Бунақденелердің және кеміргіштердің бактериялды аурулар

Презентация қосу

Бунақденелердің және
кеміргіштердің
бактериялды аурулар

Орындаған:
Қабылдаған:
Жоспар:
• Кіріспе
• 2.1. Бунақденелердің және
кеміргіштердің бактериялды аурулары
• 2.2. Бактериялы аурулардың түрлері
• Қорытынды
• Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ауыл шаруашылығы дақылдарының негізгі организмдер тобы –
энтомофагтар; гербифагтар, маңызды зиянкестер патогендері мен
антогонистерінің, арамшөптер мен ауру қоздырғыштарының жүйелеуін;
биология мен экология негіздерін, ауыл шаруашылы ғы да қылдарыны ң
зиянкестері мен ауру қоздырғыштарының табиғи жауларыны ң тиімділік
дəрежелерін, саңырауқұлақтық, вирустық жəне бактериялық
препараттарды алу жəне сақтау технологиясын, энтомофагтар,
акарифагтар мен гербифагтарды жаппай к өбейту, са қтау ж əне қолдану
əдістерін, биофабрикалар мен биозертхана машиналарын білу керек.
Сонымен қатар:
-зиянкестер, аурулар жəне арамшөптермен күресу үшін керекті биологиялы қ
құралдардың қажетті мөлшерін есептеу тəсілдерін;
-оларды қолданудың биологиялық, экономикалық тиімділігін анықтай
білуін;
-ауыл шаруашылығында зиянкестер, аурулар ж əне арамш өптермен к үресуге
өсімдік өсуін реттеушілер тізімі мен қорғау ж үйесін құру ға керекті
ақпараттарды іріктей біліп, аймақтағы энтомофагтар, акарифагтар мен
микроорганизм түрлерін қорғауға, керек болғанда тиімділерін көбейтіп
пайдалана білулері керек.
2.1. Бунақденелердің және
кеміргіштердің бактериялды
аурулары
Зиянды бунақденелер бактериялы ауруларының бар екендігін 1879
жылы алғаш байқаған И.И.Мечников болды. Ол Украинаның
оңтүстігінде астық қоңызы дернəсілінің ауруын қоздыратын
бактерияны сипаттап жазды, ал Л.Пастер жібек құртыны ң фляшерия
ауру қоздырғышын анықтады. Ал Ф.Чешаир жəне У.Чейн бал
арасының европа шірігі ауру қоздырғышын анықтады. Содан бері
бунақденелер мен кеміргіштердің ауруын ту ғызатын бактерияларды ң
жүзден артық түрлері мен түр тармақтары ашылды.

