Қағида 3
Су ресурстарын қамтамасыз етуде, басқаруда және
қорғауда әйелдер маңызды рөл атқарады.

Су ресурстарын дамыту мен басқару бағытындағы институционалдық іс-шараларда үй
шаруашылығына суды негізгі жеткізуші мен пайдаланушы және қоршаған ортаны қорғаушы ретінде
әйелдердің рөлі төмен болды. Тұрмыстық-шаруашылық қажеттіліктер үшін суды жинақтау мен
пайдалануда, ауылшаруашылығында пайдаланудың көптеген жағдайларында әйелдердің маңызды
рөл атқаратыны баршаға мәлім. Бірақ, әйелдер еркектерге қарағанда су ресурстарына қатысты
басқаруда, мәселелерді анализдеу мен шешім қабылдау үрдісінде басым рөлді атқармайды.
СРББ әйелдер рөлінің мойындалуын талап етеді. Шешімдерді қабылдаудың барлық
деңгейінде әйелдердің толық және тиімді қатысуын қамтамасыз ету үшін еркектер мен
әйелдер арасындағы әр түрлі қоғамдық фармациялардың әлеуметтік, экономикалық
және мәдени рөлдерін бөліп қарастыратын тәсілдерді міндетті түрде ескеру қажет.
Әйелдер мен еркектер арасындағы тең құқылы қатынас пен су ресурстарын тұрақты
басқарудың арасында маңызды байланыс бар.

Су ресурстарын барлық деңгейде басқаруда еркектер мен әйелдердің
қатысуы тұрақтылыққа жетуді тездетеді, ал су ресурстарын бірігіп басқару
еркектер мен әйелдер арасындағы тең құқылыққа жетуге өз үлесін қосады.
"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 12
Қағида 4
Әр түрлі мақсатта пайдаланылатын судың экономикалық
бағасы болады. Ол экономикалық тауармен, сондай-ақ
әлеуметтік тауармен мақұлдануы қажет.

● Бұл қағиданың аясында, ең алдымен, барлық адамдардың сапалы су ға қолжетімділігін ж әне
қолайлы бағадағы қалыпты санитарлық жағдайларға негізгі құқықтарын мойындау маңызды.
● Суды экономикалық тауар ретінде басқару суды пайдаланудың тиімділігі мен те ң
құқықтылығын және су ресурстарын қорғау мен экономиканы көтермелеу сияқты әлеуметтік
мақсаттарға жетуде маңызды тәсіл болып табылады.
● Судың экономикалық, сондай-ақ әлеуметтік тауар ретінде ба ғасы болады. Су ресурстарын
басқарудағы бұрынғы сәтсіздіктердің көбісі судың толық бағасы мойындалмағандықтан
туындады.
● Баға мен төлем – екеуі екі түрлі ұғым және де біз олардың арасында ғы айырмашылы қтарды
білуіміз қажет.
● Судың тиімді таралуы үшін баламалы пайдалануда судың бағасы реттеуші немесе
экономикалық құрал ретінде маңызды.
● Төлем – үнемдеу және суды тиімді пайдалану тұрғысынан әлсіз топтар ға к өмек ретінде
қолданылатын экономикалық құрал.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 13
СРББ-ға анықтама
ҒСС анықтамасы бойынша «су ресурстарын бірігіп басқару» (СРББ) бұл
«экожүйенің тұрақтылығына зиянын тигізбей, су, жер және басқа да
ресурстардың дамуы мен басқаруына максималды түрде әлеуметтік-
экономикалық тиімділігіне жету мақсатына септігін тигізетін үрдіс».

Үлкен суару нормасы мен
ластанған кәріз сулардың
Суды пайдаланудың барлық түрлерінің тастандылары өнеркәсіп пен ауыз су
өзара тәуелділігін мойындау СРББ қажеттіліктері үшін тұщы судың
негізі болып табылады: қорын төмендетеді;
Ағынды сулар өзендерді ластап,
экожүйелерге қауіп төндіреді;
Балық шаруашылығы мен
экожүйелерді қорғау мақсатында
суды сақтау –
ауылшаруашылығындағы
тоғандарды азайтады.
Судың шектеулі қорларын тиімсіз
пайдалану бейберекет және соған
сәйкес тұрақты емес болуына
көптеген басқа да мысалдар бар.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 14
СРББ-ға анықтама
СРББ су ресурстарының әлеуметтік,
экономикалық және экологиялық
мәселелерімен қоса, тұрақты дамуын,
таралуын және пайдаланудың
мониторингін қамтамасыз ететін
үздіксіз үрдіс болып табылады.

