Философияның негізгі Бағыттары

Презентация қосу

ФИЛОСОФИЯНЫҢ НЕГІЗГІ
БАҒЫТТАРЫ
Философияның негізгі сұрағы

Философияны
ң дәстүрлі
негізгі сұрағы
деп
болмыстың
ойлауға
қатынасын
айтады
Сұрақтың негізгі болуының мәні,
маңыздылығы:

адамның (философияның басты
міндеті болып табылатын) қоршаған
дүние және ондағы адам орны
туралы тұтас білім жинақтау, қандай
сипаттағы жүйе құруын – дәл осы
сұраққа беретін жауабына тікелей
байланыстылығында. Материя және
сана (рух) – болмыстың қарама-
қарсы және ажырамас екі сипаты.
Осыған байланысты философияның
негізгі сұрағынан оның екі –
онтологиялық және гносеологиялық
жақтары туындайды.
Философияның негізгі сұрағының

онтологиялық (болмыстық) жағы
• «не бірінші: материя ма, әлде, сана ма?»
деген сұрақпен беріледі.
гносеологиялық (танымдық)
жағы
• «Дүние таныла ма, әлде танымнан тыс
па? Таным процесінде не бірінші?»- деген
сұрақ «Дүние таныла ма, әлде
танымнан тыс па? Таным процесінде не
бірінші?»- деген сұрақ
Материалистерге

. Философияның
негізгі сұрағына
беретін Идеалистерге
жауаптарына
қарай адамдар:

Дуалистерге
Материализм («Демокрит бағыты» деген атпен белгілі) –
материя мен сана қатынасында «материя бірінші» деп
санайтын философиялық бағыт.
Материалистер пікірінше:
1Материя реалды ті ршілік етеді, шын, ақиқат;

2Материя санаға тәуелсіз тіршілік етеді (яғни материя
өзі туралы ойлаушылардан және өзә туралы қандай да
бір ойлаудан азат);

3 Материя дербес субстанция – өз тіршілігінде өзінен
басқаны қажет етпейді;

4Материя өзі нің ішкі заңдары бойынша дамиды және
тірші лік етеді;

5Сана (рух) дегені мі з – жоғары ұйымдасқан
материяның өзін-өзі (материяны) бейнелеу қасиеті
(модусы);

6Сана материя сияқты тіршілік ететін дербес
субстанция емес;

7Сананы анықтайтын – материя (болмыс).
• Демокрит; Милет мектебінің
философтары (Фалес,
Материал Анаксимандр, Анаксимен);
истік Эпикур, Бэкон, Локк, Спиноза,
бағыттың Дидро, т.б. француз
негізгі философтары; Герцен,
өкілдері: Чернышевский, Мркс, Энгельс,
Ленин;

• ғылымға, әсіресе нақты және
Материал жаратылыстану ғылымдарына
измнің (физика, математика, химия, т.б.)
артықшы сүйенуі, қағидаларының логика
лығы тұрғысынан берілетін түсініктердің
жеткіліксіздігі.
ИДЕАЛИЗМ («ПЛАТОН БАҒЫТЫ») – МАТЕРИЯ МЕН САНА ҚАТНАСЫ
МӘСЕЛЕСІНДЕ САНАНЫ, (РУХТЫ) БІРІНШІ ДЕП ҚАРАСТЫРАТЫН
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ БАҒЫТ.

Идеализм өз
ішінде екі
ағымға
бөлінеді:

Объективті
идеализм Субъективті
(Платон, идеализм
Лейбниц, (Беркли, Юм).
Гегель, т.б.)
Объективті идеализм концепциясы бойынша:

