Тілдің пайда болуы мен дамуы. Сөйлеудің даму теориялары

Орындаған: «6М060800 - Экология»

мамандығының 1 курс магистранты

Хабиева А. М.

Тексерген: Болтаева Ә. М.

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

География және табиғатты пайдалану факультеті

Тұрақты даму жөніндегі ЮНЕСКО кафедрасы

Тілдің пайда болуы мен дамуы өз кезегінде шындықты бейнелеу және оны басқарудың жаңа әрі ерекше формасының пайда болғандығын білдіреді. Тілдің көмегімен ойлау жүзеге асады (яғни, шындықты тікелей бейнелеу шегінен шығу), тәжірибе, білім, іскерліктерді жинақтау мен тарату мүмкіндігі жүзеге асады. Тіл адамдардың бір-бірімен өзара іс-әрекетіндегі маңызды құралы және адамзат психикасы дамуының бірден-бір маңызды тәсілі болып табылады.

Тіл қоғамдық тарих барысында қалыптасқан “күрделі кодтар” жүйесі болып табылады. Тілдің негізгі элементі - сөз. Сөз адамзат тәжірибесін кодтау құралы болып табылады (заттарды түсіндіреді, белгілерді, іс-әрекеттерді, қатынастарды көрсетеді) .

Тілдің көмегімен адам әлемі еселеніп, жоқ заттардың өзімен де қатынас жасай алады.

Сөз ойлаудың құралы, тәсілі болуымен қатар қарым-қатынас құралы болып табылады. Жалпы алғанда тіл рационалды жоспардағы адамның танымын көрсетеді.

Бала сөйлеуді қарым-қатынас барысында меңгереді. Балада пайда болатын алғашқы сөйлеудің формасы - сырттай дауыстап сөйлеу диалогы. Кейінірек іс-әрекетпен қатар жүретін сөйлеу дамиды. Бұны баланың өз-өзіне қатты дауыстап сөйлеуімен сипатталатын эгоцентризмдік сөйлеу деп атайды. Эгоцентризмдік сөйлеу сыртқы сөйлеудің ішкі сөйлеуге ауысуындағы өтпелі кезең болып табылады.

Сөйлеудің қалыптасуы бірнеше кезеңдерден өтеді:

Адам өмірінде сөйлеу көптеген қызметтер атқарады:

Л. С. Выготский тереңдетілген грамматикаға байланысты зерттеулерде айтылған ойлардан басып озды. Ол балалардағы тереңдетілген синтаксистердің даму сатысын бөліп көрсетті. Алғашқы сатысында тек мәндік синтаксис қолданылады. Екіншісінде грамматикалық алғышарттары көріне бастайды, мұны семантикалық синтаксис сатысы дейді. Үшінші сатыда семантикалық синтаксистің ережесі жүйелі қолданылады, сонымен бірге "үстіңгі синтаксистің" ережелер қатары және көмекші сөздер - жұрнақтар мен жалғаулар пайда болады.

Бихевиоризм бағытын ұстанушылар сөйлеудің дамуында баланың қоршаған ортасының рөлінің ерекше екенін атап өтеді. Бұл орайда кейбіреулері бала тілді әлеуметтік ортаның қысымының арқасында меңгереді деп қарастырса, ендігі біреулері ата-ана сөйлеуіне еліктеудің рөліне басты назар аударады.

Ж. Пиаженің конструктивті теориясына сәйкес тілдің дамуы басқа психикалық процестердің (қабылдау, ес, ойлау) дамуынан еш өзгешелігі жоқ, ол баланың қоршаған ортамен өзара іс-әрекеті барысында жүзеге асады. Осыдан тіл ойлау мен интеллекттің дамуында ешқандай рөл атқармайды.