СРББ әр түрлі ұйымдардағы жауапкершіліктерді ведомствовалық тәсілмен қарастырады:
ауыз сумен қамтамасыз етуді;
суландыруға бөлінетін суды;
қоршаған ортаны қорғау және т.б.
Сонымен қатар, заңдылығы мен тиімділігі көбірек күдік тудыратын «жоғарыдан төменге қарай»
жүйесі пайдаланылады.
Салааралық байланыстардың
жетіспеушілігі су ресурстарының дамуы
мен басқаруында қақтығыстарға, жүйенің
жоғалуы мен тұрақсыздығына алып келеді.

СРББ экономиканың жеке секторларын үйлесімділік және ынтымақтасты қпен,
сондай-ақ аймақтың ашық және тиімді басқарылуын қамтамасыз етеді.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 15
СРББ-ға анықтама. Негізгі қағидалары
БҰҰ және Ғаламдық Су Серіктестігі бағдарламаларында «тиімді бірігіп
басқару» термині мына қағидаларға негізделеді:

ашықтық (ақпараттарға қолжетімділік);
айқындық (саяси және қаржы шешімдерде);
серіктестік (қызығушылық танытқан қатысушылармен);
есеп берушілік (рөлдерді, жауапкершіліктерді на қты бөлген жа ғдайда);
нәтижелілік (нақты мақсат негізінде);
логикалық бірізділік (түсіністік пен қолдау үшін);
тиімділік (бірінші орында экономикалық);
бейімділік (ақпараттармен еркін алмасу);
әділдік (негізгі топтардың қызығушылықтарын есепке алу);
бірлесу (суды пайдаланудың барлық субъектілері мен оларды ң әсерлерін
есепке алу);
тұрақтылық (болашақ ұрпақтар мен экожүйелердің қызығушылықтарын
есепке алу);
адамгершілік (қоғамның адамгершіліктік қағидаларын ескеру).

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 16
СРББ-ға анықтама. Негізгі қағидалары
Су шаруашылығын басқару практикасындағы ең дұрысы су ресурстарын бірігіп басқару (СРББ)
болып табылады. СРББ төмендегі қа ғидалар ға негізделген ж әне жеке мемлекеттерді ң
қажеттіліктеріне бейімделген икемді тәсіл ретінде қарастырылады. 1992 жылы Рио-де-Жанейрода
Тұрақты Даму бойынша өткен Конференцияда СРББ-ны ң 6 негізгі қа ғидалары к өрсетілді :

Су алабы су ресурстарын басқару үшін ең дұрыс әкімшілік бірлік болып табылады.

Өзен алабының аймағын құрайтын су және жер ресурстары бірігіп жоспарлануы мен
басқарылуы тиіс.

Су ресурстарын жоспарлау мен басқару аясында әлеуметтік, экономикалық және
экологиялық факторлар бірігуі қажет.

Су ресурстарын жоспарлау мен басқару аясында жер үсті, жер асты және су ағып
өтетін экожүйелер бірігуі қажет.

Тұрғындардың қатысуы су ресурстары бойынша сұрақтардың тиімді шешім қабылдануы
үшін өте қажет.

Су ресурстарын басқарудағы мәселелердің шешім қабылдануында айқындылық
пен есеп берушілік СР жақсы жоспарлау мен басқарудың міндетті сипаттамалары болып
табылады.
"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 17
СРББ көшу құралдары мен негізгі тәсілдері

СРББ енгізуге арналған 3 негіз:

Экономикалық Экологиялық
Әділдік
тиімділік тұрақтылық

Басқару құралдары:
Су ресурстарын бағалау
Су ресурстарын басқару Шарттарды құру:
жоспары Саясат Әкімшілік
Сұранысты басқару құрылым:
Әлеуметтік өзгерістер Заңнамалық негіз
• Орталық/Жергілікті
құралдары Ынталандырушы
Қақтығыстарды шешу • Өзен алабы
Реттеу құралдары
және қаржылық • Қоғамдық/Жеке
Экономикалық құрылым меншік
құралдар
Ақпараттармен алмасу
және басқару