1Тек идея ғана реалды тіршілік ете алады

2Идея бірінші

3Бүкіл дүние «идеялар әлемі» және «заттар әлемі»
болып екіге бөлінеді;
4«эйдостар» - «идеялар әлемі» Әлемдік ақылда
бастапқыдан бар;
5«заттар әлемі» - материалды дүние дербес тіршілік
ете алмайды, олар «идеялар әлемінің» көрінісі ғана;
6Әрбір жеке-дара зат сол заттың идеясының
(эйдосының) көрінісі (мысалы, үй –жалпы үй
идеясының көрінісі, кеме – кеме идеясының, ат-ат
идеясының, т.б.);
7«таза идеяның» нақты затқа айналуында бсты рөлді
Жаратушы – Құдай атқарады.
Объективті идеалистерге керісінше,
субъективті идеалистер (Беркл, Юм, т.б.)
пікірінше: жеке адамның сапасынан тыс
материя да, рух та жоқ.
1Барлық білім, құбылыс – танушы
субъектінің (адамның) санасында орын
алған;

2Идеялар адам ақылында тіршілік етеді;

3Материалды заттардың образдары
(идеялары) да тек адамның ақылында
болады.
ИДЕАЛИЗМНІҢ ӘЛСІЗ ЖАҚТАРЫ

«таза идеялардың» бар
екендігіне және олардың
нақты заттарға айналуына
(материя мен идеялардың
пайда болу механизмі
туралы) қисынды
(логикалық)
түсіндірмесінің болмауы.
Философиядағы негізгі полярлы бәсекелес
бағыттар – материализм, идеализммен
қатар, аралық (комформистік) ағымдар
(дуализм, деизм) да бар.
Деизм жақтаушылары (негізінен VIII
ғасырдағы француз ағартушылары)
Құдайдың бар екенін мойындағанмен
дүниені жаратқаны болмаса жаратушы
Құдай одан кейінгі дүние дамуына, адамдар
әрекеті мен тағдырына қатыспайды деп
түсінетін философиялық бағыт. Яғни,
адамгершілік символы ретінде ғана болмаса,
ешбір «билігі», «құзыры» жоқ Құдайды
мойындау. Сонымен қатар деистер
материяны жанды деп есептейді және
материя мен рухты (сананы) қарсы
қоймайды.
Дуализмнің негізін қалаушы Декарт болды.
Дуализмнің мәні мынада:

1Бір-біріне тәуелді екі –материалды және рухани –
субстанция бар;
2Материалды субстанция дәйектілікке (протяженность) ие,
ал рухани субстанция – ойлау қасиетіне ие;
3Дүниедегінің бәрі осы аталған екі субстанцияның
туындысы (модусы): материалды заттар – материалды
субстанциядан, идеялар – идеалды субстанциядан
туындайды;
4Адамда осы екі – материалды және рухани – субстанциялар
қатар және бірдей;

