Сөздің морфемалық құрамы

Презентация қосу

Сөздің морфемалық
құрамы
Дәріс сабағының тақырыбы:

Сөздің морфемалық
құрамы
Сабақтың мақсаты:
Сөздің өзі морфологиялық жақтан
грамматикалық мәні бар бөлшектерден
тұратынын және ол бөлшектердің
/морфемалардың/ өзіндік
семантикалық -грамматикалық сипаты
болатынын,оған сәйкес жіктелетінін
білу және сөзді морфологиялық
құрамына қарай талдай алу.
Сөз құрамындағы морфемалардың
әрқайсысының өзіне тән мағынасы
болады.Мысалы,
Сүй-е-мін ту-ған тіл-ді, ана-м тіл-і-н,
Бесік-те жат-қан-ым-да -ақ бер-ген біл-
ім

(С.Торайғыров).
Морфема деп сөздің әрі қарай
бөлшектеуге келмейтін ең кіші
мағыналы бөлшегі аталады.
Жабырқа-ма
Жоқ-ты із-де
Бар-ды бақ-па!(Қ.М).
Морфема дегеніміз-тілдің
грамматикалық мағына білдіре
алатын ең кіші бөлшегі болып
табылады.(С.Исаев.Қазіргі
қазақ тіліндегі сөздердің
грамматикалық
сипаты.А.,1998.)
• Талдан таяқ жас бала таянбайды,
Бала бүркіт түлкіден аянбайды
(Халық
әні).
Кейде морфема мен дыбыс сәйкес
келеді.
Сүй-е-мін ана-м тіл-і-н,
Морфеманың түрлері

Морфема

Түбір Қосымша
морфема морфема
К.Аханов,Н.Оралбаева

Морфема

Негізгі Көмекші
морфема морфема
Түбір морфема
• Түбір морфема құрылысы жағынан
да,мағынасы жағынан да сөздің әрі
қарай бөлшектеуге келмейтін
мағыналы түпкі бөлшегі,негізі.
• Мысалы,Оқы Ǿ Ǿ,оқы және оқы.
• Кел Ǿ Ǿ ,бала-лар,оқы- Ǿ -лық,оқы-
ған-ды көңіл-ге ықылас-пен тоқы-Ǿ-
лық
• Түбір морфема қазақ тілінде әдетте сөздің
бас позициясында болады.

• Түбір морфемада мағыналық дербестік
болады.Ол жеке тұрғанда
да белгілі бір мағына білдіре алады.

• Түбір морфемаларда тұлғалық дербестік
болады.Қанша қосымша морфема жалғанса
да,сыртқы тұлғасын өзгертпейді.
Қосымша морфемалар
• Қосымша морфемалар деп өз
алдына жеке тұрып ешбір мағына
бере алмайтын,тек түбір
морфемаларға қосылып,оған әр
түрлі қосымша мағыналар
үстейтін морфемалар.
-дыр,
-ғыз
-атын, -ған,
-етін -ген

Етістік
-ма,
-ды,
-ме,
-ді
-са,
-се
Септік
жалғау

Зат есім
және
заттанған
сөздер

Көптік Тәуелдік
жалғау жалғау
Өлі түбірлер

Уан-уат,оят-ояу-оян,ұзын-
ұзақ,қызыл-қыздыр,барғаннан
соң,барған соң, барғасын т.б.
Қосымша морфемаларды жіктеу

Қосымшалар

Жұрнақ Жалғау

С өз С өз
тудырушы түрлендіруші
Жалғаулар

Тәуелдік
Көптік жалғау Септік жалғау
жалғау

Жіктік жалғау
Көмекші
морфемалар

Қосымшалар Көмекші сөздер
Қосымшалар

Грамматикалық Сөзжасамдық
мағыналы қосымшалар
қосымшалар

Грамматикалық
Жалғаулар
жұрнақтар
Грамматикалық
мағыналы
қосымшалар

Грамматикалық
Жалғаулар
жұрнақтар
Көмекші
сөздер

Күшейт-
Күшейт-
Көмекші Көмекші кіш Шылау- Модаль
кіш
есім етістік көмекші- лар Сөздер
буындар
лер
И.Маманов, С.Исаев
Қосымша

Сөзжасам Форма тудырушы
қосымшалары қосымшалар

Функциялы
қосымшалар
Форма тудырушы
қосымшалар

Жалғаулар Жұрнақтар Нөлдік форма

Модификациялық Грамматикалық
жұрнақтар жұрнақтар
Жалғаулар

Жалғаулар

Субстантивтік.
Субстантивтік Предикаттық
адвербиал.
Қазақ тілінің грамматикасы

Қосымшалар

Сөз Сөз Сөз
тудырушылар түрлендірушілер жалғастырушылар
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Сөз құрамы

Морфология. Сөздердің морфологиялық Құрылымы

СӨЗЖАСАМДЫ ОҚЫТУ

Бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында фонетиканы оқыту

ЛЕКСИКОЛОГИЯ, ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ

Лексикология туралы түсінік

Сөз және оның құрамы

Тілдік бірліктер және контекст

Фонетико – фонематикалық жетіспеушілік

Бастауыш сынып оқушысының оқу іс- әрекетінің құрылысы

Пәндер