«СУ ТАБЫС ҮШІН» және «СУ РЕСУРС РЕТІНДЕ» тепе-теңдігі

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 18
СРББ енгізуге арналған негізгі бағыттар
СРББ енгізуге арналған сәйкес шарттарды құру:
1. Саясат – су ресурстарын қорғау мен сақтаудың пайдалану ма қсаттарын орнату.
2. Заңнамалық негіз – саяси мақсаттарға жету ережесі.
3. Ынталандырушы және қаржылық құрылым – су ресурстарыны ң даму талаптарына жауап беретін
қаржыларды үлестіру.

Институционалдық ресурстар:
4. Ұйымдық құрылымды құру – пішім және қызметтер.
5. Институционалдық әлеуетті құру – еңбек ресурстарының дамуы.

Басқару құралдары:
6. Су ресурстарын бағалау – ресурстар мен қажеттіліктерді инвентаризациялау.
7. СРББ үшін жоспарлар – даму нұсқаларының үйлесімділігі, ресурстар мен өзара әрекеттестіктерді
пайдалану.
8. Сұранысты басқару – суды өте тиімді пайдалану.
9. Әлеуметтік өзгерістер құралдары – су ресурстарына күтіммен қарауға азаматтық қоғамды ынталандыру.
10. Қақтығыстарды шешу – су бөлу үрдісіндегі пікірталастарды шешуді қамтамасыз ету.
11. Реттеу құралдары - су ресурстарына лимиттер қою және пайдалану.
12. Экономикалық құралдар – тиімділік пен әділдікті қамтамасыз ету үшін бағалар мен т өлемдерді
пайдалану.
13. Ақпараттармен алмасу және басқару – су ресурстарын жақсы басқару үшін білім деңгейін арттыру.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 19
СРББ және оның секторлармен байланысы

Бірігіп басқару
Саяси және
заңнамалық
құрылым

Басқару
құралдары
Сумен Ауылшаруа Суды
Инфрақұрылы қамтамасыз шылық Қоршаған пайдалану
м ету және орта дың басқа
санитария түрлері
Институционал
дық құрылым

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 20
СРББ жоспарлаудың үздіксіз циклы
Бастамашылық
ету
Міндет, үкімет,
топтарды құру
Саясат
СРББ ұстану Жағдайдың
анализі
Мәселелер, СРББ
жағдайлары, нақты
Баға мақсаттар
Орындаудың Жұмыс жоспары
бағасы, жоспарды Ақпараттылықтың өсуі
тексеру Бенефициарлардың
қатысуы Стратегияны
Саяси қолдау таңдау
Басым мақсаттар,
таңдалған стратегия
Орындау
Заңды,
институционалдық және
басқарушылық іс- СРББ жоспары
шаралар Жобалар

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 21
Қорытынды:
СРББ және суды үнемдеу жоспарының мазмұны
институционалдық, қаржылық және
технологиялық өзгерiстердi қамтитын кең
ауқымды болуға тиiс. СРББ тұжырымдамасы
Қазақстан үшiн жаңа тұжырымдама болып
табылады. СРББ сияқты тәсiл - дәстүрлi
тәсiлдермен салыстырғанда неғұрлым тиiмдi әрi
ұтымды тәсiл, себебі су денсаулық үшiн, тағам
үшiн, энергия үшiн, қоршаған орта үшiн негiзгi
проблемаларын шешуді, елдiң су шаруашылығы
дамуын қамтамасыз етеді.

"Су ресурстарын бірігіп басқару", СУР Орталығы, 2015 22
Назарларыңызғ
а рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Бассейндік кеңестердің жасау

Су ресурстарын алабтық басқару

ЖЕР ҚҰҚЫҒЫ НЕГІЗДЕРІ

Ағаш сүрегін экспорттау жұмыстарын ұйымдастыру

ТҰЛҒА ИНДИВИД

Лидер менеджер

Сыбайлас жемқорлықтың мәні және оның шығу себептері

Қаржы ресурстарын басқару

Ақша төлеу және оны төлеушілер

Сулардың құқықтық режимі және оларды қорғау

Пәндер