Билік

Презентация қосу

Билік дегеніміз :

• Көптеген бұхара халықтардың
тағдырына ықпал нтетін және
олардың өмірлік мүдделерін
қорғайтын шешімдерді қабылдау
мүмкіндігі немесе жеке
тұлғалардың, әлеуметтік
топтардың қандай да бір
құралдарды пайдаланып, өз
үстемдігін көрсететін қоғамдық
қатынастар.
Билік
Заң шығарушы
Атқарушы
Соттық
Ақпарат құралдары
Бақылау
Сайлаушылар
Саяси
Әскери
Биліктің объектісі және субъектісі

• Объектісі дегеніміз - cубъектінің
іс әрекетіне бағытталмаған
нысан. Халық , қоғам жатады.
• Субъектісі дегеніміз – билікті
жүзеге асырушы адамдар,
топтар немесе институттар.
Мысалы: басқарушы, мемлекет,
саяси партиялар билік субъектісі
бола алады.
Саяси биліктің негізгі
принциптері:

• Легитимділік
• Әрекет етуші
• Айқындық
• Алдын ала қарастыру
• Қорғау
• Ұтымдылық
• Сыр бермеу
• Шыдамдылық
• Батылдық
Биліктің ресурстары:
• Мемлекет және аппараты
• Адамдардың мүддесі, сезімдер,
эмоциялар, т.б.
• Саяси әдеттердің құрамы
• Экономикалық, әскери, мәдени
потенциал, тұрақтылық, тәртіп
• Қоғамның бірлігі дәстүр, идеология,
сенім
• Халықтардың саны мен сапасы
• Материалдық мүдде
• Мәжбүрлеу
Саяси элиталардың
қалыптасуы мен жіктелуі
Саяси элиталарды қалыптастырудың, жоғары лауазымды
қызметке іріктеп алудың 2 түрі бар: антрепренерлық және гильдия
жүйесі. Антрепренерлық түрде басқарушы қызметке үміткердің
ерекше қасиеттері, көпшілік жұртқа ұнай білу қабілеті басты орын
алады. Мұнда кандидаттың байлығына , кәсібіне, біліміне,
мамандығына, т.с.с. онша мән берілмейді. Ол ең алдымен өзінің
тапқырлығын, жасампаздығын, белсенділігін көрсете білуі қажет.
Мысалы, АҚШ-та актер болған Рональд Рейган да президенттікке
сайланды. Элитаны қалыптастырудың бұл түрі өзінің ашықтығымен,
демократиялығымен, үміткерге қойылтын шектеулердің аздығымен
сипатталады. Сондықтан тұрақты демократиялық елдерде бұл түр
кең тараған.
Саяси элиталарға сұрыптаудың мұндай түрінің кемшілігі –
саясатқа сырттай жағымды көрінгенімен шын мәнінде кездейсоқ,
принципсіз, ұрыншақ, аванюрист адамдардың билік басына келуі.
Ондай адамдардың іс-әрекетін болжап, пішіп болмайды. Сондықтан
қоғам өмірінде дау-жанжалдар, саяси шиеліністердің мүмкіндігі
көбейеді.
Гильдия жүйесінде үміткер билік сатысы бойынша баяу болса да
анық көтеріліп отырады. Мұнда жоғары лауазымды қызметке
үміткерге көптеген талаптар қойылады. Оған кандидаттық білімі,
адамдар арасындағы жұмыс тәжірибесі, партиялық стажы және
т.с.с. жатуы мүмкін, Талапкер белгілі бір таптың, топтың, тектің,
партияның мүшелерінің арасынан шығуы керек. Сондықтан билік
басына таңданудың бұл түрі жабық болып саналады
Гильдия жүйесі бәсекелестікке жол бермейді, билеушіні тұйық қо ғамдықтоптан
іріктеп алатын, кертатпа түр. Оның артықшылығы – саясаткердің болашақ іс-әрекетін
алдын ала болжауға, соған орай шара қолдануға болады. Билеуші элитаның арасында
дау-жанжалдың мүмкіндігін кемітеді. Осындай жүйенің бір түріне бұрынғы
социалистік елдерде кең тараған номенклатуралық элита жатады.
Қалай болғанда да қоғам саяси элитасыз, кәсіби маманданған басқарушыларсыз өз
қызметін толық атқара алмайды. Орыс философы Н.А.Бердяев қоғамның даму деңгейі
мен саяси саяси элита санының арасында өзара байланыс барлығын ашып, «элита
коэффициентін» шығарды. Ол жоғары зерделі, зияткерлік бөлігініңхалықтың жалпы
сауатты санымен салыстырғанда бір пайызын құраса, ол қоғам өмірін тоқыруға
әкеледі. Ал элитаның коэффициенті 5 пайыздан асса, қоғам дамуының жоғары
мүмкіндігі барлығын айғақтайды дейді ғалым.