Бунақденелер мен кеміргіштердің ішектерінде көптеген тұрақты бактериялар
болады. Бұлардың көпшілігі - зиянсыз сапрофиттер, комменсалдар, ал кейбір
жағдайларда жануарларға пайдалы, маңызды симбионттар (селбесушілер). Ішек
флоралары сапрофиттерінің біраз түрлері организмге улы болуы мүмкін, қанға
араласқан кезде тез көбейіп кетіп, организмді жалпы уландырып, бунақденелерді
өлтіреді. Əдеттегі жағдайда олар латентті деп аталатын күйде, яғни жасырын
күйде «мүлгіген, қалғыған» пішінде болып, олардың көбеюі мен қанға енуін ас
қорыту сөлінің бактероцидті жəне басқа организмнің басқадай қорғаныс
механизмімен бақыланады. Организмге қолайсыз жағдайда оның қорғаныс күші
бəсеңдеп, ауруға шалдығады.
Бунақденелердің алғашқы патогендері ретінде белсенді
түрде ішек қабырғалары немесе организмнің жабыны
арқылы енуге қабілетті бактериялардың кездестіні белгілі.
Бұлардың иелерінің ұлпалары бөлінген улар немесе
ферменттердің əсерінен бактериялардың еніп, тез көбеюіне
жайлы келеді. Қазіргі кезде бұлардың біразы бунақденелер
мен кеміргіштерге қарсы күресу үшін зауыт жағдайында
бактериялық препараттар дайындауға қолданылады.
Микроорганизмдер көне заманнан бері тіршілік етіп еле
жатқан жер бетіндегі тірі организмдер өкілі болып саналады.
Олар 3 миллиард жыл бұрын пайда болған деген
түсініктемелер бар. Бірқатар зерттеушілер микроорганизмдер
ең алғаш пайда болған тірі денелер десе, басқаларының
пікірінше микроорганиздерден де бұрын жасушалық пішіні
жоқ организмдер (архебионттар, фотобионттар,
протобионттар жəне т.б.) тіршілік еткен деген мəлімет бар.
Микробиологияда «штамм» жəне «клон» деген терминдер жиі
қолданылады. Штамм деген түрге қарағанда біржақты түсінік. Əдетте,
штамм деп əртүрлі (топырақ, су, организм жəне т.б.) немесе бір түрлі табиғи
ортадан бөлініп алынған, бір түрге жататын микроорганизмдердің əрт үрлі
культураларын айтады. Бір түрге жататын штаммдардың қасиеттері жа ғынан
айырмашылығы болады. Соның өзінде əртүрлі штаммдарды ң қасиеттері
түр қасиеттерінің шегін ен шықпауы тиіс. Клон дегеніміз бір жасушадан
алынған культура. Бір түрдің дарақтарынан тұратын микроорганизмдер
жиынтығын таза культура деп атайды.
2.2. Бактериялы аурулардың түрлері
Қазіргі кезде Д.Х.Бергидің «Бактериялар анықтамасының» соңғы
тоғызыншы басылымы (1984) қолданылады. Мұнда барлық прокариотты қ
микроорганизмдер дүниесі 4 бөлімге біріктірілген. Ол бөлімдер тиісінше
кластарға, қатарларға, тұқымдастарға, туыстарға жəне түрлерге бөлінеді.
Микроорганизмдер негізінен олардағы жасуша қабыр ғасыны ң бар- жо ғына
қарай жəне басқа да таксономиялық категорияларға байланысты бөлімдерге
ажыратылады. Энтомопатогенді бактерияларды жіктеу үшін қосымша оларды ң
уыттылықтарын анықтайтын жағдайлары мен қасиеттері есепке алынады.

Энтомопатогенді бактериялар 4 топқа бөлінеді:
1) облигатты патогендер;
2) криссталды спора-түзушілер;
3) факультативтілер;
4) потенциалды патогендер.
Өсімдіктерді биологиялық қорғау тұрғысынан қарағанда
керекті бактериялар негізінен эубактерияларға жатады, ал
риккетсиялардың тобын зерттеу енді ғана басталды.

Эубактериялар-Eubacteria. Бұлар табиғатта кең таралған жəне 3
тұқымдастардан тұрады: псевдомонадтар тұқымдасы, ішек бактериялары
тұқымдасы, бациллдар немесе спора түзуші бактериялар тұқымдастары.

