Тамыр түйнектілерді және балауса картопты сараптау

Презентация қосу

ТАМЫР ТҮЙНЕКТІЛЕРДІ
ЖӘНЕ БАЛАУСА
КАРТОПТЫ САРАПТАУ
ЖОСПАР:
Тамыр түйнектілерге жалпы сипаттама
Картоп туралы мәліметтер
Картоп пен қызылшаның аурулары
Зиянкестері және олармен күресу
жолдары
Жалпы көкөністер 2 топқа бөлінеді
--Вегатативтік

--Жемісті

Вегатативті топқа тамаққа тамырды, жапырақты, сабақты, т үйнекті

қолдана береді. Бұл топқа келесілер жатады.
Түйнек жемістілер: топинамбур, баттат, картоп

Тамыр жемістілер: сәбіз, қызылша, редка (шалқан), хрен

Орамжапырақты: ақ качанды, қызыл качанды, түсті, брюсельді колраби

Сарымсақты: домалақ, жасыл сарымсақ, пияз, батун сарымса ғы

Салатты шпинатты: салат, шпинат, қымыздық

Дисертті: споржа, артишок, рауағаш

Татымды: экстрагон, вазилик, әк шөп, петрушка

Жемісті топқа келесілер жатады;

Асқабақты: қияр, асқабақ, патисон (бәліш), кәді, қарбыз, қауын

Қызанды: баклажан, бұрыш, қызан

Бұршақ: бұршақ, ас бұршақ, бобы

Астық: қант қызылшасы
Тамыр жемістілер: Химиялық құрамы бойынша басқа жемістілер мен
салыстылғанда қызылша тағаммдық құндылығы жоғары. Оның
құрамында 5-12% сахароза бар, 1,7% белок, каротин витаминдері, В1, В2, С,
РР витаминдері бар. Қызылша сүйек пен тамырдыды қатайтып,
жасушаларға оттегіні тасымалдап, теріні жұмсартып, шәш пен тырна қ
құрамын жақсартады. Энергиялық өнімділігі 100г өнімде 40ккал.
Сәбіз. Бағал тағамдық өнім. Оның құрамында қант 4-12%, белок 1,3%,
минералды заттар: натрий, калий, магний, темір, мыс, йод, фтор, мышяк
болады. С1, РР, В1, В2, В6 витамидері бар. Сәбіздің емдік қасиеттері ағзада
холестеринді шығарады, жүрек тамыр жүйелеріне жақсы әсер етеді, бауыр,
асқазан жұмысын жақсартады.
Түйнек жемістілер:

