Экологиялық философия

Презентация қосу

Экологиялық
философия.
ХХ ғасырдың ортасынан бастап
дүниежүзілік философия ғылымында
«Экологиялық философия» атты ағым
ерекшеленіп, өз алдына бөлініп шыға
бастады. Экологиялық философия ағымы
қазіргі философия ілімінің мынадай
бірнеше бұтақтарын біріктіретін тұтас
ілімге айналды:
табиғат философиясының тарихы,
ауқымды ғаламшарлық философия,
биофилософия және табиғат қорғау
философиясы.
Экологиялық
философия
тарихы
Адамзат ұрпағы мен табиғат арасындағы қарым-қатынастар м әселелері жайлы
түсініктерді ерте заман философтары қалыптастырды. Олардың арасында Пире
Манон, Лини Уайт және жабайы табиғатты «жырлап өткен» Перли Каскиндерді
атауға болады. Сондай-ақ, Карл Вьеланд және Джонатан Сарфати өздерінің
«Экологиялық проблемалар туындауында христиан дінінің кінәсі бар ма?» атты
мақалаларында Інжілден «экологиялық үзінділерді» молынан келтірген. Ал,
кейбір америкалық экофилософтар – мәселен, Ю. Харгроув, Холмс Ролстон ІІІ
және басқалары – антропогенді келбет алған экологиялық мәселелердің
туындауында діннің емес, керісінше, философия ғылымының үлесі бар деп
санайды. Сонымен бірге, аталмыш мәселелердің туындауында адамзатты қ
мәдениет пен өркениеттің және табиғаттың өзара қарым-қатынасынан деп
санайтын философтар да баршылық. Олардың арасында М.Хайдеггер,
К.Ясперс, Л.Мамфорд және басқаларын атауға болады.
Ежелгі дүниеде Адамзат ұрпағы . Жаңа дәуірде адам