Ішек бактериялары тұқымдасы. Бұл
тұқымдасқа Грам теріс, қозғалатын немесе
қозғалмайтын, спорасыз аэробты немесе Псевдомонадтар (Pseudomonadaceae)
факультативті анаэробты таяқшалар жатады. тұқымдасы. Бұл тұқымдасқа спорасыз, тік
Олардың кейбір түрлері капсулалар түзеді. немесе сəл иілген таяқша тəріздес Грам теріс
Бактериялардың жіпшелері перитрихальді, бактериялар жатады. Жіпшелері жасушаның екі
яғни жасуша бетін түгелдей басады. Кəдімгі ұшына немесе бір шетінде орналасқан. Табиғатта
қоректік ортада жақсы өседі. Бұл кең таралған, факультативті организмдер, кейбір
тұқымдасқа 12 туыс жатады, солардың түрлері минералды ортада дамиды. Көптеген
ішінде міндетті, факультативті патогендер түрлері көк - жасыл, қызыл, күлгін түсті
жəне сапрофиттер де кездеседі. флуоресценсиялаушы пигменттер түзетін
Факультативті патогендерге жататын бактериялар. Бұл тұқымдасқа псевдомонас туысы
бактериялардың басқа туыс өкілдерінен бунақденелер потенциалды ауру
ерекшелігі қызыл пигмент - продиогизин қоздырғыштарының мына түрлері жатады -
құрайтындығында. Осы қасиетіне қарай оны Pseudomonas P.aeruginosa, P.chlororaphis,
ғажайып қан таяқшасы деп те атайды. P.fluorescens жəне басқалар.
Қауіпті ауру қоздырғыштар қатарына сальмонелл туысының өкілдері
жатады. Сальмонелл кейбір тышқан тəрізді кеміргіштерді ң с үзек ауруын
қоздырады. Осы бактерияның негізінен тышқан тəрізді кеміргіштермен күресуге
пайдаланылатын бактериялы препарат дайындалады (бактероденцид).
Бактероденцид кең түрде тышқан тəрізді кеміргіштерге (тышқандар, сұр
тышқандар, сұр атжалман) қарсы кең түрде қолданылады.
Бациллдар немесе спора түзуші бактериялар тұқымдастары. Бұл тұқымдасқа
температураға төзімді споралар түзетін бактериялар жатады. Т ұқымдасты ң
өкілдері түгелдей Грам теріс таяқшалар. Өсімдікті биологиялы қ қор ғау үшін
маңыздыларына Bacillus жəне Clostridium туыстарының өкілдері жатады.
Бациллус туысына аэробы грам оң таяқшалар жатады. Споралары жасушаны ң
ортасында түзіледі. Бұл жағдайда да жасуша өз пішінін ж əне к өлемін
сақтайды. Қоректік қор ретінде жасуша ішінде май тамшылары болады.
Бунақденелердің міндетті ауру қоздырғыштарының кристалл т үзбейтіндерінен
осы туысқа жататындары B.lentimorbus Dut. жəне B.popilliae Dut., б ұлар жапон
қоңызы дернəсілінің жəне басқа тақта мұрттыларының, мысалы мамыр
қоңызының сүт ауруын қоздырады. Иелерінің сезімтал түрлері бактерия
спораларын жұтқан соң, ие организімінде-ішегінде бактерия к өбейеді. Өніп
келе жатқан споралардың вегетативтік жасушалары дене қуысыны ң біраз
бөлігін толтырады. Аурудың бұл кезеңін септицемия (аурудың белгілері бір
мүшені жайлауы) деп атайды. Иесі өлместен бұрын ауру қоздыр ғыш қалы ң
қабырғалы сəулені сындырушы спора түзеді, ол бунақденелер сыртынан ақ
сияқты болып көрінеді. Осыдан аурудың аты аталған. Осы тұқымдас қа
бактериялардан Bacillus thuringiensis Berl. Бактериозы жатады. Осы
бактерияның түр тармағы бунақденелерге қарсы пайдаланатын бактериялы қ
препараттар дайындауға кең түрде қолданылады. Бактериялардың бұл тобына
кристалл тəрізді ақуызды қоспалар түзу немесе параспоралды дене т үзу т əн.
Мұндай қоспалар, əсіресе қабыршақ қанаттыларға залалды болады
Bacillus туысына кейбір түрлерге факультативті патоген (ауру қоздыр ғыш):
Bacillus cereus Fr. Et Fr. жатады. Бұлар бунақденелерге улы зат С - фосфолипазаны
жеткілікті мөлшерде бөлгенде олардың ішкі жасушалары б ұзылып, улы зат ие
денесінің қуысына енеді.
Клостридиум туысына міндетті анаэробты спора түзуші таяқшалар жатады.
Бациллдардан айырмашылығы бұларда спора түзу кезінде жасуша қабыр ғасы
қалыңдайды. Спора жасуша денесінің ортасына немесе ұшына орналасады,
осыған орай жасуша пішіні ұршық тəрізді болады. Бұл туыс қа буна қденелерді ң
міндетті екі ауру қоздырғышы енеді - C.brevifaciens Buch. ж əне C.malacosomae
Buch.