Саяси элита әр түрлі келеді. Сондықтан ол жіктеледі, топтастырылады. Билікке
иелігіне қарай басқарушы және оппозициялық элита деп бөледі. Басқарушы элита деп
мемлекеттік билікке ие, маңызды саяси шешімдерді қабылдаушыларды айтады.
Олардың қатарына ене алмай қалған, бірақ сол үшін күрес жүргізітіндер билік
басындағылардың іс-әрекетін сынап, ол-қылықтарын тауып, қателіктерін көрсетеді.
Оларды оппозициялық немесе контрэлита деп атайды.
Саяси элитаның жаңару, қайта жасақталу тәсіліне сай ашық және
жабық элита деп бөледі. Ашық элитада барлық әлеуметтік топ
өкілдеріне есік ашық. Жабық элитада ол белгілі бір таптан, тектен
шыққандамен ғана толықтырылады. Мысалы, гильдия жүйесі.
Индия саясаттанушысы П.Шаран билік ету қорына байланысты
элитаны дәстүрлі және қазіргі деп бөледі. Дәстүрлі элитаға дін, салт,
жол-жораға байланысты бөлінуді кіргізеді. Оған жоғары дін
басыларын, ақсүйектерді, дамып келе жатқан елдердегі әскери
басшыларды жатқызады. Қазіргі элитаға заңға, формалды
ережелерге сүйенушілерді жатқызып, оларды өз кезегіндее 4 топқа
бөледі: 1) билік құрылымдарын басқаратын, маңызды шешімдер
қабылдайтын жоғарғы элита; 2) мемлекет қызметкерлерінің жоғары
жігін (министрліктер, ведомстволар, комитеттер басшылары)
құрайтын әкімшілік элита; 3) белгілі бір табысы, кәсіби мәртебесі
және білімі бар адамдар (жоғары қызметкерлр, менеджерлер,
ғалымдар, зияткерлер); 4) жоғарыда көрсетілген үш көрсеткіштің
(табысы, кәсіби мәртебесі, білімі) біреуі немесе екеуі жетіспейтін
аралық (мргиналдық) жағдайдағы адамдар.
Қоғамның толыққанды өркендеп, қарқынды дамуы үшін элитамен
кереғарлыққа келіп, күреспей, қудаламй, шектеулер қойып қойып,
шеңберін тарылтпай, зиялы зерделі қауымның, дарынды тұлғалардың
өзін-өзі көрсетіп, халыққа, еліне қызмет етуіне жағдай жасап,
сапасын арттыра түскен абзал.
Біздің Қазақстандағы элитаға келсек, еліміз егемендігін
алғанымен билеуші топ онша өзгере қойған жоқ. Олардың көбі Кеңес
Одағы кезінде номенклатуралық қызметтер атқарып, коммунистік
партия ыдыағаннан кейін мемлекеттік институттарға (Президент,
Үкімет әкімшілігіне) қызметке көшті, 1993 ж. Конституция бойынша
биліктің 3 тармағы тең делінді. Алайда шын мәнінде билік атқарушы
органның қолына тиді. 1995 ж. Қазақстан Республикасының
Қазақстан қазіргі элитасына кімдер жатады десек, оған
Президент аппаратының құрамы (Президент, оның әкімшілігің
бастығы, орынбасарлары, бөлім басшылары, көмекшілері,
кеңесшілері) Парламент, министрліктер басшылары мен
орынбасарлары, дипломатиялық элита кіреді. Олардың арасында
тиімді несиелер алып, бизнеспен айналысып, байығандар баршылық.
Олар қаржы-қаражат, экономикалық қорлар, қажетті
мағлұматтартарға иелік етеді.
Аймақтық элитаға облыс әкімдері жатады.
Билеуші элитаға тарту, оларды жаңғырту мәселесіне келсек,
жоғары басшыларға берілген немесе солардың балаларымен
толығуда. Олар орындарынан босатылса, келесі лауазымды орынға
отырады. Соның салдарында ол «сырттан келетін» адамдарға жабық
элитаға айналд. Шынайы көппартиялық болмған соң, саяси билікке
олардың ықпалы шамалы. Сыбайлас жемқорлықтың саны көбеюде.
Билік басындағылардың көбі өз күнін күйтеп, жалпы халықтың
жағдайы төмендеп, жұмыссыздық белең алуда.
Мұндай жағдайды болдырмай, тығырықтан шығу, саяси элитаның
саны мен сапасын көтеру үшін оларды ашық, жариялылық
жағдайында, зерделі, білімді, білімді, білікі, еліне, халқына шынайы
жаны ашып, қызмет ететін азаматтардан таңдаған жөн.
ҚаҚққапуіпсіздік д/з.:

