Сын есім туралы ақпарат

Презентация қосу

Сын есім
Сын есім-заттың түрін, түсін, сапасын,
салмағ ын, көлемін білдіретін сөз табы.
Сұрақтары: қандай? қай?
Сын есім

Құрамына қарай: Тұлғасына қарай Мағынасына қарай:
:

Дара Күрделі Негізгі Туынды Сапалық Қатысты
қ
Туынды сын есім жасайтын
жұрнақтар

Есім сөздерден сын е Үстеуден сын есім
сім жасайтын жасайтын

Етістіктен сын есім ж
асайтын
Сын есімнің шырайлары

Жай шырай Күшейтпелі шырай

Салыстырмалы шыр Асырмалы шырай
ай
Сын есімнің сөйлемдегі қызметі

Анықтауыш Баяндауыш

Толықтауыш Пысықтауыш

Бастауыш
Құрамына қарай:

Дара Күрделі

Бір ғана сөзден тұрып, заттың Кемінде екі сөздің тіркесуінен

сындық белгісін білдіреді. және қосарлануынан болып,

Мысалы: ақ, бойшаң, малды, заттың сынды белгісін

баласыз. білдіреді. Мысалы: ақ киімді,
қара торы, тап-таза, көп
балалы, өте жақсы.
Тұлғасына қарай:

Негізгі Туынды

Ешбір қосымшасыз негізгі Сөзге жұрнақ жалғануы

түбір күйіндегі сын есім. арқылы жасалған сын есім.

Мысалы: сары, таза, тәтті, Мысалы: көш-пелі, кеше-гі,

терең, жұқа, нашар. оқы-мысты, әл-сіз, сөз-шең.
Мағынасына қарай:

Сапалық Қатыстық

Заттың сын-сипатын Сын есімнен басқасөз

анықтайтын төл сын есім. таптарынан жасалған туынды

Мысалы: сұр, қызылдау, сын есім. Мысалы: бой-шаң

жақсы, үлкен, көкпеңбек, адам, өнер-лі бала, ас-палы
шам, аш-ық есік.
Есім сөздерден сын есім жасайтын

жұрнақтар мысалдар
1) -лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті: 1. далалы, орманды;
2) -сыз, -сіз: 2. баласыз, үйсіз;
3) -ғы, -гі, -қы, -кі: 3. жазғы, ішкі;
4) -лық, -лік,-дық, -дік, -тық, 4. жастық(шақ), жылдық;
-тік: 5. ұйқышыл, кекшіл;
5) -шыл, -шіл: 6. сөзшең, бойшаң;
6) -шаң, -шең: 7. тастай, судай;
7) -дай, -дей, -тай, -тей: 8. сәнқой, әуесқой;
8) -қой, -қор, -паз, -кер, -гер: 9. тарихи, қазақы.
9) -и, -ы, -і:
Етістіктен сын есім жасайтын

жұрнақтар мысалдар
1) -ғақ, -гек, -қақ, -кек, -ақ, -ек: 1. жабысқақ, үркек;
2) -ық, -ік, -қ, -к: 2. ашық, ақсақ;
3) -ғыш, -гіш, -қыш, -кіш: 3. білгіш, айтқыш;
4) -ғыр, -гір, -қыр, -кір: 4. тапқыр, алғыр;
5) -шақ, -шек: 5. ұялшақ, сүріншек;
6) -ынды, -інді, -нды, -нді: 6. асыранды, үйінді;
7) -малы, -мелі, -палы, -пелі, -балы, 7. созбалы, аспалы;
белі:
8) -ымды, -імді, -мды, -мді: 8. шыдамды;
9) -аған, -еген: 9. сүзеген, қабаған;
10) -улы, -улі: 10. ілулі, асулы;
11) -ма, -ме, -па, -пе, -ба, -бе: 11. қызба, бөспе;
12) -ыңқы, -іңкі, -ңқы, -ңкі: 12. басыңқы, көтеріңкі.
Үстеуден сын есім жасайтын

