Бал аралары мен балықтар аурулары

Презентация қосу

БАЛ АРАЛАРЫ МЕН
БАЛЫҚТАР АУРУЛАРЫ.
Америкалық шіріме
• (Американскйй гнилец) - немесе зілді шіріме, жабы қ өсін шірімесі - араны ң балапан құрттарыны ң есейіп,
қуыршақалды сатысынан қуыршақ сатысына ауысатын кезінде элсіреп, жаппай қырылуымен сипат- талатын бал
арасы ұясының жұқпалы ауруы.
• Тарихи деректер. Америка ғалымы Г.Ф.Уайт (1902) шірімеден өлген бал арасыны ң балапан құрттарынан спора т үзетін
бактерияны бөліп алып, бұл микробты аурудың қоздырушысы деп тауып, оны Вас. larvae деп атады. Б ұл ауру омарта
шаруашылығы дамыған барлық елдерде кездеседі. Солтүстік елдеріне қарағанда субтропикалы қ жэне тропикалы қ
аймақтарда кең тараған. Қазақстанның негізінен оңтүстік жэне о ңтүстік шы ғыс өңірінде кездеседі. Ауруды ң алдын
алу жолға қойылмаған шаруашылықтарда америкалық шіріме тез етек алып, барлы қ ара ұяларын қамтиды. Әрбір
ауырған ара ұясы балды 20-80%-ға кем жинайды, уақыт өткен сайын әлсірей береді де, 2-3 жылда қырылып қалады.
• Қоздырушысы - Bacillus larvae - көлемі 3-5 х 0,5-0,8 мкм түзу тая қша. Ауруға шалды ққан балапан құрттан даярлан ған
жағындыда ұзын тізбек кү- йінде орналасады. Микроб қозғалмалы, грамоң, кэдімгі бояулармен о ңай боя- лады.
Споралары сопақша. Арнайы қоректік орталарда ауасыбағалы жа ғдай- да, 35-38°С-та, pH 6,2-7,2 кезінде өседі.
Жаңадан даярланған ет пептон ага- рына 10% жылқы қан сарысуын жэне араны ң өлген балапан құрттарын қос-
қанда жақсы өседі. Микроб сыртқы ортада өге тезімді, омартаның та қтайында, балды ң қал- ды ғы мен өлген балапан
құрттардың қабыршағында 6 сағатта 1:1 000 езілген алмас 5 күн өткенде өлтіреді. Балдағы споралар балды 40 минут
қайнатқанда өледі.
• Індеттік ерекшеліктері. Америкалық шірімемен жұмысшы жэне аналы қ араларды ң жетілген балапан құрттары,
сирегірек еркек араның балапан құрт- тары ауырады. Ауру қоздырушысы әрене (жабайы ара, оса) үшін де зардапты,
адам мен жылы қанды жануарларға зияны жоқ. Балапан құрттарға әдетте қоздырушының споралары ж үғады. Ал
миіфобтың вегетативтік түрі тек әлсіреген ара ұясына ғана ауру жұқтырады.
• Инфекция қоздырушысының бастауы - ауырған ара. ¥ я ішінде ауруды асы- раушы жэне тазалаушы аралар таратады.
Ауру бір ұядан екінші ұяға сұғанақ, яғни «ұры», аралар арқылы беріледі. Қоздырушыны механикалы қ жолмен
араның тоғышарлары да (кенелер, бал- ауыз қара күйесі) береді. Сонымен бірге ауру ұяны ң омартасыны ң к әрез, к өз-
генектерін сау ұяға ауыстырғанда, омарташы мен мамандардың санитариялық сақгы қ ережелерін б ұзуынан, ауыр ған
ұядан алынған бал мен сау ұяны қо- ректендіргенде жұғады.
• Дерттенуі. Ауру қоздырушысының
споралары үш күндік балапан құрт-
• тарға олардың жемісіне асыраушы :ара
бал әкеліп қосқанда жұғады. Біраг
• балапан кұрттың денесінде қанттың
қүрамы мол болғандықтан (17%) және
• ішіндегі ортаның қышқылдығынан спора
өсіп-өнбейді. Балапаң құрт 5-7
• күндік болғанда қанттың қүрамы 3%-ға
дейін төмендеп, ортаның қышқыл
• дығы бейтараптанады. Бұл кезде балапан
құрт үлпалары гистолизге ұшырап,
• қуыршақ ұлпалары қалыптаса бастайды.
Осындай жағадайда споралар өніп,
• микроб көбейеді де, орталық ішек ар қылы
гемолимфаға өтіп, септицемия
Балапан құрттардың америкалық шіріме
• тудырады. Нэтижесінде балацан құрттар
кезінде өзгеріске ұшырауы: 1-5 -
метаморфоздың эртүрлі сатысында, Ауырмаган балапан цұрттар. 6-12 - Өлген
• көбінесе, аяқталмай тұрып, кейде бапапан цүрттар. 13-17 -Кебе бастаган
қуыршаққа айналғанда өледі. балапан цүрттар. 18-20 - Кеуіп, цураган
балапан қүрттар.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 3-7 күн. Бастапқыда жеке бала- пан
кұрттар зақымданып, кейіннен олардың қатары молаяды. Ауру қуырша қ- тар эдетте
жабық ұяшалардың ішінде өліп қалады, нэтижесінде ұяшаны ң бет- кі балауыз
қабығы ойыстанып 2-3 жерден тесіледі. Бұндай құбылыс к үннен к үнге к өбейіп,
кэрез беті ала-қүла түске енеді. Ауруға шалДыққан қуырша қ- тар сар ғыштанып,
кейін қоңырқай түске еніп, қараяды. Сыртқы қабығы б ү- лініп, қоймалжы ң шірікке
айналады да, ағаш желімінің иісіне үқсас күлімсі иіс шы ғарады. Шырпыны ң талына
іліп созғанда, жіп сияқты созылады. Бір ай өткенде шіріген қуырша қтар тобарсып,
қабыршақтанып, ұяшаның түбіне жа- бысып, қатып қалады. Соны ң саидарынан
аралар ұяшаларды тазарта алмайды. Тек қана мы қты ұяны ң аралары ұяшаларын тез
арада мүқият тазалап алады да, нэтижесінде аурудан сауы ғып кетуі м үмкін
• Балау. Жоғарыда келтірілген клиникалық белгілері, атап айт қанда жа- бы қ
үяшалардың беткі қабатының ала-құла болып, созапаңдаған шіріген мас- саны ң
болуы, шіріген бапапан құрттардың ағаш желіміне тэн жағымсыз иісі ауру ға алдын
ала диагноз қоюға мүмкіндік береді. Түпкілікті т ұжырым жасау үшін зертханалы қ
тексеруге кэрездің өлген ұрық бар телімдерін жібереді. Зертханада к әрезді жалын ға
үстап, немесе дезинфекциялық ертіндімен сүртіп, үяшы қтан материап алып, оны
микроскоппен тексеріп, қоректік ортаға егеді. Жағындыда Вас. larvae спорапар
болады. Оның антибиотиктік қасиетінің әсерінен басқа микробтар кездеспейді.
Қоздырушы вегетативтік сатыда бол- ғанда б үранда тэрізді иреле ңдеген денешіктер
(бактерия жіпшесінің қалдық- тары) көрінеді. Б үл микроб өзіне тэн қан сарысуымен
оң реакция береді. Ауруды европалық шірімеден ажырату қажет.
• Дауалау және күресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін қай-қашанда омартада
санитариялық реттілікті қатаң сақтап, қүрап-саймандарды таза ұс- тап,
зарарсыздандырып түру керек. Омартаны ж ұқпалы аурулардан сау ара үяларымен ғана
толықтыруға болады. Ауру шыққан жағдайда омарта ға, айналасы 5-7 км ал қапты қоса,
каран- тин қойылады. Барлық ара ұяларын м үқият тексеріп, ауру ға шалды ққан ұя- ларды
жаңа немесе зарарсыздандырылған үйшікке к өшіреді. К өшірілген ара- лар ға қантты 1:1
қатынасында қайнап түрған суға ерітіп, суы ғаннан кейін 1л қант ерітіндісінде 100 мл
төмендегі мөлшердегі дэрі ерітінділеріні ң бірін қо- сады. Олар: 1-2 г норсульфазол, 2 г
сульфантрол, 2 г сульцимид, 500 ӘБ био- мицин немесе стрептомицин, 400 ӨБ неомицин,
тетрациклин, эритромицин, мономицин немесе канамицин, 350 ӘБ метициклин. Алдын
ала қоздырушы- ның емдік препарат қа сезімталды ғын аны қтайды. Бір үя ға кеш қүрым
шырын- ды 100-150 мл мөлшерінде 5-7 к үн аралатып, аралар т үгел жазыл ғанша береді.
Ауру үяның көзгенектерінен балды жеке алып, б өлек са қтайды. Онымен араларды
қоректендіруге болмайды, ал адам ға зияны жо қ. Ауру ға шалды ққан араны ң өсін
ұрпақтры бар кәрездерді ерітіп балауыз алады да техникалы қ ма қсатта пайдаланады,
немесе 127°С-та 2 сағат бойы қыздырып, зарарсыздан- дырады. Омартаны, оны ң қүрама
бөліктерін, көзгенектерді тазалап, дэнекер- лейтін шамны ң жалынымен немесе
дезинфектанттарымен зарарсызандырады. Қолданылатын дезинфектанттар: 10% сутегіні ң
қос тотығының ертіндісіне 3% сірке немесё қүмырс қа қыш қылын қосады (экспозициясы
3 сағат), 5% фор- мальдегид жэне 5% к үйдіргіш натрийді ң жылы ертінділері
(экспозитсиясы 6 сағат). Көзгенек пен бас қа а ғаш жабды қтарды 2% к үйдіргіш натрий
немесе 4% сода-сақар (каспос) ертінділерінде 15 минут қайнатады. Омарта т үр ған жерді ң
топырағын 3 бөлігіне 1 бөлік хлорлы эк қосып, қашап, су қүяды. Карантинді келесі
жылы, омартаны тексергенде шіріме болмаса, алады.
Европалық шіріме

