Металдар мен бейметалдар қасиеттері

Презентация қосу

Металдар мен бейметалдар
қасиеттері
Металдар

Металдар– Электр тоғы мен жылуды жақсы өткізетін, пластикалық қасиеті
жоғары, жылтыр заттар. Мұндай қасиеттердің болуы металдардың ішкі
құрылымымен байланысты. Металдардың (сынаптан басқа) кристалды қ тор
көздерінде металл атомдары орналасқан. Олар бір-бірімен металды қ
байланыспен байланысады. Металдардың иондану энергиясы аз болғанды қтан
олардың валенттік электрондары оңай бөлініп, бүкіл кристалдың бойында
еркін қозғала алады. Сондықтан олардың жиынтығын электрон газы деп те
атайды. Су ерітінділеріндегі реакциялар үшін металдың активтілігі оны ң
активті қатардағы орнына байланысты.
Сөзжұмбақ
Темір мен оның құймалары

Металдардың қаттылығы, температураға төзімділігі к үнделікті т әжірибеде шешуші
рөл атқарады. Егер шыны хроммен кесілсе, ал цезийді адам тырна ғымен-а қ кесе
алады. Кейбір металдар жұмсақ (күміс, алтын, т.б.) бол ғанды қтан таза металдарды ң
орнына олардың бір-бірімен құймалары қолданылады. Е ң ал ғаш алын ған
құймалардың бірі – қола.

Темір мен оның құймалары (шойын, болат) қара металдар, ал қал ғандары т үсті
металдар; алтын, күміс, платина химиялы қ реактивтерге т өзімділігіне байланысты
асыл металдар; сумен әрекеттесіп сілті т үзетін металдарды сілтілік (Lі, Na, K, Rb,
Cs), ал жер қыртысының негізін құрайтындарын сілтілік жер металдар; массалы қ
үлесі 0,01%-дан аспайтындарын сирек металдар деп атайды. Өнерк әсіпте
металдарды негізінен пирометаллургия, гидрометаллургия ж әне электрметаллургия
әдістерімен алады. Металдар электр сымдарын, т ұрмыс қа қажет б ұйымдар ( қазан,
балға, т.б.) жасауда, т.б. кеңінен қолданылады.
Табиғатта көп кездесетін металдар:

Табиғатта көп кездесетін металдар қатарына жатады: Табиғи металдарAl
(8,1%)Fe (4,65%)Ca (3,6%)Na (2,64%)K (2,5%)Mg (2,1%)Tі (0,57%)Mn
(0,1%)Ba (0,05%)Sr (0,03%)
Металдардың физикалық қасиеттері:

Бұл қасиеттерге жылу жəне электрөткізгіштік, металды қ жылтыры, иілімділігі, т.б қасиеттері
жатады
Электр жəне жылуөткізгіштігі Электр өрісіні ң əсерінен электрондар ба ғытты қоз ғалыс қа ие
болады, сөйтіп, электр тогы пайда болады. Электр өткізгіштігі е ң жо ғары металдар к үміс пен
мыс, одан кейін алтын, алюминий, темір болып келеді. Е ң аз электр өткізгіштік сынап қа т əн.
Металдық жылтыры Бұл металдарды ң өзіне т əн қасиеттеріні ң бірі-оны адамдар өте жо ғары
бағалап, кейбір көркемөнер туындыларын жасауға пайдаланады. Металды ң б əрі де м өлдір
емес, өзіндік жылтыры бар. Олар к өбінесе с ұр т үсті болып келеді.
Иілімділігі (пластикалығы)Металдарды со ққанда, ұса қ т үйіршіктерге б өлініп шашырап
қалмайды, небəрі пішінін өзгертіп тапталады не жанашылады, я ғни со ғу ға т өзімді
пластикалық қасиетін, иілімділігін көрсетеді.
Балқу температурасы1000° жоғары температурада бал қитын металдарды қиын бал қитын, ал
одан төмен болса, оңай балқитын деп б өлінеді. Е ң о ңай бал қитын металл-сынап оны ң бал қу
температурасы 38,9 градус. Ең қиын балқитын металл-вольфрам, оны ң бал қу температурасы
3390 градус, сондықтан оны элеткр шамынын ң сымын дайындау үшін қолданады
Металдардың химиялық қасиеттері:

