Т. Гоббс пен Д. Локтың философиялық көзқарастары

Презентация қосу

Т. ГОББС ПЕН Д. ЛОКТЫ Ң
ФИЛОСОФИЯЛЫ Қ К Ө З Қ АРАСТАРЫ
Т.Гоббстың философиялық көзқарастары
Т.ГОББСТЫ Ң ФИЛОСОФИЯЛЫ Қ
К Ө З Қ АРАСТАРЫ

Томас Гоббс (1588-1679 жж.) -
ағылшын философы, Оксфорд
университетінде оқып, білім алған.
Негізгі еңбектері: «Азамат
жөнінде», «Левиафан, я
Материя, шіркеу мен азаматтық
мемлекеттің билігі мен бітімі» т.
с.с.
• Жаңа дәуірдегі алғашқы философтармен салыстырғанда,
Т.Гоббс философия пәнін ақыл-ой арқылы дүниетанумен теңеп,
оның шеңберінен үзілді-кесілді теологияны шығарып тастады.
Сонымен қатар ол дінді, Құдайға сенуді қарапайым халыққа
керек нәрсе деп есептеді, әсіресе ол оның моральдық жетілуінің
тірегін құрайды.
Т.ГОББСТЫ Ң ОНТОЛОГИЯЛЫ Қ
К Ө З Қ АРАСТАРЫ

• Т.Гоббстың онтологиялық көзқарастарына келер болсақ ол Дүниені
бүкіл өмірде болып жатқан барлық денелердің жиынтығы ретінде
қарайды. Олардан басқа еш нәрсе жоқ. Гоббстың ойынша, нақтылы
өмір сүріп жатқан дененің өзі - сол субстанция. Ал дененің созылуы мен
бітімі оның негізгі қасиеттеріне (акциденцияларына) жатады. Қозғалыс
пен тұрақтылықты алар болсақ, олар әрине, көп денелердің
қасиеттері, бірақ қозғалмайтын денелер де болуы мүмкін. Ал
заттардың иісі, түсі, дыбысын алар болсақ, бұл қасиеттер пайда болып,
келесі сәтте-ақ жоғалып жатады. Ол көбіне заттардан гөрі соларды
қабылдайтын адамдардың түйсігіне байланысты.
• Т.Гоббстың ойынша, қайсыбір субстанция нақтылы бол ғаннан кейін,
абстрактілік субстанцияны мойындауға болмайды, ол н әтижесіз. Материя
деген ұғым - ол тек қана бүкіл дүниедегі заттарға қойыл ған ат қана.
• Т.Гоббс дене жоқ жерде кеңістік те жоқ деген пікірге келе Ке ңістік - әр қашанда
нақтылы заттың, дененің көлемі.
• Уақыт та - қозғалып жатқан нақтылы заттардың өлшемі ғана Ал Д үниеде
болып жатқан таза ұзақтылықты ойшыл үзілді-кесілді теріске шы ғарады.
Т.ГОББСТЫ Ң ГНОСЕОЛОГИЯСЫ

• Т.Гоббстың гносеологиясы (таным
ілімі) тәжірибелік тұжырымынан
шығады. «Алғашында түйсікте
толығынан, я болмаса жартылай
болмаған, ұғымда да жоқ» деген
сенсуализм қағидасын Т.Гоббс
толығынан мойындайды. Бірақ ғылыми
ұғымдарды жасау үшін сезімдік саты,
деректерді білу жеткіліксіз, өйткені
ғылыми ұғымдар ең жалпылық,
қажеттілік деңгейіне көтерілуі керек.
• Т.Гоббс «Ойлаймын, олай болса
өмір сүремін», - деген Р.Декарттың
принципін өзінің танымдық ілімінің
тұрғысынан қатты сынға алады.
«Мен ойлаймын, олай болса өмір
сүремін» деген бізді ойлана алатын
дене бар екенін мойындауға
әкеледі. Ал Р.Декарттың ойлайтын
адам ойлауға тең деген пікірін
«серуендеп жүрген адам серуен
деген тұжырымға тең», - деп,
материалистік тұрғыдан қатты
соққыға жығады.
МЕМЛЕКЕТ ПЕН Қ О Ғ АМ
М Ә СЕЛЕЛЕРІ

