Өлшеу жүйесіндегіфизикалық шамалардың туындылар бірлігі

Презентация қосу

1

ӨЛШЕУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ
ФИЗИКАЛЫҚ ШАМАЛАРД
ЫҢ ТУЫНДЫЛАР БІРЛІГІ
2

Бірліктер жүйесін қабылдаған елдер
Бірліктер жүйесін қабылдамаған елдер (АҚШ, Мьанмар және Либерия)
2

Бірліктер жүйесі – физикалық шамалардың
3 негізгі бірліктерінің кейбірін ғана
(ұзындық, масса және уақыт) қамтитын, ал
қалған өлшеу бірліктері сол негізгі
бірліктердің туындысы ретінде
анықталатын жүйе; физикалық
теориялардың негізінде құралған,
физикалық шамалардың табиғатта
болатын өзара байланысын көрсететін,
физикалық шамалардың қандай да бір
жүйесінің негізгі және туынды бірліктерінің
жиынтығы.
3

Бірліктердің СГС жүйесі – үш негізгі өлшем
4 бірлігінен (сантиметр, грамм, секунд: СГС) тұратын
физикалық шамалардың бірліктер жүйесі. Ол 1881
жылы электриктердің Парижде өткен 1-
халықаралық конгресінде қабылданған.
Бірліктердің СГС жүйесі механиканың және электр
динамикасының өлшем бірліктерін қамтиды.
Алғашында электр динамикасы үшін
электрмагниттік (СГСМ) және электрстатикалық
(СГСЭ) деп аталатын бірліктердің СГС жүйесінің екі
түрі қолданылды. СГСЭ жүйесінің негізіне электр
зарядының өзара әсерін, ал СГСМ жүйесінің
негізіне магнит зарядының өзара әсерін
сипаттайтын Кулон заңы алынады
4

Бірліктердің табиғи жүйесі – негізгі
бірліктер ретінде іргелі физикалық
тұрақтылар қабылданған (мысалы,
гравитациялық тұрақты – G, вакуумдағы
жарық жылдамдығы – с, Планк тұрақтысы –
һ, Больцман тұрақтысы – k, Авогадро саны –
NА, электрон заряды – е, электронның
тыныштық массасы – me, т.б.) жүйе
6 Бірліктердің табиғи жүйесінің алғашқы нұсқасын 1906
жылы неміс физигі Макс Планк ұсынған. Планк негізгі
бірліктерге һ, с, G, k сияқты бірліктерді алды. Бұл
бірліктер жүйесі жер жағдайына тәуелсіз әрі ғаламның
барлық уақытына және кез келген бөлігіне жарамды
болып есептеледі. Кейін Планктің жүйесінен басқа да
табиғи жүйелер (мысалы, Льюистің, Хартридің, Поль
Дирактың, тағыда басқа жүйелері) құрастырылды.
Бірліктердің табиғи жүйесінде ұзындық, масса және
уақыт сияқты өлшем бірліктерінің шамасы өте аз болса
(мысалы, Планк жүйесіндегі ұзындық 4,03Һ10-35метр,
масса 5,42Һ10-8 килограмм және уақыт 1,34Һ10-43
секунд), керісінше, температураның өлшем бірлігі өте
үлкен шама (3,63Һ1032К) болады.
Физикалық шамалар құбылыстардың қасиеттерін
сандық тұрғыдан сипаттайды.Физикалық шамалар
7 құбылыстарды ғана емес, денелердің де қасиеттерін
сипаттау үшін қолданылады. Шыныны алмаспен
кесуге болады. Шыныққан болатпен мысты өңдейді.
Ал керісінше жұмсақ мыс пен болатты өңдеу мүмкін
емес. Сондықтан денелердің беріктік қасиеттерін
сипаттау үшін қаттылық деген шама енгізіледі. Ең
қатты дене - алмас, одан кейінгісі - шыны (шынымен
болаттың бетін тырнауға болады), ал болаттың
қаттылығы мыстан жоғары.2. Әрбір физикалық
шаманың өлшем бірліктері (қысқаша бірліктері)
болады. Мысалы, ұзындық бірлігі - метр, температура
бірлігі - градус. Қысым, салмақ, масса, куіи, жылу
өткізгіштік, электр өткізгіштік, жарық жылдамдыгы
сияқты физикалық және астрономиялық шамалар
бірліктерін оқу барысында біртебірте білетін
боласыңдар.
6