Металдардың көпшілігі химиялық активті элементтер бол ғанды қтан жай ж әне к үрделі заттармен әрекеттеседі
Жай заттармен:
2Mg + 02 = 2MgO + Q жану реакциясы
Fe + S = FeS темір (II) сульфиді
Са + Сl2 = СаСl2 кальций хлориді
Металл гидридтері тұз сияқты қатты заттар. Металл гидридтерінде ғана сутегіні ң тоты ғу д әрежесі - 1 болады,
себебі металдар электрондарын сутектің атомдык радиусы кіші бол ғанды қтан о ңай береді.
Күрделі заттармен:
Сілтілік және сілтілік жер металдар сумен куатты әрекеттесіп, суда ғы сутекті ы ғыстырып шы ғарады.
2Na + 2Н2O = 2NaOH + Н2↑
Металдар қышқылдармен әрекеттеседі. Реакция нәтижесінде т үзілетін өнімні ң таби ғаты металды ң
белсенділігіне жөне қышқылдардың концентрациясына т әуелді
Zn + H2SO4 (сұйык) = ZnSO4 + Н2
Zn + 2H2SO4(конц.) = ZnSO4 + SO2↑ + 2H2О
Темір
Темір түсі ақ,жылтыр метал. Темір — Менделеев кестесіндегі атомды қ н өмірі 26
болып келетін элемент. Fe ( лат.: Ferrum) деп белгіленеді. ты ғызды ғы ρ=7,85г/см³,
атомдық массасы 55,85г , атомдық радиусы 1,54Å. Жерде е ң к өп тарал ған металл
қатарында. Ересек адамның организмінде 3,5-4 грамм темір болады. Темірді ң
ерекшелігі оның аллотропиялық өзгеріске душар болатынды ғында, қатты к үйінде
қыздырып және суытып,оны өзгеріске түсіруге болады. Температура ға байланысты
темір әртүрлі модификацияда болады. Темір қалыпты жа ғдайда к өлемдік центрленген
кубтық торды иемденеді. Темірдің төрт аллотропиялы қ т үрі бар: α- Fe,ол қалыпты
жағдайда 770˚С дейін тұрақты түрі к өлем ішіне центрленген куб торлы, өзіні ң
ферромагниттік қасиеті болады; Β-Fe температура 770˚С жо ғары к өтерілгенде α- Fe Β-
Fe ауады,кристалдық құрылымы өзгермегенмен ферромагниттік қасиеті
жойылы,парамагнитті болады; γ- Fe,темірді ары қарай қыздыр ғанда 906˚С
полиморфтық өзгеріске ұшырайды.Кристалы жақ ішіне центрленген куб торына
ауады,металл парамагнитті қалпында қала береді; δ-Fe темірді қатты қыздырып 1401˚С
болғанда полиморфтық өзгеріс болып,кристалды қ торы к өлнм ішіне центрленген куб
түріне қайта оралады. Жұмсақ болат, немесе со ққылан ғыш темір - ол құрамында 0,2%
кем көміртегі бар, темір қорытпасы.
Темір - ең ежелгі металл қатарында. Ең алғаш қы темірден жасал ған заттар бізді ң заманымыздан
бұрын 4 мыңжылдыққа жасалған, ежелгі шумер және ежелгі Египет өркениетіні ң еншісінде.Темір
металы адам баласына осыдан бірнеше мы ң жыл б ұрын-а қ белгілі бол ған. Алайда оны ң адам ға толы қ
қызмет ете бастағанына жүз жылдан астам уа қыт ғана өтті. Б ұл металлдарды ң қажеттілігі соншалы қ,
онсыз күнделікті тіршілігімізді көзге елестететуді ң өзі м үмкін емес. Темір - б ұл машиналар мен
станоктар, поездар мен самолеттер, машиналар т.б Адам баласына темірден арты қ қажетті металды
атау мүмкін емес сияқты. Темірді қалағаныңша өндеуге, оны бал қыту ға, ұзартып созу ға, қалыптап
құюға, кесуге болады. Қазіргі заманғы техникада неізінен ал ғанда, әр т үрлі заттар, к өбінесе к өміртегі
қосылған қорытпалар түрінде қолданылады. Қорытпада к өміртегі к өп бол ған жа ғдайда темір қатты
болады, бірақ өте морт сынғыш келеді. Бұл - кәдімгі шойын. Егер к өміртегі аздау болса, металл тіптен
қаттырақ, иілгіш, серпінді бірак әлі де, болса морт сын ғыш келеді. Б ұл — болат. К өміртегіні одан да
гөрі азайтса — темір жұмсақ, оңай иілгіш келеді әрі о ңайлы қпен сына қоймайды. Егер болат қа
белгілі бір заттарды аздап қосса,онда қоспалы болат алынады.

Болат
Болат — темірдің көміртек (2%-ке дейін) ж әне бас қа элементтермен қорытпасы; темірді ң
көміртегі және басқа элементтермен қосылып жасал ған деформацияланатын
қорытпасы.Болат - өндіру технологиясына байланысты, қорытпа құрамында к өміртектен
басқа марганец, кремний, күкірт, фосфор т.б. қосал қы элементтер болады. М ұндай болатты
көміртекті болат деп атайды. Болат сапасын арттыру үшін, қорытпа құрамына хром,
никель, молибден, ванадий вольфрам, марганец, кремний т.б. элементтер қосылады.
Мұндай қорытпа легирленген болат деп аталады. Шойынды болат қа аударуда ғы негізгі
жұмыс-құрамындағы көміртекті азайту, ол үшін к өміртекті жандырып, оксидке
айналдырып ұшырады. Бұл жандыру кезінде марганец пен кремний де тоты ғады.Со ңғы
кезде болат қорытуға электр пештер қолданатын болды, м үнда температура 2000 градус қа
дейін жеткізіледі. Болат – қара металлургия өндірісіні ң негізі - машина жасау өнерк әсібі
мен құрылыста пайдаланылатын негізгі материал. Пайдалану саласына қарай, болатты
басты-басты екі топқа бөлуге болады:Құрылысты қ болат. Әдетте, прокат к үйінде құрылыс
конструкцияларының әртүрлі элементтері мен вагон, кеме жасауда қолданылады.Машина
жасау болатынан негізінен әр т үрлі машина б өлшектері жасалады. Ол үшін термиялы қ
өңдеу мен химиялық-термиялық өңдеуден өтеді.Аспапты қ болат әр т үрлі кесу, өлшеу,
штамп аспаптарын жасау ға пайдаланылады.Айыры қша-физикалы қ қасиеттері бар болат
кәбінесе электр техникасы, химия, әскери техникаларын жасауда пайдаланылады. Болат -
ол темірдің балқымасы, ондағы көміртекті ң м өлшері 1,7% кем.
Шойын
Шойын жақсы құйылатын қасиеті бар темірмен көміртектің (2% жо ғар ғы) қорытпасы; темірді ң к өміртек (2%-тен
астам, өдетте, 3—4,5%), қайсыбір мөлшерде марганец (1,5%-ке дейін), кремний (4,5%-ке дейін), к үкірт (0,08%-тен
аспайды), фосфор (1,8%- ке дейін), ал кейде басқа да элементтер қосыл ған қорытпасы. Шойында к өміртек темір карбиді
Ғе3С түрінде байланыеқан күйде болуы мүмкін (сұр Шойын). Шойын темір кендерін домна пештерінде бал қыту ар қылы
алынатын өндеудің бастапқы өнімі; қолданылуы мен химиялық құрамына қарай шойын қолданбалы, я ғни болат
қорытуға арналған Шойын, құйма Шойын, арнаулы Шойын болып бөлінеді. Шойын құймаларды ң сапасын жақсарту
үшін азғана мөлшерде түрленгіштер қосып түрлендіру және шойынды әр түрлі элементтермен қоспалау қолданылады.
Шойынды баяу суытса ондағы цементит (Fe3C) айырылдып, темір мен к өміртекке айналады. Сол графитті ң
қаралығынан шойынның да жарылған жері күңгірт тартып т ұрады, м ұны с ұр шойын дейді. С ұр шойын ішінде цементит
болмағандықтан жұмсақ болады, қалынқа жақсы құйылады, бірақ о ңай жарылады. Шойынды тез суытса онда ғы
цементит айырылып үлгермейді, ол шойын ішінде сол қалпында қалғанды қтан шойын ға қаттылы қ, әрі томыры қты қ
қасиет береді. Жарылған беті жарқыраған, ақшыл, таза болғандықтан оны ақ шойын деп атайды. М ұнда кремний аз,
бірақ біразмарганец болады. Ақ шойын сол қалпында қолданылмайды, оны та ғы өңдеп ж әне темірге айналдырады.
Шойынның құрамындағы көміртекті азайтса, қатты болат (С-0,3-25%) ж әне ж ұмсақ болат (С-0,3% кем), я ғни темір
алынады. Шойынды домна пештерінде алады. Домна пешіні ң биіктігі 25-30м, екі диаметрі 6м, іші от қа берік
кірпіштермен қаланған. Темір кендері негізінен оксид болғанды қтан оларды к өмірмен тоты қсыздандырады, біра қ
балқыған темір өз ішінде көмірді ерітеді, сондықтан тоты қсыздан ған темір таза т үрде емес, ішінде еріген, 1,7-5%
көміртек және басқа қоспалары бар қима түрінде шығады, ол қима шойын деп аталады. Шойында к өміртектен бас қа
күкірт, кремний,фосфор, марганец, т.б. элементтер болады
Шойын - ол темірдің балқымасы, ондағы көміртектің мөлшері 1,7% жо ғары
Бейметалдар

Бейметалдар - металл еместер қатарына: сутек, бор, к өміртек, кремний, фосфор,
мышьяк, оттек, күкірт, селен, теллур, галогендер, асыл газдар жататын химиялы қ
элементтер тобы; оларды металдардан бөліп топтау ға қолданылатын атау.Таби ғатта ғы
белгілі бейметалдар саны металдар ға қара ғанда аса к өп емес. Периодты қ ж үйедегі
бейметалдардың орнын анықтау үшін бор элементінен астатка дейін к өлдене ң сызы қ
жүргізсе, кестенің жоғарғы оң жақ бұрышын ала негізгі топшаларда бейметалдарды ң
орналасқаны байқалады. Периодта бейметалл элемент атомыны ң ядро заряды
біртіндеп өседі де, атом мөлшері кішірейеді. Сонды қтан электрон қосып алу ға
бейімділігі жоғары және тотықтырғыштық қасиеті басым болады. Ал бейметалл
орналасқан негізгі топшаларда (IV—VII) атомның радиусы не ғұрлым кіші болса, ол
ең сыртқы электрондарды күшті тартады. Демек, тоты қтыр ғышты қ қасиеті басым
болады. Мысалы, фтор мен хлор атомын салыстырса қ, е ң к үшті тоты қтыр ғыш —
фтор. Бейметалдардың тотықтырғыш қабілеті электртерістікті ң сан м әніне
байланысты. Тотықтырғыш қасиеттердің өзгеруіндегі осы за ңдылы қ сол бейметалдар
түзетін жай заттарға да тән.
Бейметалдардың периодтық жүйедегі
орны және электрондық құрылысы:

Нағыз бейметалдар негізгі топшалардың элементтері болады, сырт қы электронды қ
қабаттары аяқталуға жақын жөне атомдық радиустары кіші болып келеді. Сонды қтан
олар сыртқы қабатына электрон қабылдауға бейім келеді. Бұл қасиеттері периодтарда
солдан оңға қарай, ал топтарда төменнен жоғары қарай артады. Электрондарды оңай
қосып алып, олар негізінен тотықтырғыштық (т-т-ш) қасиет к өрсетеді.
Бейметалдар өр түрлі агрегаттық күйде кездеседі. Күкірт, фосфор, кеміртек қатты к үйде
болады. Олардың кристалдық торларының түйіндерінде атомдар орналасқан.
Ал молекулалық кристалдық торлы заттар газ күйінде ж үреді, мысалы, 02, Н2, N2, Сl2,
т.б. Бейметалдар жылу мен токты өткізбейді, суда нашар ериді. Оларды ң кейбіреулері бос
күйінде кездеседі (S, 02, Н2, т. б.), ал көпшілігі қосылыстар к үйінде ж үреді.
Көміртек байланысқан күйінде мұнайда, тас көмірде, табиғи ж әнө мұнайға серік
газдардың құрамында болады. Оның бос күйіндегі жай заттары алмаз, графит ж өн ө
карбин. Көмірдің қоры Екібастұз, Қарағанды көмір бассейндерінде к өптеп кездеседі,
сол жерлерде өндірістік көлемде алынады.

Ұқсас жұмыстар

МЕТАЛДАР БЕЙМЕТАЛДАР

Химиялық элементтердің периодтық кестелерін құру тарихы

Металдардың физикалық қасиеттері

Химиялық заттарды тазалаудың әдістері

Химиялық байланыстың табиғаты

Ковалентті байланыс жай зат молекулалары

Химиялық элементтер

МЕТАЛЛ МАТЕРИАЛДАР

Периодтық кесте

Элементтер және олардың тотығу-тотықсыздану қасиеттері

Пәндер