жұрнақтар мысалдар
-қы, -кі, -ғы, -гі: кешегі, бұрынғы.
Жай шырай

ереже жасалу жолдары мысалдар
Заттың жай қалыпты Ешбір қосымшасыз биік, жақсы, үлкен,
түрін, түсін, сапасын, түбір және туынды тәтті, қызыл, ақылды,
салмағын, көлемін сын есімдердің өзінен өнімді.
білдіретін сын есімдер жасалады.
жай шырай болады.
Салыстырмалы шырай

ереже жасалу жолдары мысалдар
Біз заттың сындық 1) -ырақ, -ірек, -рақ, 1. ауырырақ,
белгісін екінші затпен -рек: жақсырақ, кішірек;
салыстырғанда кем 2) -лау, -леу, -дау, 2. үлкендеу,
не артық екенін -деу, -тау, -теу: жақсылау, ыстықтау;
білдіретін шырайдың 3) -қыл, -ғыл, -қылт, 3. ақшыл, көгілдір,
түрі. -ғылт, -ғылтым, -тым, бозаң, қоңырқай,
-шыл, -шіл, -қай, -аң, ұзынша, сарғыш,
-шылтым, -шілтім, қышқылтым.
-ғыш, -ілдір, -ша, -ше.
Күшейтпелі шырай
ереже жасалу жолдары мысалдар
Белгілі бір сындық Негізгі сын есімдердің сап-сары, жап-жарық,
белгінің бір алдынан күшейткіш үп-үлкен.
нәрседен өте артық буынның қосарлануы
не өте кем екенін арқылы жасалады. Ескерту: Ақ, көк
білдіретін сөздерінің күшейтпелі
шырайдың түрі. шырай түрі
төмендегідей болады:
аппақ, көкпеңбек.
Асырмалы шырай
ереже жасалу жолдары мысалдар
Белгілі бір сындық Сын есімнің алдынан Өте жарық, тым
белгінің бір күшейткіш ауыр, кілең
нәрседен аса артық үстеулердің (тым, өте, ақылдылар, аса
не аса кем екенін ең, нағыз, орасан, маңызды, ең әдемі.
білдіретін кілең, аса, нақ т.б.)
шырайдың түрі. тіркесіп келуі арқылы
жасалады.
Анықтауыш

ереже мысалдар
Сын есім сөйлемде Ол кең бөлмеде жалғыз
негізінен анықтауыш отыр. Саматтың жүйрік
болады. тазысы бар. Көк ала
мысық ашық есіктен ішке
кірді.
Баяндауыш

ереже мысалдар
Сын есім сөйлем Сен менен өткен
соңында келіп, ақылдысың. Оның
баяндауыш болады. жақсы көретін түсі –
жасыл. Бүгін ауа райы
суық. Қар аппақ.
Толықтауыш
ереже мысалдар
Сын есім заттанып келіп, Жақсыдан үйрен,
толықтауыш болады. жаманнан жирен.
Жаманға сырыңды
айтпа. Ол алманың
сарылауын таңдады.
Білімдіде айла көп.
Бастауыш
ереже мысалдар
Заттанған сын есім атау Сыпайы сырын сақтар,
септігінде тұрып, әдепті арын сақтар.
бастауыш болады. Білекті бірді жығар,
білімді мыңды жығар.
Олардың кішілеуі ойынға
кірді.
Пысықтауыш
ереже мысалдар
Сын есім етістіктің Ол домбырада шебер
алдынан келіп, іс- ойнады. Ол әнді жақсы
әрекеттің сынын білдіріп, айтады. Ол бүгін көңілді
пысықтауыш болады. жүр. Ол бұл туралы
терең ойланды.

Ұқсас жұмыстар

Сабақ мақсаттары

Тапсырма арқылы саралау деңгейлік тапсырма

Етістік тұлғалы топонимдер

Етістіктің сұрақтары

Алғанда қалай

Морфологиялық стилистика

Бастауыш мектепте сөз таптарын оқытудың тиімді әдіс - тәсілдері

Сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру

Сырда туған сырдың ұлы

Заттың атын білдіретін сөз табы

Пәндер