• (Европейский гнилец) немесе зілсіз шіріме, ашы қ өсін шірімесі - 4-7 к үндік балапан
құрттардың жаппай қырылуымен сипатталатын бал арасы ұясыны ң ж ұқпалы ауруы.
• Тарихи деректер. Ауру Европа елдерінде ертеден белгілі бол ғанымен, оны ң
қоздырушысы туралы тұжырым жасау қиындық тудырды. Қоздырушы ретінде атал ған
микробтар. Вас. alvei (Чишайр жэне Чайн, 1885), Streptococcus apis (Бурри, 1906),
Actinomyces apis (Сербинов, 1910), Вас. pluton (Уайт, 1912), Вас. paraalvei (Фостер жэне
Бернсайд, 1933), Str. pluton (Бейли, 1956, 1967). Сонымен қатар, ауруды вирус
қоздырады деген де көзқарас бар. Европалы қ шіріме ара өсіру дамы ған елдерде ке ң
тараған, солтүстік жэне орталық аймақтарда о ңт үстікке қара ғанда жиі кездеседі.
• Қоздырушысы - Streptococcus pluton. Бас қа сипаттал ған микроорга- низмдер қосал қы
рөл атқарады. Str. pluton қандауыр (ланцет) пішінді коктар ға ұқсайды, ұлпадан
алынған жағындыда жеке дара, қосқостан, тізбектеліп орналасады. Микробты ң
қауашағы бар, грамоң боялады. Бейли жэне Черепов ортасында 33°С-та, pH 6,6, жа қсы
өседі. 24-48 сағат өткенде дөңгелек ақ меруерт тэрізді диаметрі 1-1,6 мм шо ғыр т үзеді.
Бөлме температурасында стрептококтар 17 ай, ал к әрез бен ұяда ғы балда жылдан
артық сақталады. Күн сәулесінің эсерінен тез өледі, кептіргенде 21-31 са ғат, суда 5-6
сағат, балда 3-4 сағат өткенде өледі. 2% формали ң ерітіндісі 3 са ғат ішінде өлтіреді.
Бос кәрезді формалин буы 3 сағат, 2% хинозол ері- тіндісі 10 минутта
дезинфекциялайды.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру қоздырушысы бал арасы мен
жабайы ара үшін зардапты, адам мен жылы қанды жануарлар ға
зияны жоқ. Инфекция қоздырушысының бастауы - ауру ға
шалдыққан ара үясы. Қоздырушының таралуына сумақы аралар,
адасқан аралар, ара үйірінің үшып кетуі мен орын ауыстыруы
себеп болады. Аурудың шығуына ара үясыны ң суы ққа үрынуы,
бал жинағандағы ұзақ үзіліс, жақын туыстық үры қтандыру
ықпал етеді. Ке- рісінше ауа райы қолайлы, бал жинау жа ғдайлы
болса араның балапан құрт- тарыны ң ауру ға шалды ғуы азайып,
кәрезді ауру балапан қүрттардан тез таза- лап алатын к үшті үялар
сауығып кетеді. Ауру көктемнің соңғы немесе жаз- ды ң басында
байқалып, ашық өсіні бар бүкіл маусымды қамтуы м үмкін.
• Дерттенуі. Ауру қоздырушысы 3 күндік балапан қүртқа, оны ң
азығына аралар бал мен гүл тозаңын қоса баста ған кезде енеді. 4-
6-шы күндері қоз- дырушы ортаңғы ішектің эпителиіне өтіп,
балапан қүрт шіри бастайды. Қоз- дырушымен қатар балапан
қүрттың денесіне қосалқы микробтар енеді.
• Өтуі мен симптомдары.
Жасырын кезеңі 1,5-3 күн. Ара
ұясының ауруға шалдығуы
жеңіл болғанда ұядағы барлық
балапан құрттарының 3-5%
зақымданады, ал ауру ауыр
өткенде бұл көрсеткіш 10-25%
-ға жетіп, жабық ұяшықтарда
да өлген балапан құрттар
кездеседі. Ауру шыққан ұяда
кәрезді тексергенде
зақымданған балапан
құрттардың түсі сарғыш келеді.
Олар үяшықтың түбінде,
қабырғасында немесе ауызында
жатуы мүмкін. Бара-бара өлген
балапан құрттар қоңыр түсті Бал арасының өсіндерінің зақымдануы:
1. Америкалық шіріме (шеңбердің ішінде
шіріген немесе ашыған қоздырушысы). 2. Европалық шіріме (шеңбердің
созылмайтын массаға айналады. ішінде қоздырушысы). 3. Қалталанган өсін.
• Балау. Европалық шірімеге тэн белгілер: өсін ала- қүла болады, ашы қ балапан құрттар өледі,
жаңадан зақымданған балапан құрттардың түсі сары, шіріген иісі шы ғады, жабысып
созылмайды, өлген балапан құрттардың денесі ұяшы ққа жабыспай, эр т үрлі жерінде (т үбінде,
қабырғасында, бетінде) орна- ласады. Диагнозды аны қтау үшін зертхана ға за қымдан ған
кэрездің бір кесегін жібереді. Зертханада кэрезді ң бетін жалынмен шарпып, ішіндегі өлген
бала- пан қүртты алады. Стерильді т өсеніш шыны ға салып, орта ңғы ішегінен бакте-
риологиялық түзақпен материал алып, жа ғынды даярлайды жэне қоректік орта ға егеді.
Үяшықта шіріген масса болса, одан да жа ғынды даярлайды. Егер балапан қүрт кеуіп кеткен
болса, оны үяшықтың ішінде дезинфекциялайды да, стерильді физиологиялы қ ерітіндіге
салып, жағынды даярлап, егеді. Жа ғындыны микроскоппен тексергенде Str. pluton табылады,
сонымен қатар басқа да қосалқы микробтар кездеседі. Бактериологиялы қ тексеру диаг- нозды
түпкілікті анықтайды. Ауруды америкалы қ шірімеден жэне қосал қышірімеден (парагнилец)
ажырату қажет. Соңғы аурудың қоздырушысы - Вас. paraa.lvеі, грамо ң, спора т үзеді.
Споралары америкалық шіріменің спораларынан ірі.
• Дауалау және күресу шаралары. Сау омартаны ауру қоздырушысың экелуден қор ғайды.
Араларды жақын туыстық үрықтандыруга, элсіз ұяны ұс- тауға, қорегіні ң жетімсіз болуына,
суыққа ұрынуына жол бермейді. Ескірген, қарай ған кэрездерді балауыз ға ерітеді. Егер бір
ұядан ауру шықса омартадағы барлық ара ұяларын м ұқыят тексереді. Ауыр ған ұяны
:оқшаулап, омартадан 3- 5 км алып кетіп, америкалы қ шіріме кезіндегідей емді қ жэ ңе
сауықтьіру шара- ларын қолданады.
Қалталанған өсін