Картоп. 75% су, адам организіміне керекті заттар белок, май, к өмірсу,
магний, темір, цинк, С витаминдері, К, РР, Е, Д, В тобыны ң витаминдері
кездеседі. Картоп көмірсу көзі болып табылады. Оның құрамында 18,2%
крахмал және 1,0 клечптка бар. Энергетикалық құндылығы 100г – 83ккал.
Баттат. Тәтті картоп, Оңт өңірлерде өсіріледі. Тамаққа өскен
тамырларын қолданады. Өлшемі бойынша баттат картоптан үлкен, көзі
жоқ. Құрамында 7,3% крахмал, 6% қант, 2% белок.
Орамжапырақты жемістер: ақ качанды
орамжапрақ ең кең таралған жеміс. 2,3-5,6% қант
бар, 1,2-2,5% белок, минералды заттар, С
витаминдері, В1, В2, РР, К витаминдері болады.
Балауса ақ качанды орамжапрақ балауса, таза,
тығыз болып келеді.
Түрлі-түсті орамжапрақтар: Оның құрамында
толық бағалы белок, көмірсу, С, РР, В1, В2, В6
витаминдері К тұзы, фосфор, магний, кальций
болады.
Сарымсақ жемістілер: домалақ сарымсақ
құрамында 2,5% қант, 1,5-2,5% белок, РР, В2, В6
витаминдері мен минералды заттар; натрий,
кальций, калий болады. Жасыл сарымсақта
көбінесе С витаминдерінің қайнар көзі.
КАРТОП
Картофель (немісше Kartoffel), түйнекті алқа, ақтүйнек — алқа тұқымдасына жататын
көп жылдық дақыл.
150-ге жуық түрі белгілі.
Отаны – Оңтүстік және Орталық Американың таулы аудандары.
Бір жылдық дақылдық негізінен, 2 жақын т үрге б өлінеді.
Анд картобы (andіgenum) Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия ж әне Аргентинада өседі.
Чили (Еуропа) Картобы (tuberosum) климаты қолайлы елдерде өседі.
Қазақстанға Еуропадан әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі.
Жарықсүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу ж әне т үйнект үзілу кезінде), суы ққа
төзімді дақыл.
Биіктігі 40 – 80 см, кейде 150 см-ге дейін жетеді. Бір т үпте 3 – 6 саба қ болады. Г үлі а қ,
қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, к өп т ұқымды. Жер астында ғы өркен
сабағының ұшы түйнекке айналады. Топырақ темп-расы 5 – 8°С-та т үйнек б үршік жара
бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы темп-ра 10 – 13°С, 20°С-та т үйнек т үзілу
процесі тоқтайды. Ал –1 – 2°С суы қта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялы қ кезе ңі 70
– 120 тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. К. түйнегінде 23,7% құр ға қ зат
болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1 – 2% а қуыз, 1%-ке жуы қ минералды
тұздар, С, В1, В2, В6, РР, К витаминдері бар. Қаза қстанда картопты ң 20-дан астам
сорттары аудандастырылған (оны ң ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шы ққан), 1 га-
дан орта есеппен 100 – 200 ц өнім т үседі. К. та ғам, мал азы ғы ж әне өнерк әсіпте тех.
шикізат ретінде пайдаланылады
КАРТОП ТУРАЛЫ ЕРЕКШЕ
МӘЛІМЕТТЕР
Картоп – еліміздің барлық өңірлерінің ұжымдық шаруашылықтары мен үй
жанындағы бақшалары арасында кеңінен таралған дақыл. Картоп егуге
дайындықты күзден бастау керек. Ең дұрысы – картопты қияр мен
қырыққабаттан кейін отырғызу. Картопты қызанақ пен кәдіден кейін егуге
болмайды. Ең жақсы тұқым материалы – жазғы егістен ж әне екі өнімдік
дақылдан алынған картоп түйнегі.
Картопты күтіп-баптауға оны отырғызғаннан кейін 4-6 күн өткен со ң
ғана кірісу керек. Негізі, өніп жатқан түйнектер, топырақта жатып үнемі
ауаны қажетсінетіндіктен картоп түбін ұдайы қопсытып отыру керек.
Отырғызу алдында түйіндерді жақсылап әзірлеп, өсімдіктер мен
топырақты дұрыс баптаған жағдайда көктемгі егілген картопты қазу ға
маусымның 1-онкүндігінде кірісуге болады. Көктемгі отыр ғызыл ған өнімді
ең дұрысы –жаз бен күзде пайдалану. Қазан айының ая ғы мен қарашаны ң
басында картоп өне бастайды. Қысқы және көктемгі кездерде пайдалану
үшін картопты жазда отырғызу керек. Өндірістік мақсаттар үшін
тұқымға жартылай піскен сорттарды таңдап, картоп егуді 20-25
маусымда бастау қажет. Картопты тұрақты қоймаларда – жер қоймада,
жертөледе, үй асты қоймасында 85-90% ылғалдық шеңберінде са қта ған
дұрыс.
КАРТОПТЫҢ АУРУЛАРЫ
Өте жиі кездесетін фитофтора немесе қара күйе қоздырғышы, зе ң паразиті
саңрауқұлағы.
Фитофтора инфенстанс. Түйнекті кесіп жібергенде шетінен ортасына қарай
бағытталған сұр немесе қоңыр дақ байқалады, содан соң зақымдал ған т үйнекте
ылғалды немесе құрғақ шірік пайда болады.
Фузариоз. Құрғақ шірік, фузария дейтін саңрау құлақ түйнектерді
жарақаттағаннан немесе фитофторамен зақымдалған жерлерінде қалы ң өседі.
Түйнектің көлемі кішірейеді, қабығы тыжырайып қалады. Оны ң астында қо ңыр
түсті дақ байқалады. Пышақпен тілгенде құрғақтау, ақ сары затқа толы, крахмал
дәнімен араласқан спора ақ сары зат толы қуысты к өруге болады. Картопты
ылғалдылығы жоғары жерде сақтаса, оның түйнектері ылғалды шірікпен
зақымдалады.
Кәдімгі тас қотыр. Ұсақ саңрауқұлақтардан пайда болатын ауру, алғашында
түйнектердің үстінде мөлдір түсті, кейіннен барып қарайатын жалпа қ да қ пайда
болады. Кейіннен ол жарылып, түсі қоңыр тартады. Сонан соң да қ орнына уытты
жара пайда болады. Кейіннен олар сау тканің ойып түседі де, шеттері биіктеп,
ортасы шұңқырланады. Көп зақымдалған түйнектердің ылғалдылығы артады.
Қара тас қотыр. Ризоктониоз. Ұсақ саңрауқұлақтардан болатын ауру, түйнек
үстінен топыраққа ұқсас, оңай сыдырылатын қара түсті сүйелдер болады. Б ұл
саңрауқұлақ склероциалары.
Қара сабақ. Бактериялардан пайда болатын ауру. Алдымен картопты ң
сабағы, жапрағы, сонан соң түйнегі зақымдалады. Т үйнектерді
сақтауға салғанда ауру өрши түседі. Ондай түйнектерден қо ңыр немесе
қара түсті дақтарды көруге болады.
Айналма немесе сақиналы шірік. Түйнегі тамырлы сақинаға ұқсас