1. Өмір сүруді қамтамасыз ету
территориясына ешкімнің
қол сұқпауы, мемлекеттің
біртұтастығы.
2. Ішкі істермізді сыртқы
араласудан сақтауға кепіл
беру
3. Айқын және алдын – ала
болжалмаған қатерді
болдырмау
Ұлттық қауіпсіздік д/з.:
1. Азаматтар мен
мемлекеттің өте қажетті
мүдделерінің қорғалу
деңгейі және даму
бағыттары
2. Ұлттық құндылықтардың
және өмір сүру
жағдайының шынайы
және потенциалды
қауіптен қорғалуы
Қазақстан Республикасының тәуелсiз егемендi
мемлекеҰлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз
ету ҚазақстанҰлттық қауiпсiздiктi
Қазақстанету
қамтамасыз Республикасыны ң
Қазақстан Республикасыны ң
тәҰ лтты
уелсiз қ қауiпсiздiгi
егемендi туралы
мемлекет ретiнде 1998 ңж.
дамуыны
26 маусымда
басты шарты болып ғытабылады. Қазақстан ң
N 233-1 Республикасыны
тәРеспубликасыны ң Заретiнде
уелсiз егемендi мемлекет ңы дамуының
басты шарты болып табылады. т ретiнде
дамуының басты шарты болып табылады.
АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздік
тұжырымдамасының 5 үлкен
бағыты:
1. Ғаламдық сауда жүйесін дамыту
2. Еуропадағы ұлттық
қауіпсіздіктің жаңа тәртібін
дамыту
3. Таяу Шығыста бейбітшіліктің
орнауына ықпал ету
4. Жаппай қырып – жою қаруының
таралуына тыйым салу
5. Халықаралық тероризммен,
наркобизнеспен күрес
Сыртқы саясатқа жеке
мемлекеттердің дүниежүзілік
дәрежеде жүргізген іс-
әрекеттері жатады. Халықаралық
саясатқа мемлекеттік не топтық
мүдделерді жүзеге асыруға
бағытталған мемлекеттер, жеке
адамдар және т.б. Арасындағы
қоғамдық қатынастар кіреді.
Халықаралық қатынастар деп
халықтар, мемлекеттер,
мемлекеттік жүйелер
арасындағы дүниежүзілік
деңгейде жүргізілген саяси,
экономикалық, құқықтық,
дипломатиялық, әскери, мәдени
байланыстар және оларды іске
асырушы әлеуметтік,
экономикалық, саяси күштер мен
ұйымдардың өзара
қатынастарының жиынтығын
айтады.
Мемлекеттердің халықаралық
қатынастарындағы жағдайы ондағы
орны көптеген себептерге байланысты.
Солардың ішінде ең бастысы
мемлекеттер күшінің ара қатынасы, ара
салмағы. Ғасырлар бойы мемлекеттің
күші оның әскери қуатында деп
саналады, сондықтан мемлекеттер жан-
жақты қаруланып, көрші елдерді жаулап
алуға тырысты. Елдің әскери қуаты қазір
де жоғары бағаланады. Дегенмен, соңғы
кезде экономикалық артықшылықты,
байлықты ұлғайтуды басқа елдердің
қазынасын зорлықпен жаулап алу
арқылы жасауға болмайтындығы
Мемлекеттік күштердің ара
салмағымен байланысты “күш теңдігі”
немесе “саяси теңдік” деген де
ұғымдар бар. Халықаралық саясаттың
маңызды құралы ретінде бұл ұғымдар
ХҮІІ ғасырда енді. Сол кезде өмір
сүрген Фенелон деген француз
мемлекет өз көршілерінің күшеюіне
жол бермеуі керек деген идеяны алға
тартты, себебі бір мемлекеттің көлемі
мен қуаты “белгілі бір шектен шығып”
кетсе, барлық басқа мемлекеттердің
жалпы жүйесін өзгертуге әкеледі.
халықаралық саясатпен тығыз
байланысты тағы бір ұғым бар. Ол ─
ұлттық мүдде. Көне заманның
өзінде Аристотель адамды әрекет
еткізетін мүдде деген болатын. Ал
қандай адам болмасын тарихи
қалыптасқан әлеуметтік
бірлестіктің біріне: бұл ұлтқа,
әлеуметтік топқа, отбасына және
т.б. жататыны белгілі. Неміс
ойшылы Гегель халықтар өмірінің
қозғаушы күші мүдде дейді. Ұлттық
мүдде деп өз халқының,
мемлекетінің мақсатмүддесін

Ұқсас жұмыстар

Биліктің институттары

Басшылық билік, ықпал ету және әріптестік

Билік саяси феномен ретінде

Билік объектілері

Билік бөлінісі

Пәндер