• (Мешотчатый расплод) бал арасынын жетілген бала- пан құртыны ң денесі с ұйы ққа толы
капшыққа (қалтаға) ұк;сап өліп қалатын жүқпалы ауруы.
• Тарихи деректер. Аурудың , вирустық этиологиясын Г.Ф.Уайт (1913) дэлелдеді.
Фуртала мен Ли (1966) ересек араларды ң ұза қ уа қыт вирус алып ж үретіндігін аны қтады.
• Қоздырушысы - РНҚ геномды, систематикалық орны айқындалма ған вирус.
Вирионының мөлшері 30 нм. Тауық пен тыш қанны ң фибробластарын- да өсіріледі.
Балда вирус бір ай шамасы, шірігенде 7-10 к үн са қталады. 59°С- та қыздыр ғанда, к үн
сэулесінің эсерінен тез өледі.
• Індеттік ерекшеліктері. Вирус 5-6 күндік араның балапак қүрттары үш- ін зардапты.
Ересек аралар жасьірын түрде ауырып, денесінде үза қ уа қыт вирусты са қтайды.
Қоздырушы адам мен жылы қанды жануарлар үшін зиянсыз. Ұя ішінде вирус балапан
қүрттарға зарарланған бал және гүл тозаңымен қоректендіргенде беріледі. Омарта
ішіндегі аралар үяшықты тазалап, өлексе- лерді шы ғар ған кезде денесінде вирусты
ілестіріп, балапан күрттарды қорек- тендіргенде олар ға ж үқтырады. Вирус алып ж үретін
ересек аралар өзінің және бөтен омарталардағы ұяларға ауру таратады.
• Дерттенуі. Вирус балапан қүрттардың сырткы қабатында ғы торшаларды за қымдайды.
Түлейтін сыртқы қабат пен өсіп келе жатқан ішкі қабатты ң ұлпаларыны ң арасында
кеңістік пайда болып, ол сүйыққа толады. Майлы ұлпа ыдырайды. Гемолимфаны ң
торшалары іріміктеніп, балапан қүрт өледі.
• Өтуі мен симптомдары. Өсіні бар кәрездің түрі шіріме ауруларынд- а ғыдай ала-к ұла
болады. Үяшықтардың қақпақшаларының кейбірі тесіліп. кейбірі м үлдем болмайды.
Негізінен ауызы жабық өсіндер өледі. Ауруға ж ұмысшы, еркек жэне аналы қ араларды ң
балапан қүрттары шалдығады. Өзіне т ән иісі болмайды. За қымдан ған балапан қүрттын
түсі бозғылт, өлексесі үяшыктан о ңай алынады. Өлексе с ұйы ққа толы қапшы ққа
ұқсайды. Қабығын тескенде ірімігі бар с ұйы қ а ғады. Өлексе жиырылып, басы сорайып,
балапан қүрттың жалпы пішіні үшы кайкайған башмак қа үқсайды. Аралар өлексені
қапшығын бұлдірмей шығарып тастайтындығынан, ауру оншама тарамай, зілсіз өтеді.
• Ауру мамыр айының соңында, маусымда бай қалып, шілдеде сирек кез- деседі. Бал жинау
молшылық жағдайда болғанда ауру тежеліп, немесе м үлдем то қтап қалады. Ауа райы
қолайсыз, суық, жауынды, бал жинау жетімсіз болса, керісінше ауру ке ң етек алады. Балау
індеттанулық деректерге, клиникалы қ белгілеріне с үйеніп ж үргізіледі. Вирусологиялы қ
зерттеу эдістері жолға қойылмаған. Ауруды эртүрлі шірімеден ажырату қажет.
• Дауалау және күресу шаралары . Омартада мықты үяларды үстап, олар- ды жеткілікті
мөлшерде қорекпен қамтамасыз етіп, жа қын туысты қ үры қтануына жол бермей, барлы қ
санитариялық, тазалық ережелерін мүкият орындап, ж үйелі т үрде құрал жабды қты
дезинфекциялап тұру - аурудың алдын алуды ң негізгі шарттары. Ауыр ған араларды
емдейтін арнайы препараттар жо қ. Егер үя оншама за қымданбаса, за қымдан ған к әрезді
алып тастайды. Ауырған үяның анасын жас аналы қпен ауыстырады. Үйір қосу жа қсы
нэтиже береді. Нашар ұяларды бір-біріне қосады. Ұя к үшті за қымдан ғанда оны
зарарсыздандырылған омар- таға к өшіреді. Ауру жойыл ған со ң бір жылдан кейін карантин
алынады.
Бал арасының салдануы
• (Паралич пчел) - ересек аралар жаппай қыры- латын вирусты қ ауру.
• Тарихи деректер. Араның жүйке жүйесі зақымдануынан қырылғаны туралы мэліметтер арнайы
басылымдарда эртүрлі елдерде шығып т үрады. Со- ларды ң ішінде на қтылы деректерді жэне ауруды ң вирусты қ
сипатын Бернсайд (1933, 1945) хабарлады.
• Қоздырушысы - Maratovirus paralisis мөлшері 27-45 нм., РН Қ геномды 93°С-та қыздыр ғанда 30 мин өледі.
4°С-та бірнеше күн, ал -20°С-та 6 ай ға дейін са қталады. Індеттік ерекшеліктері. Вирус жас жэне кэрі аралар
үшін зардапты. Тәжірибе жүзінде араларға вирусты бүркіп ж үқтыр ғанда, оларды ң 25-100%-ы 8-14 к үн ішінде,
кейде кейінірек, өледі. Қоздырушыны ң таралу жолдары аны қталма ған.
• Дерттенуі жеткілікті зерттелген жоқ. Қоздырушы вирус ж үйке ж үйесінде жэне аш ішекті ң эпителийінде
орналасады. Өтуі мен симптомдары. Ауру басталғанда аралар қозынып, өте белсенді болады да, кейіннен
сыртқы эсерге бейтараптанып, қор ғаныс эрекетінен қалады, ауа ға к өтерілуі ауырлап, үшуы баяулайды.
Ауырған ара үзақ уакыт қозғалыссыз болып, тиіскен кезде қанатын зор ға қоз ғалтады. Ауыр ған жэне өлген
аралардың сыртқы түті түсіп қалады, түсі жылтыр қара- қошкыл болады. Ауру жіті өтіп, ара тез арада
құрыстанып, өліп кетеді. Кейде ауру созылмалы етіп, 30-40 к үнге созылуы м үм қін. Ондай жа ғдайда ара ңы ң
ауруға шалдық- қандығы байқалмай қалады. Аурудың таралуына ауа райыны ң ысты қ болуы қолайлы ы қпал
жасайды.
• Балау аурудың сыртқы белгілеріне негізделеді. Ауыр ған аралар қозын ған немесе салдан ған к үйде болады.
Салданған аралар омартаның ұшып шы- ғарында жиналып қалады. Аш ішекті ң эпителийін Романовский-Гимза
әдісімен бояп, микроскоппен қарағанда Моррисон денешіктері к өрінеді. Сонымен қатар, ауруды
иммунофлуоресценция жэне диффузды преципитация әдістері- мен де балау ға болады. Бэрінен де сау аралар ға
жүқтырып биосынама қою сенімді нэтиже береді. Ол үшін ауру жіті өткенде өлген араны үгітіп, езіп, Зейтц
сүзгісінен өткізіп, сүзіндіні қант қа қосып 100-200 сау ара ға береді. Т ә- жірибе 20-30°С жа ғдайында
жүргізіледі. Ауруды токсикоздан, инвазиялық аурулардан ажырату.қажет.
• Дауалау және күресу шаралары. Сау омарталарды ауру әкелуден қор- ғап, араларды дүрыс к үтіп, оларды ң
ыстыққа ұрынбауын қадағапау қажет. Ауру шыққан омартадағы аралар ға к өктемде 500 мл қант шырынына
200 мың ӘБ биомицин қосып береді. ¥ядағы араларды 50 мг панкреатин рибонуклеа- засын 15 мл су ға езіп
бүрку жақсы нәтиже береді.
Гафниоз
• Бал арасының гафниозы (гафниоз пчел) - немесе қылау (паратиф) - іші өтіп, қысты ң со ңы мен к өктемде жаппай қырылу ға
соқтыратын жұқпалы ауру.
• Қоздырушысы - Hafnia alvei (В. paratyphi alvei) үса қ, ұштары ж үмыр келген полиморфты тая қшалар, м өлшері 1-2 х 0,3-0,5 мкм,
спора түзбейді, қозгапмапы (перитрах), барлы қ анелин бояуларымен жа қсы боялады, грам- теріс. Микроб жартылай ауасыба ғасыз,
барлық қарапайым қоректік орталарда, сәл сілтілеу жа ғдайда жа қсы өседі. Агарда бір т әулік ішінде к өгілдір т ұны қ шо ғыр т үзеді,
түзақпен оңай алынады. Келесі тэулікте шоғырлар бір-бірі- мен қосылып, б үлы ңғыр, жабыс қа қ тартады. Шо ғырды ң ортасы
қоңырланып, бет жағы білеуленіп, дөңестенеді. Сорпада өскенде орта лайланады, индол т үзіледі. Сорпаны ң бетінде кейде боз ғылт
қабыршақ пайда болады. Микроб желатинді с ұйылтпайды, с үт ұйымайды. Картофельдё боз ғылт сары ж үғынды т үзіп, боздан ған
жағымсыз иіс береді. Глюкозаны, мапьтозаны, арабинозаны, ксилозаны, раманозаны, маннитті, фруктозаны, гапактозаны жэне
глицеринді ыдыратады. Лактозаны, сахарозаны, дульцитті, адонитті, раффинозаны, декс- тринді ыдыратпайды.
• Hafnia alvei бактерияларын сапьмонелларлардан мынадай қасиеттері бойынша ажыратады: 20°С-та қоз ғапмалы, аммоний цитратын
ыдыратып,' газ түзеді, ал 37°С-та бүл қасиеттері бай қапмайды. Сонымен қатар, б үл микроб- тар өздеріне тэн қан сарысуысмен
агглюинация береді. Гафния бактериялары суда қайнатқанда 1-2 минутта, 58-60°С-та 30 ми- нутта өледі.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру негізінен қыстың аяғында жэне көктемде, ап жазда к үн суытып, жауынды бол ғанда бай қалады. Оны ң
шығуына араның қоректік балының сапасыз с үйы қ болуы, орналас қан жеріні ң суы қ жэне ыл ғалдылы ғы ы қпал ететді. К өбінесе
жұмысшы аралар ауырады. Қолдан жұқтырғанда қоздырушы бактерияны 5-10% қант шырынына қосып берсе аралар- ды ң өлімге
ұшырауы күрт көбейеді, ал микробты құрғақ ұнтақ қантпен бер- генде араларды ң тіршілігі әдеттегіден өзгере қоймайды. К өктемде
ара ұяларын қысқы орынынан шығарғанда, кэрездерді ауыс- тыр ғанда, адас қан аралар ар қылы, орта қ ыдыстан суар ғанда ауру сау
ұяның араларына жұғады. Өлім көрсеткіші, ара орыны ыл ғалды бол ғанда, 50-60%- ға жетеді.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 3-14 күн. Гафниоздың өзгеше клиникалы қ белгілері болмайды. Ауыр ған ара ұша алмай
жорғалап жүреді. Құрсак бөлігі қампиып, іші өтеді. Тыныс ала алмай, кейде ая қтары салданады. Ауру жіті өткенде араны ң шы ғыны
мол болады. Көктемде ұша бастағанда аралар иісі жа ғымсыз, жабыс қа қ, с ұйыл ған, шамадан тыс к өп м өлшерде боз- ғылт- қо ңыр
түсті нэжіс бөліп шығарады. Көктемгі ұшуы сылбыр болады. Омартаны тексергенде қорек қоры мол,біра қ барлы қ к әрездер
қоңырқай жабысқақ немесе сұйық экскременттермен былғанған. Ауыр ған араны сойып к өргенде ішектері кеуіп, ластан ған а қшыл
немесе ақшыл сұрғылт түсті бо- лады.
• Балау клиникалық жэне індеттанулық деректерге с үйене отырып, мін- детті т үрде ауру қоздырушы микробты б өліп алып, оны
бактериологиялық жэне серологиялық айқындауға негізделеді. Таза өсін алу үшін әдетте өлген араны ң ішегі мен гемолимфасынан