зақымдалған. Ауру түйнекті пышақпен кескенде к өрінеді. Бастап қыда
сары үсті жұмсарған, болмашы шұбаршақтардан кейін бір-бірімен
қосылып, сұр-қоңыр қара түсті сақина пайда болады.
Ылғалды шірік. Түйнектерді өсіп келе жатқан кезде немесе жина ған

кезде зақымдағаны мен тек сақтау кезде бай қалады. Т үйнекті тіліп
қарағанда жағымсыз иісті күңгірт сұр немесе сары қо ңыр т үсті қою
келген шырышты көруге болады.
Рак. Түйнек көзіне жақын жерден к өлемі орма ңжа ңға ғындай б ұлты қ

пайда болады. Бастапқыда түсі ақ болғанымен кейіннен қараяды,
жансызданып түсіп қалады. Оны ң орнында б үлінген ткандер қалып,
оған шіріткіш ұсақ саңрауқұлақтармен бактериялар еніп, т үйінді
бұзады. Рак және жалған ракпен зақымдалған картоптарды сату ға
тыйым салумен қатар ауыл шаруашылы қ өсімдіктерін карантинге
қоятын мемлекеттік инспекцияға хабарлайды.
КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
Картоптың сабақ нематодасы – нематода құртының
тудыратын ауруы.Тек сау түйнектерді ғана отырғызу
қажет.Сақтауға жіберу алдында тиянақты іріктеу
жүргізіледі.Түптерді сақтау ережелерін орындау қажет.
(85-95 % ылғалдылық,температура +1-3 градус
деңгейінде)
Картоптың колорад қоңызы – Leptinotarsa delemlineata
Say.Қоңыз картоптың жер үсті бөліктерімен
өоректенеді.Картоптың аз зақымдалатын сұрыптарын
пайдалану.Тыңайтқыштарды енгізу,топырақта
уақытылы қопсыту,картопты түптеу,арамшөпті
отау.Әр түрлі мерзімдерде қатарлар арасына сөлді
өсімдіктер егіп,пайдалы этнофагтарға қолайлы
жағдайлар туғызу.Кішірек алқаптарда
қоңыздарды,құрттарды және колорад қоңызының
жұмыртқаларын қолмен жинап,жоюға болады.
Қызылша – сапалы қызылшаның түсі
қоңыр қызыл балауса, таза, құрғақ,
шытынамаған, тығыз, зақымдалмаған,
зиянкестерден таза. Пышықпен тілгенде
реңі әр қалай, қара күрең түсті, шырынды,
дәмі тәттілеу. Көлемі ең жуан жерінің
диаметірі 5-14см. Жаңа қызылша балауса,
түйнектері топрақ-шаңнан таза болу керек,
тым жұмсарған немесе босаңқы түйнектері
солған, сондай-ақ ауру белгілері бар
қызылшаны сатуға болмайды. Асханалық
қызылшаның көлемі 2-5см дейін, балауса,
шаң тозаңнан жуылған болуы тиіс.
ҚЫЗЫЛШАНЫҢ АУРУЛАРЫ
Қызылша
бізтұмсықтары:кәдімгі,жолақты,ақшыл,шығыс.Соңғы
екеуі Қазақстанда көп тараған.Бізтұмсық дернәсілдері
арамшөпте дамуына байланысты,қызылша өсімдігін
зақымдайды.Дернәсілдер 45-90 күннің төрт жас шағын
өткізеді және топырақта қуыршақтанады.15-20 күннен
кейін жаңа қоңыз пайда болады.Денесінің түсі ақ,басы
қоңыр,аяғы жоқ.Күресу жолдары- ауыспалы егіс қатаң
сақтау,жоғары сапалы тұқыммен қолайлы мерзімде
себу,топырақты сапалы өңдеу,минералды және
органикалық тыңайтқыштарды енгізу.Егінді сепкеннен
кейін топырақты тығыздаса,зиянкестердің санының
азаюына және өсімдіктердің өсу тұрақтылығын реттеуге
мүмкіндік туғызады.
Қызылша бүргесі:оңтүстік,кәдімгі немесе
қарақұмық.Қант және асханалық
қызылшаны,рауғашты,қымыздықты ,шпинатты,т.б
зақымдайды.Денесінің ұзындығы – 1,4-2,3 мм
,денесінің түсі қара металды реңі бар.
Қызылша сауытты қоңызы - қант және
асханалық қызылшада дамиды.Сауытты қоңыз
жапырақты кеміреді де,оның негізгі жүйкесін
қалдырады.Денесінің түсі – қоңыр сары,жасыл ұсақ
қара дақтармен жабдықталған.Күресу жолдары –
алабұталар тұқымдасына жататын арамшөптерді жою
қажет.Қолмен отау кезінде арамшөптерді егістіктен
алып тастау керек.Сауытты қоңыздар мен олардың
дернәсілдеріне қарсы инсектицидті тізімі бойынша
пайдаланған жөн.
КӨКӨНІСТЕРДІ САНИТАРЛЫҚ
САРАПТАУ
Біртектес өсімдіктер партиясынан зерттеуге тексеру жүргізу үшін орта
үлгі алады. Оны тексеріп, әкелінген бүкіл өнімнің сапалық сипаттамасын
жасайды. әкелінген өнімдер көп партиялы болса, үлгіні ішіне ара бірнеше
бөліктен ғана алады. Егер де өнімдер аз партиялы болса, онда орта үлгіні
әр бөліктен, жәшіктен, қаптан, бөшкемен әкелінген болса жақсылап
араластырады. Бекітілген нормаға сай зертқаналық зерттеу тағамдық
өсімдік өнімдерінің салмағын төмендегідей болу керек:
Тұздалған тұздығы мен бірге алынған, ашытып тұздалған өнімдер.