8 Өлшем бірліктерінің халықаралық жүйесі (фр.) —
өлшемдердің халықаралық қалыпы, метрикалық
жүйесінSystème International d'unités, SIің заманауи нұсқасы.SI
күнделікті өмірмен қатар ғылым және техникада
әлемдегі ең көп пайдаланатын бірліктер жүйесі болып
табылады. Қазіргі кезде әлемнің көп елдерінде SI заңды
түрдегі бірліктер жүйесі ретінде қабылданған және
тіпті күнделікті өмірде дәстүрлі бірліктерді қолданатын
елдердің өзі осы жүйе бірліктерін ғылымда әрқашан
дерлік пайдаланады. Осы аздаған елдер (мысалы, АҚШ)
дәстүрлі бірліктердің өзін SI бірліктерне ауыстырған.Бұл
жүйе мына өлшемдерге негізделінеді: ұзындық, жол
және орын ауыстыру үшін — метр, масса үшін —
килограмм, уақыт үшін — секунд.
7

Бірліктердің Халықаралық Жүйесі (SІ; СИ) — Өлшем мен
9 салмақ жөніндегі 11-Бас конференцияда (1960)
қабылданған физикалық шамалар бірліктерінің жүйесі.
Кейін ол Өлшем мен салмақ жөніндегі 12 — 18-Бас
конференцияларда дәлдене түсті. Оны КСРО-да қолдану
1963 жылдан басталды (ГОСТ 9867 — 61), ал 1982
жылдан ол міндетті түрде қолданыла бастады.
Бірліктердің Халықаралық Жүйесінің артықшылығы —
оның ғылым мен техниканың барлық саласын қамтитын
әмбебаптығы және пропорционалдық коэффициенттері
болмайтын теңдеулер негізінде құрылатын туынды
бірліктерінің бір-бірімен үйлесімділігі. Сондықтан есептеу
кезінде егер барлық шамалардың мәнін Бірліктердің
Халықаралық Жүйесінің бірліктері арқылы өрнектейтін
болсақ, онда формулаға бірлік таңдауға тәуелді емес
коэффициeнттерді ендірудің қажеті болмайды.
10

Бірліктердің абсолют жүйесі — физикалық
10 шамалардың негізгі бірліктерінің кейбірін ғана
(ұзындық, масса және уақыт) қамтитын, ал қалған
өлшеу бірліктері сол негізгі бірліктердің туындысы
ретінде анықталатын жүйе. Бірліктердің абсолют
жүйесіне енетін кез келген физикалық шаманың
туынды бірліктерін анықтағанда, сол шаманы негізгі
бірліктер арқылы өрнектелетін шамалармен
байланыстыратын формула қолданылады. Бұл
формуладағы пропорционалдық коэффициент 1-ге
тең деп ұйғарылады. Бірліктердің абсолют жүйесін
ғылымға тұңғыш рет 19 ғ-дың 30-жылдары неміс
ғалымы К.Ф. Гаусс енгізген. Ол негізгі бірліктер
ретінде: ұзындық бірлігіне миллиметрді, масса
бірлігіне миллиграмды және уақыт бірлігіне
секундты алған. Бірліктердің абсолют жүйесі қазіргі
уақытта ескірген жүйе болып саналады

Ұқсас жұмыстар

Физикалық шамалардың өлшем бірліктері

Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері. Физикалық эксперимент. Физикалық шамаларды өлшеу

ӨЛШЕУ ҚАТЕЛІКТЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ

Өлшеуіш аспаптар

Қателер теориясы, тең дәлдікті өлшеулер

Бастауыш сынып математикасында шама ұғымын оқыту әдістемесі

ҰЗЫНДЫҚ ӨЛШЕМ БІРЛІКТЕРІНІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ПАЙДА

Өлшеу қателігі. Құрал шкаласының қателерін және жүйелік қателерді есепке алу. Қос қателікті бағалау

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы ҚР заңы

Электрлік емес шамаларды өлшеу 2023 жыл

Пәндер