5Материя және сана (рух) – бәртұтас болмыстың қарама-
қарсы және өзара байланысты екі жағы;
6Философияның негізгі сұрағы («не бірінші – материя ма,
әлде сана ма?») деген жоқ, өйткені материя мен сана бірін-
бірі өзара толтырады және әрдайым бірге өмір сүреді деп
санайды.
Философияның негізгі сұрағының
гносеологиялық жағына қатысты екі бағыт
эмпиризм (сенсуализм) туындайды
рационализм
Рационализмнің (латынның
ratio-«ақыл» сөзінен) негізін
Эмпирзм («эмприо» қалаушы Р.Декарт деп
сезімдік тәжірибе»)- саналады. Рационализмнің
біліміміздің қайнар басты идеясы – ақиқат білім
көзі –сезімдік тек ақылдан, тікелей ақылдан
тәжірибе деп алынады және сезім мен
түсінетін тәжірибеге тәуелсіз. Өйткені
философиялық біріншіден, реальды тіршілік
бағыт. Негізін ететін (нәрсе, құбылыс) –
қалаған – Фр.Бэкон. күмәндану ғана, ал күмандану
эмпиристер таным – ойлаудың әрекеті. Екіншіден,
негізін сезімдер мен ақылға ғана тән, ешбір
тәжірибе ғана тәжірибелік дәлелді қажет
құрайды деп етпейтін ақиқаттар
санайды-(Сезім мен (аксиомалар) бар. «Құдай бар».
тәжірбеде болмаған «квадраттың бұрыштары тең»,
нәрсе ойлауда «бүтін өзінің бөліктерінен
(ақылда) да үлкен. Т.б.» аталған
болмайды». Яғни бағыттардың ішінде
ойлауда бар нәрсе иррационализм (Ницше,
тек сезімдік тәжірбе Шопенгауэр) айрықша
арқылы алынады, сипатымен ерекшеленеді.
тек сезім арқылы Иррационалистер түсінігінде
өтеді дүние дегеніміз -ішкі логикасы
Рационализм
Рационализмнің (латынның ratio-«ақыл»
сөзінен) негізін қалаушы Р.Декарт деп
саналады. Рационализмнің басты идеясы –
ақиқат білім тек ақылдан, тікелей ақылдан
алынады және сезім мен тәжірибеге тәуелсіз.
Өйткені біріншіден, реальды тіршілік ететін
(нәрсе, құбылыс) – күмәндану ғана, ал
күмандану – ойлаудың әрекеті. Екіншіден,
ақылға ғана тән, ешбір тәжірибелік дәлелді
қажет етпейтін ақиқаттар (аксиомалар) бар.
«Құдай бар». «квадраттың бұрыштары тең»,
«бүтін өзінің бөліктерінен үлкен. Т.б.» аталған
бағыттардың ішінде иррационализм (Ницше,
Шопенгауэр) айрықша сипатымен
ерекшеленеді. Иррационалистер түсінігінде
дүние дегеніміз -ішкі логикасы жоқ, ақылмен
танылуы мүмкін емес хаос.
Гностицизм өкілдері Агностиктер (әдетте
(әдетте идеалистер)
материалистер) түсінігінде:
пікірінше: 1 дүние танылмайды;
1 дүние танылады 2 таным мүмкіндіктері
адам ақылының
2 таным мүмкіндіктері мүмкіндіктеріен
шексіз шектеледі
ФИЛОСОФИЯДАҒЫ БАҒЫТТАР

Материалистік әдіс Эмпиризм Рационализм
• дүниені реальды • таным процесі мен • философиядағы
тіршілік ретінде, ал білімнің негізінде бағыт және
материяны- бастапқы сезімдік таным- философиялық әдіс.
субстанция, сананы- түййсік арқылы Рационализм «нағыз
материяның модусы- алынатын тәжірибе шын білім сезім мен
материяның көрінісі жатады деп түсінетін тәжірибенің әсерінсіз,
деп қарастырады. танымдық әдіс және қатынасынсыз, тек
Материалистік – бағыт. («сезім мен ақыл арқылы (яғни,
диалектикалық әдіс тәжірибеден ақылдың өзінен)
Советтік (Кеңестік) өтпегеннің ойда алынады» деп
философияда болуы мүмкін емес»). есептейді. («Барлық
үстемдік етті және нәрсеге күмән
қазіргі ресейлік келтіруге болады, ал
философияда кең күмәндану- ойдың,
тараған ақылдың жұмысы»)
Әдебиеттер:
1. Альжанова У.К., Бегалинова К.К. История
философии. Алматы 2001.
2. Ғабитов Т. Х. Философия Алматы 2005.
3. Әбішев Қ. Философия. Алматы 2001.
4. Бегалинова К.К. История восточной философии.

Семипалатинск 2000.
5. Ж.Алтай, А.Қасабек, Қ.Мұқамбетәли.

Филолсофия тарихы. Алматы 1999.
НАЗАР
АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗ
ҒА РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

ФИЛОСОФИЯНЫҢ БАҒЫТТАРЫ - МАТЕРИАЛИЗМ ЖӘНЕ ИДЕАЛИЗМ ФИЛОСОФИЯНЫҢ БАҒЫТТАРЫ

ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ. ПӘН ФИЛОСОФИЯ

ФИЛОСОФИЯ ТАҚЫРЫП

ФИЛОСОФИЯ ТАҚЫРЫП. ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ

Мифология және философия

Философия пәні

ДИАЛЕКТИКА ФИЛОСОФИЯНЫҢ МЕТАФИЗИКА ӘДІСТЕРІ

Философия пәні, әдістері және қызметтері

Схоластика кезеңдері

Кеңестік философтар және олардың көзқарастары, тұжырымдары

Пәндер