Етістіктің жақ категориясы - қимылдың субъектісін көрсететін категория


Slide 1

Етістіктің жақ категориясы

Slide 2

Етістіктің жақ категориясы - қимылдың субъектісін көрсететін категория

Slide 3 Slide 4

Есімдердің жіктелу ерекшеліктері

Жақ

Жекеше

Көпше

І

Мен студентпін

Біз студентпіз

ІІ

Сен студентсің

Сендер студентсіңдер

Сіз студентсіз

Сіздер студентсіздер

ІІІ

Ол студент Ǿ

Олар студент Ǿ

Slide 5

1. Есім сөздер (зат есім, сын есім, есімдіктің кейбір түрлері) тікелей түбір тұлғада жіктеледі және І, ІІ жақтарда тек адамға байланысты есімдер ғана жіктеледі.

2. ІІІ жақта жақтық мағына нөлдік морфема ( нөлдік жалғау) арқылы беріледі

Slide 6

Жан болып өз тіршілігімде сүйгенім-ән (Ғ. Мүсірепов) .

Ар жазасы -бар жазадан ауыр жаза (М. Әуезов) .

Slide 7

Етістіктердің жіктелу ерекшеліктері

Жақ

Жекеше

Көпше

І

Мен барамын

Біз барамыз

ІІ

Сен барасың

Сендер барасыңдар

Сіз барасыз

Сіздер барасыздар

ІІІ

Ол барады

Олар барады

Slide 8

1) Етістік түбір тұлғасында

тікелей жіктелмейді

2) Етістіктің тек екі түрі ғана

тікелей жіктеледі: қалып

етістігі мен бұйрық райлы етістік

3) Етістіктің жіктелетін тұлғаларының өзі бірдей, біркелкі жүйемен жіктелмейді

Slide 9

Қазақ тілінде етістік

5 түрлі жіктеледі,

4 түрлі жіктік жалғауы жалғанады

Slide 10

1. Есімше, қалып етістіктері Жекеше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

-мын, - мін,

-бын, - бін,

- пын, - пін

- сың, - сің,

сыз, -сіз

Ǿ

Slide 11

Мысалы, Ол ауылға жаздың басында келіп, күзде ғана кеткен Ǿ

(С. Мұқанов) .

Slide 12

1. Есімше, қалып етістіктері Көпше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

-мыз, - міз

-быз, - біз,

- пыз, - піз

сыңдар,

сіңдер,

сыздар,

- сіздер

Ǿ

Slide 13

2. Көсемше - а, -е, - й ( - ып, -іп, - п) Жекеше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

- мын, - мін,

- пын, - пін

- сың, - сің,

сыз, -сіз

ды, - ді,

- ты, - ті

Slide 14

Мысалы:

Өзіме-өзім риза болып, төбем көкке тигендей қаланың орталық көшелерімен жүремін(Қ. Әміров, Жастық) .

Талдан таяқ жас бала таянбайды,

Бала бүркіт түлкіден аянбайды(Халық әні) .

Slide 15

2. Көсемше - а, -е, - й ( - ып, -іп, - п) Көпше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

- мыз, - міз,

- пыз, - піз

сыңдар,

- сіңдер,

сыздар,

- сіздер

ды, - ді,

- ты, - ті

Slide 16

3. Жедел өткен шақ шартты рай Жекеше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

- м

ң,

ңыз,

ңіз

Ǿ

Slide 17

Он екі қанат ақ үйдің әр керегесін төрт жігіт қолдасып әрең көтеріп, әрең жайдыǾ

. Шаңырақты әуелі желбауынан керегеге асып қойып, одан кейін төрт жігіт төрт бақанмен әрең көтердіǾ

(Ғ. Мүсірепов) .