Қайта өрлеу дәуірі
Орта ғасыр
Алғашқы қоғам
табиғат туралы діни наным- табиғат аясынан
түсініктер оның сенімдерінің таза бөлініп
шықты, машина
басты-басты арқасында алғаш жасау арқылы
элементтері – От, рет табиғаттан адамзат табиғаттан
Жер, Ауа мен Су бөлініп шығуға ажырап, оны
туралы талпыныстар жекелей және
түсініктерден жасап, оған өз толық игеруге
тұрды.Табиғаттың билігін жүргізе маңызды қадамдар
адам үшін тылсым алатын өктем жасады. Бұл
жұмбақ құбылысқа дәуірдегі адамзат
құбылыстары айнала ұрпағының басты
мақсаты - табиғат
культ ретінде бастадыСол туындыларын
шексіз сенім белгісі арқылы ол толық игеріп, оны
болды, адам өзін табиғи емес, өзінің
қоршаған ортаға жаратылған, жаңалықтары мен
оның бір бөлігі жасалған игіліктері үшін
ретінде табиғат дүниеретінде пайдалану және
аясына толықтай қабылданып еді. тәжірибелер
еніп, одан мүлде жүргізу, сол
бөлінбеген еді. арқылы
«табиғаттың иесі»
атану боп саналды.
Орта ғ
Орта асырлардағ
ғасырларда ыө
ғы өндіріс дең
ндіріс де гейінің
ңгейіні ң нашар
нашар дамуы
дамуы ж жәәне діни кк ө
не діни өзз қарастарды ң
қарастарды ң
кең
ке ңінен
інен таралуы биология ғ
таралуы биология ылымдарының
ғылымдарыны ң дамуына
дамуына ед едә
әуір
уір кедергі
кедергі болды.
болды.
Дегенмен
Дегенмен деде Разес
Разес (865—925 жж.), Ә
(865—925 жж.), Әбу Насыр ә
бу Насыр әл-Фараби
л-Фараби (870—950
(870—950 жж.), жж.), Ә
Әбу
бу
Ә
Әлили ибн
ибн Сина
Сина (Авиценна,
(Авиценна, 980—1037
980—1037 жж.)
жж.) жжәәне т.б. ғ
не т.б. алымдарды ң
ғалымдарды ң еең ңбектерінде
бектерінде
табиғ
таби ғат
ат жайлы нақ
жайлы на ты ғ
қты ғылыми
ылыми деректер
деректер кездеседі. Осындай ғ
кездеседі. Осындай ылыми ее ң
ғылыми бектерді ң
ңбектерді ң
арқ
ар қасында алғ
асында ал ғаш
аш рет
рет тірі
тірі организмдер
организмдер мен
мен орта жа ғ
орта жа дайларыны ң
ғдайларыны ң ө зара қ
өзара қарым-
арым-
қ
қатынасы
атынасы туралы
туралы нанаққты
ты деректер жинақ
деректер жина талып, ғ
қталып, ылыми қ
ғылыми қорытындылар
орытындылар жасалажасала
бастады.
бастады.
Қайта өрлеу дәуірінде табиғат туралы зерттеулерге
қызығушылық арта түсті. Ботаника және зоология, т.б.
ғылым салаларында нақты ғылыми мәліметтер
жинақталып, басқа да жаңа ғылым салалары
қалыптаса бастады.
Көптеген саяхатшылардың жаңа жерлерді ашуына
сәйкес сол аумақтардың өсімдіктері мен жануарлары
туралы ғылыми еңбектер жарық көрді. Голланд
ғалымы Антони ван Левенгуктің (1632—1723
жж.) микроскопты жасап шығаруы арқылы бұрын
белгісіз болып келген ұсақ организмдер жайлы
жаңалықтар жарияланды. Ағылшын ғалымы Джон
Рей (1628—1705 жж.) "Өсімдіктер тарихы" деген
еңбегінде 18 мыңнан астам өсімдік түрлеріне
сипаттама жазды. Сонымен қатар ол биология
ғылымына алғаш рет "түр" деген ұғымды енгізді.
Көрнекті швед ғалымы Карл Линней (1707—1778 жж.)
өз еңбектерінде тірі организмдердің тіршілігінде
климаттық жағдайлардың басты рөл атқаратындығын
атап көрсетті. Француз ғалымы Жорж Бюффон (1707—
1788 жж.) организмдер мен қоршаған орта
жағдайларының арасында өзара тығыз байланыс
болатынын ерекше атап жазды.
* Табиғатта адамзаттың биологиялық түр ретінде өмір
сүруі үшін жағдай тудыратын ортасы ретінде
*• Адам ағзасының қабілет-қарымының мүмкіндіктерін ашу
үшін және денсаулығын қалпына келтірудің қайнар көзі
ретінде (медициналық-қалпына келтіруші құндылығы);
*• Шаруашылық әрекеттерін жүзеге асыруға қажетті
қорлардың жиынтығы ретінде (экономикалық құндылық);
*•Ғылыми сараптамалар мен тәжірибелер өткізу және ғылыми
білімдер жинақтаудың нақты бастауы ретінде
(гносеологиялық құндылық);
*•Эстетикалық көңіл-күй қалыптастыратын әсер негізі ретінде
(эстетикалық құндылық);
*•Адамгершілік және мораль құндылықтарының негізгі
жиынтықтары ретінде (этикалық құндылық) және басқалары.
*Адамзаттың табиғатқа көзқарасы негізгі
екі көзқараста қалыптасты