немесе кеуде етінен Эндо ортасында егеді.
• Дауалау және күресу шаралары. Аралардың күтімін жақсарту әдетте ауруды тоқтатады. Араларды ң шы ғыны к өп бол ған
жағдайда оларға 3 рет арасына 1 апта аралатып 1 л 50% қант шырынына қосып т өмендегі антибио- тиктерді ң бірін: левомецитин -
0,2 г,стрептомицитин 200 мың ӘБ, биомицин 100 мы ң ӘБ береді.
Аспергиллез
• Аспергиллез немесе өсіннің қатуы - балапан қүртты, қуырша қты, кейде ересек араны да за қымдайтын
жүқпалы ауру.
• Қоздырушысы. Негізгі қоздырушысы - Aspergillus flavus са ңырау құ- ла ғы. Ауруды сонымен қатар бас қа да
аспергиллалар-Asp. mger, Asp.nidulans қоздырады. Қоздырушы улы келеді.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру көптеген елдерде кездеседі. Аспергиллалар өлі субстраттарда да, тірі
өсімдіктерде де, тіршілік етеді. Олар кейбір өсімдіктердің гүлінде кездеседі, одан араны ң денесіне жабысып,
споралар омартаға әкелінеді. Қолайлы жағдайда (температура 25-45°С, ыл ғалдылы қ 95- 100%) са ңырау қүла қ
кэрезде, өлі жэне ауру аралардың денесінде өсіп-өнеді. Ауруды ң ж үғуы жэне таралуы таби ғи жа ғдайда
қоздырушының уыттылығы- на, оның өсіп-өнуіне жа ғдайдың қолайлы ғына жэне араларды ң санына, олар-
дың ауруға төзімділігіне байланысты болады. Аспергиллезге аралар негізінен элсіз ұяларда омартаны д ұрыс
жылыламаған кезде, араның қорегі нашар бол ғанда шапдығады. Ауру әдетте к өктемде, кейде жазда немесе
күзде де бай- қалады.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 2-3 күн. Ішекте өсіп-өнген са ңырау құла қ оны тесіп өтіп,
мицелийлері алғашында жэндіктің басында пайда болып, кейін б үкіл денесін жауып кетеді. 10-12 к үн ішінде
балапан құрт өледі. Өлген балапан құрттар күңгірттеніп, сар ғая бастайды, тобарсып, қүр ғап қаттылы ғы
тастай болады, сондықтан да ауру «өсіннің қатуы» деп аталады. Балапан к ұртты ң бас жа ғы арт жа ғына
қарағанда тез кебеді де, бастапқыда басы қайқайып, кейіннен қайта т үзеледі. Денені ң үсті ңгі қабатында
саңырауқұлақ спора түзеді де, эртүрлі саңырау қүлақтың спораларының т үсіне байланысты балапан қүртты ң
да түсі күңгірт, сарғыш, қара, сұрғылт-жасыл немесе бас қаша болады. Жабы қ балапан қүрттар да
зақымданады. Онда үяшық қақпағы бүлініп, оның пішіні мен т үсі өзгереді. Балапан құртты суырып ал ғанда
ұяшықтың түбінде саңырауқұлақтың өскені білінеді. Мицелийлер бас қан балапан құрт ұяшы ққа жабысып
қалады. Ауруға шалдыққан ересек ара бастапқыда әлсірейді. Са ңырау қүла қ жіпшелері ара денесіні ң
бунақаралық перделерін тесіп өтеді, басы мен құрса ғында споралар т үзеді, Ішек ішінде споралар өніп,
саңырауқұлақтар жедел жетіліп, одан бүкіл ішкі ағзаларға, б үлшық етке тарайды. Алдымен араны ң құрса ғы,
содан кейін кеудесі қатаяды. Ересек аралар омартаның ішінде немесе ма ңайында өліп жатады.
• Балау. Аспергилезге күдік туғанда барлық ұяларды мүқият қарап, ауру- ды ң шы ғу
мүмкіндіктерін тексереді. Егер негізінен балапан құртгар за қымда- нып, олар үяшы қта
денесі созылып, жасыл-сарғыш тартыгі, қатып қалса, онда асгіергиллезге к үдіктенуге
болады. Диагнозды зертханалық зерттеумен т ұжырымдайды. Ол үшін өлген балапан
қүрттар мен қуыршақтар бар кәрездің 10x15 см кесегін алып, а ғаш жэшікпен зертхана ға
жібереді. Зертханада өлген балапан қүртты Петри шыны тоста ғанына салып микроскопты ң
кіші үлғайтуымен дененің үстінде болатын өзгеше тоза ңды к өру үшін қарайды. Содан со ң
Чапек агарына егеді де, 25-30°С-та өсіреді.
• Дауалау және күресу шаралары. Араларды дұрыс күііц, қоректендіру оларды ауруға
төзімді етеді. Аспергиллезді жою үшін са ңырауқұла ққа шал- ды ққан, за қымдан ған балапан
құрттар бар кэрездерді ауыстыру қажет. Омарталарды қүр ғақ жап қыштармен жауып,
қымтайды. Аралардың қорегін жақсартады. Аспергиллез адам үшін де қауіпті, сонды қтан
Септицемия
бұл ауру шыққанда омартадағы жұмыскерлер бетіне ылғалды дэке орап, жеке басты ң
гигиеналық талаптарын мүқият орындаулары керек.
Септицемия - бал арасының күтімі нашар болғанда өлімге со қтыратын ж ұқпалы ауру.
Қоздырушысы - Bacterium apisepticum полиморфты, кішкентай, 0,8- 2,0x0,7-0,8 мкм, грамтеріс,
қозғалмалы, спора түзбейтін микроорганизм. Жартылай ауасыбағалы, қарапайым орталарда жа қсы
өседі, лайықты өсу темпера- турасы 20-37°С, pH 7,2-7,4. Спора микроб өскенде лайланып, бегінде
қабыршақ пайда болады. Агарда іші, шеті жақсы к өрінетін, тегіс, ортасы к үңгіртте- ніп келген,
оңай шайылатын шоғыр түзеді. Агарда тұтасып өскенде түсі б ұлы ңғыр жасыл болады. Жас өсіні
