Лирикалық жанр

Лирикалық

жанр

С. Мақпырұлы «Адамтану өнері»

Лирикалық поэзия - көбінше ақынның өзі айтатын субъективті, ішкі поэзия. «Лирикалық поэзияда живопись - картинаның өзі бола алады, ал шығарманы жасаушы - өзінің шығарған нәрсесі болады» - дейді Жан - Поль Рихтер.

З. Қабдолов «Сөз өнері»

Баллада өзінің ұзақ даму тарихында талай өзгерістерге ұшырады:

Баллада

Н. Тихонов

Англияда

Р. Бернс

Германияда

А. Брентано

Ресейде

В. Брюсов

Ән өлеңі

Ән өлеңі-сөздері әнмен айтуға арналған лирикалық туынды. Ән-лириканың ең ежелгі әрі халық арасына мейлінеше кең тараған түрі. Әуелде халық ауыз әдебиетінде кейін жазба әдебиетте де тиісті орнын алған жанр. Ән өлеңдерінің ең байырғы түрлеріне салтқа, әдет-ғұрыпқпа байланысты туған өлең жырлар(шілдехана өлеңі, бесік жыры, тойбастар, сыңсу, қоштасу, естірту, жоқтау) жатады.

А. Байтұрсынов «Әдебиет танытқыш»

Толғау

Толғау түрлері:

Налыс

Намыс-таныс

Сұқтаныс

Ойламалдау

Лириканың антик әдебиетінде көп тараған түрлерінің бірі - идиллия (грекше eidyllion - суреттеу, сурет) - әлдебір парықсыздау салтанат, қаракетсіз қызық, уайым-қайғысыз қызғылт өмір туралы жыр.

З. Қабдолов. «Сөз өнері»

Идиллиялық өлеңнің тақырыбы

Идиллия өлеңдерін жазғандар

Грециядада

Феокрит

Римде

Вергилий

Орыс ақындары

Сумароков

Херасков

Княжнин

Жуковский

Гнедич

ХІV ғасырдағы француз әдебиетінде идиллия мадригарға (французша madrigal - малшы сазы) ауысты. Бұл да басында жым-жырт, ың-жыңсыз рақат тіршілікті мадақтайтын өлең болатын, кейін әйелдерге арналған альбомдық сипатқа көшті; енді бірде азын-шоғын сықақ, күлкі араласатын болды.

Мұндай өлеңдерді орыс әдебиетінде

Карамзин, Батюшков жазды.

Ежелгі Эллада ақыны Пиндардан Рим ақындары Гораций мен Овидийге, одан орыс ақындары Лермонтов пен Державинге дейін екі мың жылдан аса ұзақ ғұмыр кешкен бір лирикалық түр -

Ода (грекше ode - ән) - есімі елге тараған жеке адамдарды не батырларды мадақтаған я болмаса ел ішіндегі елеулі оқиғаларды дәріптеген аса көтеріңкі, көңілді жыр.

Лириканың әдемі түрлерінің бірі- сонет (итальянша sonetto; sonare - сылдырау, сыңғырлау) араулы өлшеммен, әр түрі тақырыпқа жазылатын сыршыл өлең;

ХІІІ ғасырда Сицилияда туған;

Данте, Петрарка көп жазған;

Кейін Батыс Еуропаның басқа елдерінде кең тараған;

Классикалық үлгілерін Шекспир жасаған.

З. Қабдолов «Сөз өнері»

С. Мақпырұлы. «Адамтану өнері»

Сонеттің арнаулы өлшемі

Сонет қазіргі қазақ лирикасында да бар. Соңғы кездері бұл түрмен бірыңғай Е. Әукебаев айналысып жүр.

Ал тоқсаныншы жылдарда қазақ поэзясындағы сонетті Х. Ерғалиев одан әрі дамытып, өндіре жазды. Жанрға әр алуан тақырыпта жаңа мазмұн әкелді. 175 өлеңнен құралған «Сонеттер» жинағын жеке кітап қып бастырып шығарды. Солардың бірі (жетінші сонет) :

Бұл өзіме тіксінбе, қамықпа да,

Желпу үшін жел керек мамыққа да . . .

Көңілім - көл, аққудай жылжы, қалқам,

Тұнығына төсіңді малып қана.

Қатал тағдыр қараса тіріге тік,

Бірі қалмақ екеудің, бірі кетіп.

Сен тірі қал мен саған сену үшін,

Мен үшін де жол таны жүріп өтіп.

Жаңаша қас, жаңаша дос танылар,

Менсіз күннің өзінше дастаны бар.

Одан бетер сыр қанша зираттағы.

Сөйлемейтін сұп-суық тастан ұғар.

Екі мұңлық табысқан жетім жүріп,

Өткен талай өмірді жетілдіріп

Лириканың түрлері:

З. Қабдолов «Сөз өнері»

С. Мақпырұлының «Адамтану өнері»

Әдебиет зерттеушілері, шартты түрде болса да, әрбір лирикакалық өлеңді тақырыбына

қарай талдап:

Сатира. Бұл терминнің мағыналық аясы кең. Кең мағынасында сатира жалпы сөз өнерінде өмірдегі жағымсыз жайлар мен ұнамсыз мінездерді әшкерелеу, күлкі-келеке ету, бұл тұрғыда ол эпосқа да, драмаға да тән, тар мағынасында әлдебір кеселді қылық-құбылыстарды аяусыз мансұқтайтын лирикалық шығарманың бір түрі, жанры.

Сатираның түрлері, яғни жанрлары:

Эпиграмма

Памфлет

Фельетон

Сатиралық лирика

Пародия

Сатиралық лириканың не бір оңды үлгілері төңкерістен бергі кезеңдегі орыс (В. Маяковский, С. Маршык, т. б. ), қазақ (А. Тоқмағамбетов, О. Әубәкіров, Ш. Смаханұлы, т. б) поэзиясында да жиі кездеседі.

Ұқсас жұмыстар

Әдебиет тегі

Жанр поэтикасы

Үйлену тойының әндері

Қазақ халқының әншілік өнер

ЛИРИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРДЫ ОҚЫТУ

Айтыс - халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі

Қазақ халық ауыз әдебиеті түрлерімен таныстыру

Абай журналындағы еңбегі, 1924 жылғы

Эпостық поэмалар немесе батырлар жыры

Әдеби бағыт және ағым

Пәндер