антроптық принцип экоцентристік бағыт
Адам өзінің «үйін» толық өзгертуге құқым бар деп санап, түрлі
реформалар, тәжірибелер жүргізе бастайды. 1983 жылы
Мәскеуде шыққан «Философиялық энциклопедиялық сөздікте»
бұл тараптағы жиынтық пікірлер келтірілген: «Р, Декарт,
Б.Спиноза, Г.Лейбниц бастаған классикалық рационализм
ортағасырлық философияға және діни догматизмге қарсы
табиғи тәртіп идеясын насихаттады». Жаңа заман
рационализмінің өкілдері таным іс-әрекеттері арқылы
жиынтықталған білімнің объективтілігі туралы гносеологиялық
мәселелерді шешуге едәуір талпыныс жасады. Бұл заманның
көптеген философтары табиғатты Құдайдың адамға өзгерту
үшін, пайдалану үшін, зерттеу үшін берген объектісі деп қана
қабылдаған. Осының салдарына адамзат орасан экологиялық
проблемаларды басынан кешірді.
*Ноосфера (гр. νόος – сана және σφαῖρα – орта, шар)
– биосфераның жаңа жағдайға көшкен деңгейі;
адамның саналы түрде жүргізген іс-әрекеттерінен
туындайтын жер сферасындағы барлық өзгерістер
мен олардың дамуын анықтайтын басты фактор.
*Осындай экологиялық-этикалық әмбебап
жүйелерді құру үшін жасалған қадам ретінде
Біріккен ұлттар ұйымының қоршаған ортаны
қорғау және дамыту жөніндегі конференциясы
қабылдаған «ХХІ ғасырға арналған күн тәртібі»,
«Тұрақты дамуға көшу тұжырымдамасы» және
басқа да құжаттарды атауға болады.
Ағ
А ғылшын
ылшын
ғ
ғалымы
алымы Эразм
Эразм
Швейцариялық
Швейцариялы қғғалым
алым Абраам
Абраам
Трамбле
Трамбле (1710—1784
(1710—1784 жж.)
жж.) су
су Дарвин
Дарвин (1731—1802
(1731—1802 жж.)
жж.)
жануарларының
жануарларыны тіршілігі ү
ң тіршілігі үшін
шін "Табиғ
"Таби ғат
ат ордасы" жә
ордасы" ж әне
не
температураның
температураны ңә сері, қ
әсері, қоректік
оректік т.б. еең
т.б. ңбектерінде
бектерінде
заттардың
заттарды ң болуы
болуы жжә
әне олардың
не оларды ң организмдер арасындағ
организмдер арасында ғыы
өзара қ
өзара арым-қ
қарым- қатынасы
атынасы туралы ө
туралы өзара тығ
зара ты ғыз
ыз байланыстар
байланыстар
пікірлер
пікірлер айтты.
айтты. болатынын поэмалық
болатынын поэмалы қ
толғ
тол ғау
ау ретінде
ретінде жазды.
жазды.
Экологиялық көзқарастардың дамуына орыс
ғалымдары П.С.Паллас (1741—181 Іжж.), И.И. Лепехин (1740
—1802 жж.), И.Г.Гмелин (1709—1755 жж.), С.П.
Крашенинников (1711—1755 ЖЖ<) және т.б. үлкен үлес
қосты.
Көрнекті неміс ғалымы Александр Гумбольдт (1769—
1859 жж.) дүние жүзінің көптеген аймақтарына жасаған
саяхаттарында жинаган материалдарының негізінде
"Өсімдіктер географиясы туралы идеялар" деген еңбек
жазды. Ғалым бұл еңбегінде табиғаттағы барлық
организмдердің біртұтастығын және олардың орта
жағдайлармен тығыз байланыстылығын ғылыми тұрғыда
нақты атап көрсетті.
Екінші кезеңде — экология ғылымы өз алдына жеке ғылым
саласы болып қалыптасты. Бұл кезең XIX ғасырдың 60-
жылдары мен XX ғасырдың 50-жылдар аралығын қамтиды.
Бұл кезеңде орыс ғалымдары К.Ф.Рулье (1814—1858 жж.),
Н.А.Северцов (1827—1885 жж.) жәнеВ.В.Докучаев (1846—
1903 жж.) еңбектерінде алғаш рет көптеген экологиялық
ұғымдар мен қағидаларга ғылыми тұрғыдан дәлелді
қорытындылар жасалды.
К.Ф.Рулье органикалық дүниенің дамуы үнемі өзгеріп
тұратын орта жағдайларының әсерлеріне тікелей байланысты
деп қорытынды жасады. Сонымен катар ол жануарлар
экологиясы ғылымының негізін салды.
Н.А.Северцов
Н.А.Северцов 1855жылы
1855жылы "Воронеж
"Воронеж
губерниясындағ
губерниясында ы ааң
ғы дардың
ңдарды ң,, құ
құстар
стар
дың
ды ң,,қ
қосмекенділер
осмекенділер мен жорғ
мен жор ғалаушы
алаушы
лардың
ларды ң тіршілігіндегі маусымдық
тіршілігіндегі маусымды қ
құ
құбылыстар" деген еең