қозғалмалы штаммдары ара үшін уытты келеді, маңнит пен лактозаны ыдыратпайды, индол
түзбейді, бірақ глюкоза мең адонитті ыдыратады, о ң Фогес-Проскауер реакциясын береді, к өбінесе
күкірт сутегін түзеді, желатинді баяу ерітеді. Ауру қоздырушысы 73-74°С-ка кыздыр ғанда 30 мин,
100°С-та 3 мин өледі. Күн сэулесі мен формалин буы 7 са ғатта өлтіреді. Өлген араны ң дене- сіндегі
микроб күн көзінде 30 күнге дейін сақталады.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру қоздырушысы табиғатта кең дараған. Оны топыра қта, суда,
араның сау үяларында кездестіруге болады. Араны ң денесіне эрт үрлі жолмен т үседі, оны ң
гемолимфасына енуіне, іштің өтуі, араны ң дене ұлпасыны ң әрт үрлі то ғышарлар(шыбын, кене,
зауза қоңыздарының балапан құрттары) эсерінен б үлінуі себеп болады.
• Өтуі мен симптомдары. Септицемияның өрбуіне жазғы жауын-шашын- ны ң, ара ұясына
жауын суынның өтуінің, омартаны батпақты сазды жерге орналастыруды ң әсерінен болатын
ауаның жоғары ылғылдылығы, қысқы қоректің сүйық, нэрсіз болуы ы қпал етеді. Ауру ай қын
өткенде ара ұясы әлсірейді де, жасырын өткенде бірен-саран ғана шы ғын бай қалады. Ауыр ған
ара мазасызданып, кейіннен . қимылсыз қалады. Ауру жіті өтеді, ауыр ған араны ң гемолимфасы
ағарып, сүтке ұқсайды. Аурудың белгісі басталған,со ң-ақ бірер са ғатта ара өліп қалады.
Өлген араның денесі тез ыдырайды. Кеуде еті с ұр ғылт т үске еніп, кейін қо ңыр қай тартып,
қарайып кетеді. Хитин қабығының қоспалары ыдырап, өлексені қоз- ға ғанда денесі шашылып
қалады. Басы, мүрты, қанаттары бір-бірінен ажырагі, құрса ғы сегменттерге, ая қтары мен
мүрты бунақтарға ыдырап, түктері кутикулдан ажырайды.
• Балау. Сыртқы белгілері бойынша септицемия ға алдын ала диагноз қоя- ды. Зерттеу үшін
ағарған гемолимфаны алып, одан септицемияны ң қоздырушысын б өліп алады. Бактерияны
суға араластырып, сау араларға бүркіп .био- логиялы қ сынама қояды.
• Дауалау және күресу шаралары. Омартаны сазды жерден, су қоймасынан о ңаша жерге,
топьфағы құрғақ, шамалы ылдиға орналастьф ған ж өн. Омартаны ң т өбесі мен қабьф ғалары
бүтін, су өткізбейтіндей болуы і керек. Ара ұясы жа қсы қымталып, онда ғы аралар қуатты
болуы тиіс. Септицемия байқалғанда араларды к ұр ға қ омарта ға ауыстьфып, с үйы қ, ашыл ған
балы бар кэрездерді алып, ұяны құғақ материалмен жылылайды. Қыстаманы жа қсылап
желдетіп, көктемде қүрғақ күншуақты жерге қояды. Араларды қою балмен немесе 67% қант
шьфынымен қоректендіреді. 1л шы- рын ға 300 мы ң ӘБ тетрациклин немесе биомицин қосады.
Аскосфероз
• Аскосфероз немесе өсіннің әктенуі - жетілген балапан құрттарды ң өліп, кеуіп қалуымен ерекшеленетін
араньің жұқпалы ауруы. Кепкен балапан құрттар қатайып, түсі а ғарып экке ұқсайды, содан ауру өсінні ң
әктенуі деи аталады.
• Қоздырушысы - Ascosphera apis — аскомицеттер класына жатады. Са ңырау құла қты ң мицелияларында
аскомицеттерге тэн септалары болады, Бояп қара ғанда жынысты қ диморфизм ай қын'бай қалады.
Аскосфералар жетілген кезде жекелеген қапшы қтары жарыла бастайды. Жетілге ң спороцисталары 45-
120 мкм. Споралар ара ұясында онда ға ң жылдар бойы са қталады.
• Індеттік ерекшеліктері. Араның аскоферозы алғаш рет XX ғасырды ң басында Германияда бай қалды.
Кейіннен басқа|Европа еддерінде, А ҚШ пен Канадада тір қелді. Ауру қоздырушысыны ң бастауы ауыр ған
және өлген балапан құрттар, ал жұғу факторлары - қоректік азы қ пен механикалы қ тасымалдаушы
ересеқ аралар.
• Өтуі мен симптомдары. Әдетте әлсіз ұялар жиі ауырады. Е ң алдымен к әрезді ң т өменгі жа ғында
орналасқаң еркек аралардың балаиан , құрттары за қымданады. Кейін ж ұмысщы араларды ң балапан
құрггары да ауыраі бастайды. Мицелиялар кутикулаларды тесіп өтіп, балапан құрттын денесін а қ зе ң
басады. Әсіресе, оның мойын тұсы ңда а қ жа ға тэрізді орналасады. Өлген балапан құрттар кеуіп,
сұрғылт ақ түске еніп .ұяларынан оңай алынады. Жабы қ өсіндер за қымдан ғанда қа қпа қшыларды ң
астынан зеңнің ағарғаң дақтары көрінеді.
• Балау клиникалық белгілеріне сүйене жүргізіледі де, микроскопиялы қ жэне микологиялы қ тексеруді ң
нэтижесінде нақтыланады. Микроскоппен қарау үшін өлген балапан қүрттьі 10% сілтіге салып,
ұнтақтайды. Аздаған езіндіні төсеніш шыныға салып, жап қыш шынымен жуып микроскоппен 8x40
ұлғайтып қарайды. Микроскопияның нэтижесін сусло агарда немесе кар- тофельді агарда, Сабуро
агарында зеңнің таза өсінін алу арқылы на қтылайды.
• Дауалау және күресу шаралары . Омартада күшті ара үясын қалдырып, үйшікті жа қсылап жылылайды,
араларды сапалы қорекпен қамтамасыз егеді. Аскосфероз бай қал ғанда, за қымдан ған өсінді алып тасгап,
үяны тығыздайды, омартаны тазалап, жа қсылап жылылайды. Әлсіз үяларды бір-біріне қосып,
біріктіреді. Араларға әдеттегі жеміне натрий гіропионатын ж әне сорбин қыш қылын қосып илеп, шелпек
жасагі береді, кейіннен б үл препараттарды 50% қант шырынына қосады.
Балықтардың аурулары. Аэромоноз
• Аэромоноз (қызамық, геморрогиялық септицемия, шемен) - балы қты ң терісі мен ішкі м үшелеріні ң
қанталап қабынуымен, қабыршақтарының сыды- рылып, құрсақ қуысына с ұйы қіы қ Жйнальш, козі
шарасынан шығып, кейде денесінде ойық жарақаттар пайда болумен сипатталатын ж үқпалы ауру.
• Тарихи деректер. М.Белен (1904) тұқы балықтың зілсіз қызамығының қоздырушысы ретінде Bacterium
cyprinicida микробын сипаттаса, В.Шепер- клаус (1930) Achroniobacter punctatum (Aeromonas punctata)
бактериясын тұқы балықіъщ «жүқпалы шеменінің» қоздырушысы деп дэлелдеді. Қазіргі уа қытта қызамы қ
(краснуха) үш дербес аурудың жиынтық атауы деп қабьиі- данады. Б ұл аурулар ға аэромоноз, к өктемгі вирус
ауруы, сепсистік псевдо- моноз жатады. Олар бір-біріне қабаттасып аралас инфекция ретінде де өтеді. Б ұл
аурулар тұқы балықты тоған суда қолдан өсіретін Европа, Азия, Оңтүстік Америка елдерінде тара ған.
• Қоздырушысы - Aeromonas punctata (Aeromonas hydrophila) бактерия- сы. Ол қыс қаша келген (1,2-1,8x0,5-
0,6 мкм), грамтеріс, қозғалмалы, шеткері орналасқан жіпшелері бар тая қша. Жартылай ауасыба ғалы, спора
мен қауашақ түзбейді. Қарапайым кәдімгі қоректік орталарда 20-30°С-та өседі.
• Індеттік ерекшеліктері. Аэромонозбен тұқы балық, сазан жэне олардың будандары ауырады. Сонымен
қатар, табан балық, қара балық жэне басқалары шалдығады, әсіресе, 2-3 жасар т ұқы жиі ауырып, жаппай
шалдығады да, зор шығынға ұшырайды. Аурудың байқалуы судың температурасына байланыс- ты болады.
Жылы аймақта 1-2 жасар балық ауырса, орталық және солт үстік өлкелерде 2 жастан жо ғары балы қгар
ауырады.
• Ауру қоздырушысының бастауы - ауырған жэне микроб алып жүретін балы қтар. Олар қоздырушыны
экскременттері арқылы бөліп шығарады. Су қоймаларында бактериялар ұза қ уа қыт са қталады. Бір су
қоймасынан екін- шісіне микроб балықты бақылаусыз тасы ғанда, сумен за қымдан ған балы қтар өздері
жүзіп келгенде, балықпен қоректенетін құстар арқылы, балы қ аулай- тын жабды қтармен беріледі.
Қоздырушы балық денесіне зақымданған тері, ауыз жэне желбезек ар қылы енеді. Сонымен қатар,
тоғыштар шаяндар, сүлік арқылы берілуі де м үмкін. Ауруды ң таралуына балы қты ң ты ғыз орналасты-
рылуы, жарақттану, жайсыз гидрохимиялық жағдайлар (оттегіні ң жетімсіз- дігі, т өменгі pH) эсер етеді.
Аэромоноз эдетте көктем мен жазда байқалады. Кейде жазды ң со ңында да, әсіресе, бір жаста ғы
балықтардың арасында кезде- седі. Аурудан балықтардың шығыны 25-30% м өлшерінде болады.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 3-30 күн. Ауру бір мезгілде эрт үрлі балы қтарда жіті,
жітіден төмен жэне созылмалы етеді. Жіті өткенде ж үзу қанатыны ң, денесіні ң кей жері немесе
түтастай терісі қабынып, ошақтанып қанталайды; қүрса ғында жэне б үкіл денесінде с үйы қ
іркіліп, көзі шарасынан шығып, қабыршақтары түсе бастайды. Қабыршы қтарыны ң астында
мөлдір немесе қан аралас сұйыққа толған қолдырауықтар кездеседі. Артқы тесігі томпайып, ішін
басқанда одан созылып қоймалжың сүйық ағады. Жітіден төмен өткенде экссудатты қ процестер
бэсең болады. Денесінің әр жерінде терісі өліеттеніп, эрт үрлі ойылымдар пайда болып, олар
астында- ғы бұлшық етті зақымдап, сүйекке, тіпті ішкі а ғзалар ға дейін, тесілуге экеп со ғады.
Кейде ойылған жарақатты зең саңырауқұлағының жіпше желілері ба- сып кетеді. Ойылымны ң
шеті бастапқыда қызыл түсті, кейін ақшыл белдеу- мен көмкеріледі. К өбінесе ж үзу қанатыны ң
жарғағы өліеттеніп, ортасындағы қылтанақтары жалаңаштанады. Ауруды ң атал ған екі т үрінде
де балық көп қозғалмай, таза су ағынына келіп, суды ң бетінде қал қып, сырт қы әсерді
қабылдамай, денесін толық игере алмай, өліп қалады. Ауруды ң созылмалы өтуі эдетте жазды ң
соңы мен күзде байқалып, ауыр- ған балы қ көбінесе жазылып кетеді. Балы қты ң денесінде
ойылымдар байқалып, олар дәнекер үлпамен тырты қтанып, бітіп, орны к өк те ңбілденіп, уа қыт
өте келе білінбей кетеді. Жарасы жазылған соң, егер ол ауқымды болса, омырт қасы, к өбінесе
артқы жағы қисайып бітеді.