Slide 18

3. Жедел өткен шақ шартты рай Көпше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

- қ,

- к

ңдер,

- ңдар,

ңыздар,

ңіздер

Ǿ

Slide 19

4. Бұйрық рай Жекеше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

- айын,

ейін,

йын,

йін

Ǿ

- ыңыз,

іңіз,

- ңыз,

ңіз

сын,

- сін

Slide 20

Ғылым таппай мақтанба, Ǿ, Ǿ

Орын таппай баптанба, Ǿ, Ǿ

Құмарланып шаттанба, Ǿ, Ǿ Ойнап босқа күлуге,

Бес нәрседен қашық бол, Ǿ, Ǿ

Бес нәрсеге асық бол, Ǿ, Ǿ

Адам болам десеңіз.

Slide 21

Тілеуің, өмірің алдыңда, Оған қайғы жесеңіз.

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ-

Бес дұшпаның, білсеңіз,

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым, ойлап қой- Бес асыл іс көнсеңіз (Абай) .

Slide 22

4. Бұйрық рай Көпше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

- айық,

ейік,

йық,

йік

ыңдар, -іңдер,

ңдар, ңдер,

- ыңыздар,

іңіздер,

ңыздар,

ңіздер

сын,

- сін

Slide 23

Мысалы,

Кел, балалар, оқылық,

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық. (Ы. А. ) .

Той болса, тон киелік, жүр баралық,

Бірімізді-біріміз аударалық(Абай) .

Slide 24

5. Қалау рай Модаль мәнді тіркес Жекеше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

ғы-м кел(е) ді

у-ым қажет

ғы - ң кел(е) ді,

ғы - ңыз кел(е) ді,

у - ың қажет

ғы - сы

кел(е) ді,

бару-ы

қажет

Slide 25

5. Қалау рай Модаль мәнді тіркес Көпше

1 - жақ

2 - жақ

3 - жақ

ғы-мыз кел(е) ді,

у- ымыз қажет

ғы-лар-ың

кел(е) ді,

ғы-лар-ың-ыз

кел(е) ді,

у - ларың қажет,

уларыңыз қажет

ғы - сы

кел(е) ді,

бару-ы

қажет

Slide 26

Қазақ тілінде жіктік жалғау 3 түрлі: 1. Жіктік жалғаудың толық түрі 2. Жіктік жалғаудың қысқа түрі 3. Бұйрық райдың жіктік жалғауы

Slide 27

Жіктік жалғауының толық түрі:

Мысалы: Мен барамын, көргенмін

Сен барасың, көргенсің

Сіз барасыз, көргенсіз

Ол барады, көргенǾ

Жіктік жалғаудың толық түрі қалып етістіктері, есімше, көсемшеге жалғанады.

Slide 28

Жіктік жалғаудың қысқа түрі:

Мысалы: Мен келдім, келсем

Сен келдің, келсең

Сіз келдіңіз, келсеңіз

Ол келдіǾ, келсеǾ

Жіктік жалғауының қысқа түрі жедел өткен шақ пен шартты райда қолданылады.

Slide 29

Бұйрық райдың жіктік жалғауы:

Мысалы: Мен сұрайын, кетейін

Сен сұраǾ, кетǾ

Сіз сұраңыз, кетіңіз

Ол сұрасын, кетсін

Slide 30

Назарларыңызға рахмет!


Ұқсас жұмыстар
Оқытылып отырған тілдердегі етістіктің грамматикалық категоряларын салыстыру
Функционалды грамматикалық категория ұғымдары туралы кейбір мәселелер
Етістіктің лексика - грамматикалық категориялары
Етістіктің грамматикалық категориялары
Етістік түбірі
Етістіктің аналитикалық форманттарының граммтикалық категорияларға қатысы
Нөлдік морфема
ЖІКТІК ЖАЛҒАУЫН ҚАТЫСЫМДЫҚ БАҒЫТТА ОҚЫТУ
Бір құрамды етістікті сөйлем
Туынды етістік жұрнақтар
Пәндер



Реферат Курстық жұмыс Диплом Материал Диссертация Практика Презентация Сабақ жоспары Мақал-мәтелдер 1‑10 бет 11‑20 бет 21‑30 бет 31‑60 бет 61+ бет Негізгі Бет саны Қосымша Іздеу Ештеңе табылмады :( Соңғы қаралған жұмыстар Қаралған жұмыстар табылмады Тапсырыс Антиплагиат Қаралған жұмыстар kz