Bacillus cereus Fr. Et Fr C.brevifaciens Buch
Риккетсиялар – Ricketsia. Бұл бактериялардың қасиеттері мынадай:
қозғалмайды, грам теріс, прокариоттарға тəн жасуша қабығы болады.
Ішінде тірі ұлпалары бар арнаулы қоректік ортада өсіріледі. Біра қ б ұл
қасиет осы қатардың барлық өкілдеріне тəн өсіріледі. Риккетсийлер
арасында қозғалғыш, Грам мен оңға боялатын, жəй қоректік орталарда
өсіруге көнетін түрлері де болады. Организм мен риккетсийлер
арасындағы қарым – қатынас түрліше. Олар паразиттікпен қатар
мутуалистік қатынаста байқалады.
Паразит - риккетсийлер арасында көпшілігі патоген емес, ал аз бөлігі ғана адамда,
омыртқалы жəне омыртқасыз жануарларда ауру қоздырады. Қолайсыз жағдайда
жасушалар цитоплазмасы мен жасуша қабығы қатайып, олар тынышты қ к үйге келеді.
Бұл құбылыс плеоморфизм деп аталады. Риккетсийлер жасушасында бактериялар
жасушасына тəн құрылымдық элементтер кездеседі: нуклеотид, цитоплазма,
цитоплазмалық мембрана, үш қабатты жасуша қабығы, рибосомалар. Жасушалары
капсула тəрізді нəрсе мен қоршалған. Кейбір риккетсийлер ақуыз жəне липидтер т үзе
алады. Ұсақ микроорганизмдер (көбінесе диаметрі 0,2 мм) шар тəрізді немесе таяқша
тəрізді жеке немесе тізбектелген организмдер. Бұлардың негізгі немесе аралы қ иелері
бунақденелердің осы тұқымдастарының (Ricketsiacea) басты өкілдері.
Энтомопатогендік риккетсийлер негізінен риккетсиела (Ricketsiella Philip.) туысына
жатады. Бұл туысқа жататын түрлер, əдетте бунақденелер майлы дене жасушаларында
дамиды, иесін əлсіретеді жəне өлімге ұшыратады. Риккетсийлер мамыр қоңызының,
жапон мəрмəр қоңызының дернəсілдерінен, шілделіктерден, зиянды бақашы қ
қандаладан табылған жəне бұлар маманданған міндетті паразиттерге жатады. Мамыр
қоңызы дернəсілдерінің ауруын Rickettsiella melolonthae Kr. қоздыратынды ғын 1936
жылы Дармштад қаласының жасанды Лорша орманында бай қал ған ж əне лорш ауруы
немесе дернəсілдер көкшесі ауруы ретінде белгілі. Залалданған дернəсілдер топыра қтан
жылтыр түсті немесе көкшіл түсті болып жер бетіне шы ққан со ң өлген. Сол жерде
жүргізілген тəжірибелерде əдетте зауза дернəсілдеріні ң 50%, кейде 75% залалда ған.
Краснодар өлкесінің Қырым ауданында риккетсий қоздырған зиянды
бақашық ауруы табылып, ол Rickettsiella eurygasteris Luk. деп атал ған.
Зертханалық тəжірибеде 4-5 жастағы дернəсілдерді қолдан залалда ғанда 17
күннен соң тазартылмаған риккетсий суспензиясынан 100% қырыл ған.
Пайдаланылатын әдебиеттер:

1. Искендирова Р.Ə./И 45 Өсімдікті биологиялық қорғау. -
Алматы, ҚазҰАУ, 2015.
2. Штерниш В.С.Биологическая защита растений. изд.-
М.:Агропром- издат, 2004.
3. Матпаева Б.Б. Ауыл шаруашылық дақылдарының
зиянкестерімен биологиялық күрес тәсілдері.-
Алматы.:Қайнар,1983.
4. Торыбаев Х.К. Энтомофаг насекомдар.-Алматы.: 2009.
5. Ашикбаев Н.Ж., Агибаев А.Ж., Прокофьев О.Н.
Энтомофаги вредных насекомых и гербифаги сорных
растений.-Алматы:Агроуниверситет, 1996.

Ұқсас жұмыстар

Бунақденелердің және кеміргіштердің бактериялды аурулары

Дератизация жұмыстарын жүргізу

Егістіктерге зиян келтіретін кеміргіштер

Дератизация әдістер

Жұқпалы аурулар туралы

Инфекциялық үрдістің патофизиологиясы

Дератизацияның әдістері

Ауруды анықтау

Жәндіктермен күрес шаралары

Ауыл шаруашылығында колданатың бактериалды препараттар

Пәндер