Аэромоноз кезіндегі балықтың
денесіндегі ойылымдар.
• Патологоанатомиялық өзгерістер. Ауру жіті өткенде тұкы балықтың терісінде серозды-қантала ған қабыну
болады. Бүлшық еттері домбығып, кес- кенде суланып түрады. Қүрса қ қуысы м өлдір немесе қанды с үйы ққа
толы, кейде қоймалжың масса болады, іш пердесі мен ішкі а ғзалары қан ға керне- леді. Бауыр болбырап, сар ғыш
немесе сұрғылт, кейдё жасыл түсті, кей жері өліеттенеді. Өт қабы өтке кернелген. К өк бауыр үл ғайып қара
қошқыл түсті болады. Жүректе ноқатты қанталаулар кездеседі. Ж үзу жар ға ғыны ң қан та- мырлары қан ға толы.
Бүйректері ісініп, үлғаяды. Ішек катарлы немесе қанта- лап қабынады. Аэромоноз жітіден т өмен өткенде
аталған өзгерістер оншама көзге түспейді. Ауру созылмалы өткенде ішкі а ғзалар өзгеріске ұшырамайды, тек
балықтың денесінде ойылымдар байқалады.
• Балау бактерологиялық зерттеулердің нэтижелері бойынша індеттанулы қ деректерді, клиникалы қ белгілері мен
патологоанатомиялық өзгерістерін ескере отырып жүргізіледі. Бөлініп алын ған A. punctata өсініні ң
уыттылығын массасы 150-250 г тұқы балықтарға жэне а қ тыш қандар ға ж ұқтырып тексере- ді. Зардапты
аэромонадаларды агглютиация реакциясы арқылы айқындауға болады.
• Емі. Емдік жэне дауалық мақсатта эртүрлі д әрі-дәрмектер қолданылады. Жемге қосып биомицин, левомицетин,
синтомицин, фуразолидон, жемдік антибиотиктер мен метилен к өгін береді. Әдетте балы ққа 3 к үн емдік азы қ,
содан кейін 3 күн жай азық беріп, осылайша алмастырып отырады. Б ұндай 10- 15 к үндік емдік курсты
вегетациялық маусымда 2-3 рет қайталайды. Антими- кробты қ препараттарды та ғайындар алдында олар ға ауру
қоздырушысының сезімталдығын анықтау қажет. Балықты пайдаланудан 30 к үн б ұрын антибио- тиктерді беруді
тоқтатады. Аталық жэне өсірілетін балықтарға құрсақ қуысына инъекция ар қылы 1 кг массасына 20-30 мг
левомицитинді 3 рет: көкт

Ұқсас жұмыстар

Балық өңдеу

Жануарлардың жануар тектес улы заттардан улануы

Бал микрофлорасы

Қазақстанның ара шаруашылығы, оның қазіргі кезеңдегі жағдай және болашағы

Балықтардың аурулары

Бақбақ кофесі

Кеден одағының кедендік аумағына ара және ара өнімдерін әкелуге қойылатын ветеринарлық-санитарлық талаптар

АРА БАЛЫ

Аралардың гигиенасы

Балықтың вирустық аурулары

Пәндер