Қашықтықтан зерделеу мәліметтері бойынша Орталық Азия территорясының мұздану серпінін бақылау

Дайындаған: Ходжаева Р.

Тексерген: Қалдыбаев А.

Орталық Азиядағы Амударья мен Сырдарья өзендерінің бассейнінде мұз басу аймағы көлемінің өзгеруін 4 уақыт аралығындағы (1961, 1980, 1991, 2000, 2020 жылдар) жалпы мәліметтерді салыстыра отырып, талдау жасаған. 1991 мен 1980 жылдар аралығындағы мәліметтер СССР мұздықтар каталогынан, 1991 мен 2020 жылғы мәліметтер автор методикасы бойынша есептелген, 2000 жылғы мәліметтер LANDSAT 7 (ETM+ сканері) мен TERRA (ASTER сканері) жасанды серіктерінен алынған суреттеді өңдеу арқылы алынған. 1961-2000 жылдар арасында қарастырылып отырған территорияда мұздықтар көлемі 14% -дан 33%-ға дейін азайған. 2020 жылға мұздықтар көлемі қысқаруы күтілуде.

Мұздықтар көлемінің көпжылдық өзгеруін бақылау, Азияның биік таулы аймақтарында орналасқан Тянь-Шань, Памир, Гиндукуш, Куньлунь, Гималай және т. б. өзен бассейндері ағынын модельдеу және болжамдар жасау үшін қажет. Мұздықтардың морфологиялық бөліктері (аккумуляция, абляция аумақтары) мен жалпы ауданы, гидрологиялық есептеулер мен климат өзгеруімен мұздықтардың өзгеруінің арасындағы байланысты анықтауда негізгі сипаттама болып табылады (Коновалов, 1985; Кренке, 1982) . Қазіргі күнде мұздық аудандарының өзгеруі жөнінде мәліметтер өте аз. Мысалы, Арал теңізі бассейніне байланысты бұндай мәліметтер тек бір-екі уақыт аралығында ғана бар: алдыңғы ғасырдың 50-жылдар мен 80-жылдар соңында. Амударья Арал теңізі бассейні жалпы ағынының 64, 3%-ын қамтамасыз ететін ірі өзендерінің бірі.

Өткен ғасырда қарастылып отырған аумақтағы мұздықтардың ауданы айтарлықтай қысқарған. 1-2 таблицаларда өткен және болашақтағы жағдайлары бағаланған. Мәліметтер мына жолдармен алынды:

Жарияланған материалдарды қорыту және синхрондау (Иваньков, 1970; СССР мұздықтар катологы, 1971-1978; Щетинников, 1997, 1998) ;

LANDSAT 7 мен TERRA ҒҰА алынған суреттерді автордың өңдеуімен;

Есептік әдістерді қолдану арқылы (Агалььцева, Коновалов, 2005; Коновалов, Вильмяс, 2005; Коновалов, Денисов, 2007)

Мысал ретінде 2000 жылғы спутниктик моноторинг нәтижесінде Вахш өзені бассейндері құймаларында мұздану кеңістіктік бөлу.

1-2 таблицалардағы бағалау әдістері:

А) 1961 және 1980 жылдар арасындағы СССР мұздықтар катологынан F - мұздықтар ауданының мәні табу

Б) F -ты диапазоннан тыс уақыттарында анықтау, бізде 1991 жыл. Бұл екі жолмен жасалады: 1) сызықтық экстраполяция; 2) теңдеу көмегімен: мұнда немесе

DT - уақыт аралығы; IAC (Коновалов, Вильямс, 2005 б/а тән маусымы үшін жауын-шашынның сомасы) мен IAB (ауаның жаздық орташа температурасы ТS) жылдық аккумуляция мен абляция индекстері.

Нұсқауға сәйкес (Виноградов және т. б. 1966) СССР мұздықтар катологындағы (1957-1978) мұздықтардың морфологиялық бөліктерінің шекарасы мен өлщемдері 1: 24 000 масштабтағы аэрофототүсірістерді өңдеу және 1: 100 000 масштабтағы топокарта негізінде анықталды. Памир-Алай мұздықтарының каталогизациясы (Щетинников, 1997, 1998) 1: 200 000 масштабтағы 1978-1980 жылдардағы ғарыштық сурет мәліметтері мен 1: 100 000 топокарта негізінде қайта өңделді. Амурарьяның жоғарғы ағыстарындағы мұздықтардың 1991 жылдан кейінгі жағдайын (Коновалов пен Денисов, 2007) LANDSAT 7 (сканер ETM+) мен TERRA (сканер ASTER) спутниктерінен 2000-2002 жылдары алынған суреттерді зерделеу және контурларын цифрлау әдісімен мониторинг жасады. Бұл суреттердің кеңістіктік рұқсаттылығы 15-30 метр. ESRI форматындағы мәліметтер ГАЖ бағдарламаларымен анықталған.

1961-2000 жылдары аралығында Арал теңізі бассейнінің мұздықтары ауданының қысқаруы Азияның таулы аймақтарының басқада мұздықтарының өзгеруімен сай келеді. (3 таб. )

Қорыта айтқанда:

1961-2000 жылдар арсындағы мұздықтар ауданының өзгеруі тұрақты;

Арал теңізі бассейніндегі мұздықтардың еруі Азия мен Еуропадағы таулы аймақтардағы өзргерістермен сәйкес келеді;

2020 жылғы болжамдар, 1961-2000 жылғы мәліметтерді сызықтық экстраполяция жасау әдісімен алынған өлшемдер, теңдеулер әдісінен алынғанға қарағанда үлкен болып шықты.

Орталық Азиядағы 2000 жылдан кейін 1955-2000 жылдар аралығында мұздықтар каталогизация мен зерделеу мәліметтеріне негізделген болжам бойынша мұздықтар көлемінің қысқаруы жалғасады.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстанның жерді қашықтықтан зондттау спутниктері

Жерді қашықтықтан зерделеу әдістері

Географиялық зерттеу әдістері

Жерді қашықтықтан зондтау жайлы түсінік

Табиғи ресурстар мониторингі

САБАҚ ТАҚЫРЫБЫ РАДИОАКТИВТІ ИЗОТОПТАР ЖӘНЕ ОЛАРДАН

Жерге орналастыру

Қазақстандағы білім беру жүйесінің құрылымы

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАУ МҰЗДЫҚТАРЫ

Қар сызығы

Пәндер