Шөлейттену. Жердің деградациясы

Презентация қосу

Шөлейттену. Жердің
деградациясы.
Шөлейттену
Шөлейттену - жаһандық экологиялық және
әлеуметтік-экономикалық проблеманың айқын
көрiнiсiн бiлдiредi. XXI ғасырда, Жер халқы санының
ұлғаймалы өсуi, өнiмдi ауыл шаруашылығы
жерлерiнiң көлемдерiн iс жүзінде толық игеру және
қоршаған ортаға техногендiк жүктеменiң өте зор
ұлғаюы аясында шөлейттену көптеген елдер үшiн
табысты әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгi
қатерi болуы мүмкiн. Шөлейттену негізінен ылғалы
тапшы аудандарда табиғи және көбіне антропогендік
факторлардың әсерінен (орман ағаштарын қырқу,
жайылымдарды үздіксіз пайдалану, суғару
жұмыстары кезінде су ресурстарын үнемсіз
пайдалану) және т.б. пайда болады.
Шөлейттенудің себебі
Қазіргі таңда әлемнің әртүрлі елдеріндегі
шөлейттенудің басты себебі - табиғи
ресурстарды шаруашылықта пайдалану
құрылымының сол ландшафтың табиғи
мүмкіншілігіне сәйкес болмауы, халық
санының өсуі, антропогенді қысымның артуы,
кейбір елдердің әлеуметтік-экономикалық
жағдайының төмендігі. БҰҰ-ның 1985 жылғы
мәліметтері бойынша, сол кездің өзінде
антропогенді шөлейттенудің көлемі 9 млн км²-
ге жеткен және жыл сайын 7 млн гектар жер
пайдаланудан шығып қалуда. Шөлейттену
процесі жалпы жер көлемінің Азияда - 19%,
Африкада - 23%, Австралияда - 45%, Оңтүстік
Америкада - 10%- ын құрайды. Сахара шөлі
Шөлейттену әлемдік деңгейде
бұрын да, қазір де және
болашақта да болатын
жаһандық табиғи өзгерістердің
қатарына жатады. Ол –
циклдық өзгерістердің
туындысы. Оның әрі қарай
дамуы, күрделенуі адамның іс-
әрекетімен тікелей байланысты.
Қазақстан жерінің шөлейттенген
негізгі аймақтары Шығыс
Қазақстан (Семей өңірі), Алматы
облысы (Балқаш көлі маңы),
Қызылорда облысы (Арал маңы),
Маңғыстау облысы, Қарағанды
облысы (Жезқазған аймағы)
бүгінгі таңдағы адам мен қоғам
арасындағы үлкен арақатынастың
күрделенуіне әкеліп соғуда.
Жер деградациясы
Деградация (латынша degradatio
– біртіндеп нашарлау, құлдырау) -
біртіндеп жағымды қасиеттердің
нашарлауы, төмендеуі немесе
жойылуы, құлдырауы. Топырақ
деградациясы- кері әсерлі
химиялық және физикалық жағдай
салдарынан топырақтың әрбір
қасиеттерінің нашарлауы.,
жойылу.
Деградацияға
ұшырау
сатысы
БҰҰ қоршаған орта және
тұрақты даму
1) Әлсіз конференциясының (Рио-де-
Жанейро, 1992) құжаттарында
жер аумағының топырақ
2) Бір қалыпты қабатының деградациялануы
дәрежесі бойынша келесі
мәліметтер берілген:
3) Қатты
деградацияның шеткі дәрежесі-
1%, күшті-15%, орташа-46%
және жеңіл-36%. Топырақтың
деградациялану процесі
әлемдегі гумидті және аридті
зоналарда кеңінен таралған.
ҚР 14 облысы ішінен тек бес облыста ғана (Ақтөбе,
Маңғыстау, Солтүстік Қазақстан, Қарағанды және
Қостанай) кері белгілер (яғни шөлдену) жемдік
жерлердің 30% құрайды. Басқа облыстарда деградация
30-50% және одан жоғары. Жыртылған жерлерде
топырақ эрозиясы мен дегумификация үрдісі күшейген.
Қарашіріктің мөлшері 25-30% азайған. Осыған
байланысты топырақтың құнарлығы нашарлап, астық
дақылдардың өнімділігі төмендеген. 17 млн. га
жыртылған жерлер тыңайған, жайылымға шығарылды.
Бірақ ұзын шөпті арамшөптермен қаптаған тың жерлер
егістердің зиянкестерінің санының артуына ықпал
етеді. Топырақтың сортаңдануы, су және жел эрозиясы,
қарашіріктің азаюы, суарудан қалған сулардың
қайтадан жібергенде жерлердің сортаңдануы
республикада топырақтық 90% астамын қамтиды.
Топырақтың ластануы топырақта, әдетте, оған
тән емес физикалық, химиялық немесе
биологиялық агенттердің пайда болуы және енуі.
Топырақтың ластануының көптеген түрлері, соның
ішінде радиоактивтік, микробтық және тағы басқа
түрлері сараланады Химиялық ластаушылар үлкен
екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа топыраққа
жоспарлы түрде, белгілі бір мақсатқа бағытгап,
қолданылған химиялық заттар жатады. Олар
пестицидтер, минералды тыңайтқыштар,
өсімдіктің өсуін реттегіштер және т.б. Бұл
препараттар шамадан артық мөлшерде болса
топырақты ластаушылар болып шыға келеді.
Екінші топқа топыраққа сұйық, қатты, газ тәрізді
қалдықтармен бірге кездейсоқ түскен химиялық
заттар жатады. Бұған топыраққа мал
шаруашылығы мен өнеркәсіптен, монша, емдеу-
санитариялық және малдәрігерлік мекемелерден
Топырақтың деградация
факторлары

- Эрозия
- Кебірлену
- Тұздану
- Батпақтану
- Техногенді шөлдену
- Дұрыс қолданылмаған аргомехника
- Урбанизация процесі
- Топырақтың қышқылдануы
- Химиялық радиациялық ластану
- Сілтсізденуі
- Өндіріс қалдықтарының сақталуының реттелмеуі
- Малдың жайылымда шамадан тыс жайылуы

Ұқсас жұмыстар

Топырақты химиялық ластауыштар

Техногендік шөлейттену

Жер геосфералары

Ғаламдық экологиялық мәселелер

Топырақтың экологиялық проблемалары

Орман мониторингі

Топырақты ластаушы көздер

Химиялық ластану

Топырақтың ластануы

Демографиялық проблема

Пәндер