былыстар" деген ңбегін
бегін
жариялады.
жариялады. Б Бұұлл еең
ңбек
бек сол
сол кездегі
кездегі
зоология ғ
зоология ылымындағ
ғылымында ғы жан-жақ
ы жан-жа қты
ты
жү
ж үргізілген
ргізілген тетең
ңдесі жоқ
десі жо қ
экологиялық
экологиялы қ зерттеу
зерттеу деп бағ
деп ба ғаланды.
аланды.
Топырақтану ғылымының негізін салған
В.В.Докучаевтың табиғат белдемдері жайлы
ілімі экология ғылымының дамуына зор
ықпал етті. Ғалым өз
еңбектерінде өсімдіктер мен топырақ
арасында болатын өзара қарым-қатынастарға
жан-жақты талдау жасады.
Экология ғылымының дамуына үлкен
үлес қосқан ағылшын ғалымы Чарлз
Дарвин (1809—1882 жж.) болды.
Оның "тіршілік үшін
күрес"және "табиғи сұрыпталу" туралы
түйінді тұжырымдары тікелей тірі
организмдердің өзара және олардың орта
жағдайларымен байланыстарына негізделді.
Неміс ғалымы Эрнст Геккель алғаш рет
экологияны өз алдына жеке ғылым саласы
деп, оған ғылыми анықтама берді.
Сондықтан да Э.Геккель экология
ғылымының негізін салған ғалым деп өте
орынды аталады.
Ү
Үшінші кезең
шінші кезе ң— — XX XX
ғ асырдың
ғасырды ң 50-жылдарынан
50-жылдарынан
басталып қ
басталып қазіргі уакытқ
азіргі уакыт қаа
дейінгі аралық
дейінгі аралы ты қ
қты қамтиды.
амтиды.
бұ
б кезең
ұлл кезе ңде
де экология
экология
ғ ылымы ө
ғылымы алдына ккө
өзз алдына өптеген
птеген
жаң
жа ңаа салалар
салалар менмен
бағ
ба ыттарғ
ғыттар бө
ғаа б өлінді.
лінді.
Сонымен
Сонымен біргебірге
экология
экология жаратылыстану
жаратылыстану
және қоғамтану ғылымдар
ының
ыны басын қ
ң басын қосып отырғ
осып отыр ған
ан
кешенді ғ
кешенді ылымғ
ғылым ғаа айналды.
айналды.
* «Экология» терминін 1868ж. неміс ғалымы, медик, ботаник, зоолог , морфолог
Эрнест Геккель бірінші болып ұсынған. Э. Геккель экологияға келесідей
анықтама берді: « Бұл табиғаттың экономикасын танып білу, ортаның
органикалық және бейорганикалық компоненттері мен тірілер арасындағы
барлық өзара қатынастарды бір уақытта зерттеу».
*Қазіргі уақытта экология ғылымының көптеген бағыттары бар:
*1. Классикалық экология - биологиялық жүйелердің
қоршаған ортамен байланыстарын зерттейді.
*2. Глобалъды экология - биосфераның бірлігін және
тұтастығын зерттейді.
*3. Қоғамдық экология - қоғам мен қоршаған орта
жүйесіндегі байланыс пен тәуелділікті қарастырады.
*4. Геоэкология - әртүрлі деңгейдегі геожүйелерді және оларға
антропогендік өзгерістердің әсерін зерттейді.
*5. Адам экологиясы - адамның табиғи мәнін, оның тіршілік
ортасының экологиялық факторларының денсаулы ққа әсерін зерттейді.
*6. Қолданбалы экология -агрожүйе байланыстарын, қала
экожүйесін, техносфераның қоршаған ортамен байланысын
зерттейді.
*7. Экологиялық мониторинг - бұл қоршаған орта жағдайын
болжау, бағалау, талдау мен бақылау ж үйесі.
*Сабақты бекіту сұрақтары
*Организмнің тіршілігі олардің өмір сүру ортасына тығыз
байланысты екенін айтқан ғалымдар?
*Қайта өрлеу дәуірінде нені зерттеуге қызығушылық ерекше
артты?
*Биологияға “түр” ұғымын енгізген ғалым?
*Экология ғылымы жеке ғылым саласы болып қай кезеңде
қалыптасқан?
*Э.Геккельдің экологияның ғылым болып қалыптасуындағы
орны?
*Экология ғылымының қалыптасуының 3 кезеңі қамтиды?
*Экологияның қандай салаларын білесіз?
*Экология ғылымы қандай өзге де түрлермен байланысады?

Ұқсас жұмыстар

Экологиялық тәрбие берудің мазмұны

Организмнің тіршілігі олардің өмір сүру ортасына тығыз байланысты екенін айтқан ғалымдар

Миф және ақиқат

БРЕСТ ОБЛЫСЫ

Ойлау мәдениеті

Экологиялық қауіпсіздік

Прагматизм философиясы

Жаһандық мәселелердің құрылымы және болашақ мәселесі

Құндылық түрлері

ЭЛИНОР ОСТРОМ ЕҢБЕКТЕРІ

Пәндер