• Сонау көне заманнан бері қоғам мен мемлекет мәселелеріне келген
кезде, ойшылдар оны негізінен екі қарама-қарсы тұрғыдан қарады.
Біреулер қоғамдық пен мемлекеттіліктің басымдылығын (мысалы
Аристотель, кеңес заманындағы идеология), екіншілер жеке адамның
мемлекет пен қоғам алдындағы біріншілігін (атомистер, қазіргі өтпелі
дәуірдегі кейбір реформаторлар) көрсетті. Т.Гоббсты бұл аталған екі
бағыттың қайсысына жатқызамыз? Әрине, екінші бағытқа, өйткені ол
өзінің ілімінде мемлекеттілікті адамның өзімшіл табиғатынан
шығарады. Әрбір адам ең алдымен өз мүддесін алға қояды, олай
болса жалқылық, жекелік - бірінші, ал қоғамдық, мемлекеттілік - екінші
орында.
Т.Гоббстың ойынша, әр халық өзінің тарихында екі сатыдан
өтеді.Олар - мемлекеттікке дейінгі табиғи (status naturalis) және
мемлекеттік (status civilis) саты.
Алғашқы табиғи сатыда мемлекет те, жекеменшік те, мораль да
әлі жоқ, тек қана адамдардың табиғи құқы бар. Ол адамның
керек қылатын нәрселерінің бәріне деген құқы. Өзінің өмірін
сақтап қалу жолында адам қандай іс-әрекет жасаса да,
шектелген жоқ. Сондықтан мұндай жағдайда әр адам өмірге
керек құндылықтарды өзіне тартқаннан кейін, «бәрінің бәріне
қарсы соғысы» (bella omnia contra omnies) басталады. Адамдар
бір-біріне қасқыр сияқты (homo homini lupus est) болады. Мұндай
жағдайда адамдардың өз-өздерін құрту қаупі туып, табиғи
жағдайдан азаматтық мемлекеттік деңгейге көшу қажеттігі
пайда болады.
• Әрине мемлекеттің дүниеге келу мәселесі -
өте күрделі құбылыс. Ол жөнінде әртүрлі
болжамдар бар. Т.Гоббстың жасаған
«конвеционалдық» (шарттық) тұжырымы,
әрине, бұл мәселенің мәнді бір жағын ғана
көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда,
қайсыбір мемлекеттi шарттық негізде өмір
сүреді деп әбден айтуға болады. Біздің жас
мемлекет те өзінің екінші «Ата заңын»
(Конституциясын) 1995 ж. Бүкілхалықтық
референдумда қабылдаған болатын. Ал
мұның өзін белгілі шарт деп айтуға, әрине,
болады.
Д.ЛОККТЫ Ң ФИЛОСОФИЯЛЫ Қ
К Ө З Қ АРАСТАРЫ
Д.ЛОККТЫ Ң ФИЛОСОФИЯЛЫ Қ
К Ө З Қ АРАСТАРЫ

Джон Локк (1632-1704 жж.) - XVII ғ. философия ғылымына зор
әсерін тигізген ұлы ағылшын ғалымы. Оксфорд университетінде
оқып, білім алған. Алғашында медицина ғылымымен айналысып,
соңында саясатқа бетбұрыс жасаған. Өмірінің соңғы кезеңінде
философияға көп көңіл бөлген тұлға.
Негізгі еңбектері: «Адамның зердесі жөніндегі тәжірибелер»,
«Мемлекетті басқару жөніндегі екітрактат», «Тәрбие
жөніндегі кейбір ойлар» т.с.с.
ОНТОЛОГИЯЛЫ Қ М Ә СЕЛЕЛЕР

• Ө зінің Дүниеге деген жалпы көзқарасында Дж. Локк тәжірибе
арқылы зерттелетін заттарды эмпирикалық субстанция дейді.
Сонымен қатар ол философиялық субстанция деген ұғымды
тудырады, оған ол барлық материалды заттарды жатқызады.
• Материя- орасан зор өлі кесек, ол өзінің күшімен ең ақыр аяғы
қозғалысты да тудыра алмайды. Өлі материя оның сыртында
тіршіліктен де соншалықты алыс.
• Онда дүниедегі қозғалысты, тіршілік
әлемін кім тудырды деген заңды сұрақ
пайда болады. Өз заманындағы көп
ойшылдар сияқты Дж.Локк бұл арада
Құдай идеясына қайтып оралады. «Осы
жоғарыдағы көрсетілген қозғалыс пен
тіршілік Құдайдың құдіретті күші арқылы
пайда болды. Бірінші, мәңгілікті
ойлайтын пенде жаратылған өлі
материяның кейбіреулеріне белгілі бір
дәрежедегі сезім қабылдау және ойлау
қасиеттерін беру мүмкіндігінен
ешқандай қайшылылықты көріп тұрған
жоқпын», - дейді ұлы ойшыл. Сонымен
Құдай жаратқан Дүние әрі қарай өз
заңдылықтарының негізінде дамиды.
ГНОСЕОЛОГИЯЛЫ Қ М Ә СЕЛЕЛЕР

• Ө зінің таным теориясында Дж.Локк сезімдік таным
(сенсуализм) білімнің қайнар көзіне жатқызады. Сондықтан
«адаммен туа біткен идеялар» жөніндегі ағымдарды сынға
алады. «Егер біз қандай да болмасын білімнің пайда болған
жолын көрсетсек, онда біз оның туа бітпегенін дәлелдейміз», -
дейді Дж.Локк. «Туа біткен білімді» сынау жолында ол балауса
психологиясын, тарихи артта қалып қойған қоғамдардағы
адамдар психологиясындағы ерекшеліктерге өз назарын
аударады.
Мысалы, «бүтін бөлшектерден
үлкен» бұл идея
салыстырмалы және
тәжірибеден туады. Ал «тепе-
теңдік» заңымен «қайшылық
заңын» алсақ, балалар бұл
заңның не екенін білмейді.
заңдар біздің жан-дүниемізге
туа бітсе, онда оны сәби де,
жеткіншек те білер еді ғой, -
дейді Дж.Локк.
Ә ЛЕУМЕТТІК-ФИЛОСОФИЯЛЫ Қ ,
САЯСИ ИДЕЯЛАР

• Адам - бақытты өмірге ұмтылатын пенде. Ізгілік,
жақсылық дегеніміздің бәрі - адамды рақатка, қуанышты
сезімге әкелетін нәрселер. Жамандық пен залымдық
дегеніміз - ол адамға зардап, қайғы, өкінішәкелетіннің
бәрі. Адам бақытты болуы үшін, ең алдымен оның
материалдық мүдделері іске асуы кажет.
• Т.Гоббс сияқты Дж.Локк та қоғамның табиғи және
азаматтық ахуалы жөнінде айтады.

Ұқсас жұмыстар

Үңгір елестері

Еуропалық қайта өрлеу және жаңа заман кезеңіндегі мәдениет

Моизм мектебі

Ежелгі Қытай Ежелгі Үнді Сократқа дейінгі кезең

Томас Гоббс (1588-1679 жж. )

Денелер материяның туындысы

Орта ғасырлар мен Қайта өрлеу дәуіріндегі саяси идеялар

Милет мектебінің өкілдері

Француз энциклопедияшылары

Философия зерттеулері және әдістері

Пәндер