(500гр тұздалған қияр)
Картоп түйнегін орташадан үлкен болса, 2-3 түйнек аламыз.

Балауса көк пияз, петрушка, әк шөп т.б.(50гр)

Кептірілген көкөністер.(50гр)

Балауса жемістер.(200гр)

Кептірілген жемістер.(100гр)

Жидек.(100гр)

Бұршақ немесе үрме бұршақ.(50гр)

Майлы дақылды тұқымдар.(50гр)

Өсімдік майы.(200-250мг немесе см3)

Кептірілген саңрауқұлақтар.(25гр)
Балауса тамыртүйнекті көкөністер мен жеміс-жидектерді ң сапалы ғын негізінен
органолептикалық көрсеткіштері бойынша анықтайды. Сырт қы т үріне, пішініне,
түсіне, тазалығына және аурулар мен кеміргіштермен механикалы қ
зақымдалуына, пісуіне, түсі бойынша боялу, өлшеміне, иісіне, шырыны мен ұры қ
камерасының жағдайына. Шіріген, көгерген, қызған, сол ған, пішіні б ұзыл ған
аурулар мен және кеміргіштер мен зақымдалған тамырлы т үйнекті к өк өністерді
сатуға рұқсат етпейді. Балауса тамыр өсімдіктерінде бөгде иіс, бензин, улы
химикаттар иісі, ерітінділердің дәмі болмауы тиіс, д әр әні ң иісі болмауы керек.
Механикалық және кеміргіш зақымдауға тиым салынады. Себебі ауру таралуы
мүмкін. Тамыр түйнекті жемістер мен көкөністерді стандартты ң талабына сай
балауса түрінде сатуға рұқсат етіледі. Түйнектері құрғақ, таза, бұлты қсыз,
көктемеген және көкөнезденбеген. Диаметірі сорттарына, түрлеріне байланысты
түйнектерін кескен кезде сықырлайды, біркелкі қатты аздап ж ұмса қтау.
Сараптаудың қорытындысы өсімдіктердің сатуға төмендегідей жа ғдайда тыйым
салынады:
Тексерілмеген өсімдік өнімдері немесе сараптаушыларды ң зерттеуі тексеріп
жарамсыз деп тапқан өсімдіктер.
Тағамдық өсімдіктердің үй жағдайында дайындалған жартылай фабрикат
және дайын аспаздық дәмдер
Үй жағдайында аузы бұрап жабылған банкі ішіндегі өсімдіктер өнімдері.
Кептірілген пластинкалық сондай-ақ кептірген қозы құйры қ.
Назарларыңызға рахмет !!!
орындаған:Күлпеис Т
тексерген:Жаңабаева Д

Ұқсас жұмыстар

Түйнек жемістілер

Металл қоспаларының мөлшері

Картоп

Картоп өсіру және сақтау технологиясы

Тауық жұмыртқасының құрылысы

Антибиотиктермен емделген немесе аурудың алдын алу үшін берілген жануарлар Антибиотикті қолдану ережесінде көрсетілген уақыт өткенше

ШОШҚАНЫ АЗЫҚТАНДЫРУ

Еттің балаусалығын сезімдік көрсеткіштері арқылы анықтау

Бағалы терілі аңдар гигиенасы

Терісі бағалы аңдар гигиенасы

Пәндер