Зат есім туралы ақпарат

Зат есім

Зат есімнің лексика-грамматикалық сипаты

Адамзат және ғаламзат есімдері

Жалпы есімдер мен жалқы есімдер

Көптік мәнді есімдер

Эмоциялы-экспрессивтік реңді есімдер

Көмекші есімдер

Адамзат және ғаламзат есімдері

Адамнан өзге жанды

заттар атаулары

Жансыз

заттар

атаулары

Хайуанаттардың, аң

мен құстың атаулары,

балық, құрт-құмырсқа,

бақа-шаян аттары,

өсімдік атаулары, т. б.

Мекен, қора-қопсы,

құрал-жабдық

атаулары, ас пен сусын

атаулары, т. б.

Туыс атаулары:аға, іні,

нағашы, жиен, т. б.

Іс-әрекет пен кәсіп-мамандық

иелерінің атаулары: студент,

оқытушы, дәрігер, заңгер, т. б.

Іс-әрекет пен кәсіп-мамандық

иелерінің атаулары: студент,

оқытушы, дәрігер, заңгер, т. б.

Әр алуан қызмет баптары

мен лауазым атаулары:

ректор, әкім, директор, т. б.

Кісі атаулары: Арман,

Дәурен, Раушан,

Әлия, т. б.

Адамға тән атаулар:бөпе,

бала, ұл, қыз, т. б.

Жалқы есім мен жалпы есімдер

Жеке адамдарға, дүниедегі

жеке заттар мен құбылыстарға

атауыш болып келетін

сөздер

Бір-біріне ұқсас нәрселер

мен құбылыстардың,

жан-жануарлардың

жалпылама

атауышы, ортақ атауы

ретінде жұмсалатын

сөздер

Кісі аттары

Географиялық атаулар

Газет-журнал, кітап атаулары

Астрономиялық атаулар

Тарихи оқиғалардың аты

Сәйгүлікке, аңға түсетін құсқа,

құмай тазыға қойылатын аттар

Мекеме атаулары

Көптік мәнді есімдер

Ешбір грамматикалық көрсеткішсіз семантикалық жағынан

көптік ұғымды білдіретін сөздер

Профессор А. Ысқақов мынадай түрлерге бөледі

Сұйық заттардың

атаулары: айран, қымыз,

шай, т. б.

Газ тектес заттардың

атаулары: азон, бу,

түтін, т. б.

Уақ, ұнтақ заттардың,

ұйысқан заттар мен

бытыраңқы, үгітінді

заттардың атаулары:

ұн, шаң, тозаң, т. б.

Дерексіз ұғымды

білдіретін

заттардың атаулары:

айла, ақыл, алғыс, дау, т. б.

Өздігінен табиғи

бөлшектенбейтін

кесек заттардың

атаулары:

алтын, қола, құрыш, т. б.

Жаратылыс

құбылыстарының

атаулары:

боран, жаңбыр, қар, т. б.

Эмоциялы-экспрессивті реңді есімдер

Үлкен тұтып құрметтеу я сыйлау, кіші тұтып еркелету, кем тұтып қомсыну тәрізді эмоциялық әсер, экспрессивті рең бере қолданылатын есімдер

Зат есімнің рең мәнін тудыратын

жұрнақтар

-ша, ше:атанша, өгізше, кітапша

-еке (-ке) : апеке, шешеке

-сымақ: көлсымақ, таусымақ, кітапсымақ

-й: әкей, шешей, апай

-шық, шік: көлшік, таушық, төбешік

-тай: шешетай, әкетай, апатай

-жан: шешежан, әкежан, апажан

-қан: балақан, ботақан

-қай: балақай

-ш (-ыш, -іш) : бөпеш, қалқаш, сәулеш, Нұрыш, Қалыш

-кен: Әлкен, Әскен

Көмекші есімдер

“Көмекші есімдер деп лексикалық мағыналары бірде бүтіндей сақталып, бірде солғындап, өзге сөздермен тіркесу ерекшеліктеріне қарай, синтаксистік жағынан кейде жеке-дара мүше есебінде, кейде күрделі мүшенің құрамындағы дәнекер элемент есебінде қолданылып, морфологиялық жағынан зат есімдерше түрленіп отыратын жәрдемші сөздерді айтамыз. ” А. Ысқақов

“Көмекші есім деп граматикалық өзгеріске түсіп дерексізденудің (абстракцияланудың) нәтижесінде заттық мағынасынан айырыла бастаған тәуелдік жалғаулы көбіне мекендік септіктерде қолданылып, матаса байланысқан тіркестің екінші сыңары есебінде жұмсалатын зат есімнің кеңістік мәнді ерекше бір тобын айтады”. Қазақ грамматикасы. Астана, 2002 жыл

Көмекші есімдер

тұсы

маңы

қасы

асты

жаны

арты

алды

іші

сырты

арасы

басы

түбі

беті

шеті

ортасы

соңы

Зат есімнің құрылымы

Біріккен,

кіріккен

зат есім

Күрделі

Туынды

зат есім

Түбір

зат есім

Тіркескен

зат есім

Жалаң

Қосарланған

зат есім

Бөлшектенбейтін

бір ғана сөзден

тұратын

Түбір сөзден

жұрнақ арқылы

жасалатын

Қысқарған

зат есім

Күрделі зат есім

Аналитикалық (синтаксистік) тәсіл

Біріккен

тұлғалар

Тіркескен

тұлғалар

Кіріккен

тұлғалар

Қосарланған

тұлғалар

Қысқарған

тұлғалар

Өнеркәсіп

(зат+зат)

Шикізат

(сын+зат)

Табиғаттану

(зат+ет)

Сегізаяқ

(сан+зат)

Биыл

(бұл жыл)

Қайната

(қайын ата)

Қайнене

(қайын ене)

Қайнаға

(қайын аға)

Қайны

(қайын іні)

Аға оқытушы

Аға ғылыми

қызметкер

Тоғыз жолдың

торабы

Қара бидай

Ақ бидай

Қызыл бидай

Жөн- жосық

(сын+зат)

Келім- кетім

(ет+ет)

Жүн -жұрқа

(зат+зат)

Мекен -тұрақ

(зат+зат)

БҰҰ

(ет., зат, зат)

ТМД

(сын, зат, зат)

ИРС

(сын, зат, зат)

СНО

(зат, сын, зат)

Туынды зат есім

Синтетикалық (морфологиялық) тәсіл

Түбір зат

есім+

жұрнақ

Туынды

зат есім

+жұрнақ

Сын есім

+жұрнақ

Сан есім

+жұрнақ

Етістік

+жұрнақ

Есім негізді

туынды

етістік

+жұрнақ

Еліктеуіш

+жұрнақ

Ас+тық

Диқан+шы

Тың+гер

Диқаншы

+лық

Наубай-

ханашы+

лық

Тыңгер+

лік

Кең+дік

Тар+шылық

Екпінді+лік

Бес+тік

Жеті+ген

Ұқсас жұмыстар

Сөздерді оқы

Алғанда қалай

Тапсырма арқылы саралау деңгейлік тапсырма

Сырда туған сырдың ұлы

Етістік тұлғалы топонимдер

Заттың атауын

Бастауыш мектепте сөз таптарын оқытудың тиімді әдіс - тәсілдері

Морфологиялық стилистика

Зат есімнің жалпы сипаты

Зат есімді оқыту әдістері

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz