ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ХАНДАРЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ -

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ХАНДАРЫ

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ -

Әбілқайыр хандығы және Моғолстанның ішкі саяси қақтығыстарының нәтижесінде.

*1465-1466 жылдар . . .

*Шу мен Талас өңірі . . .

*Қазақтардың саяси тұрғыдан бірігуіне, қазақ хандығының құрылуына ең алғаш негіз болған хандар . . .

Қазақ хандығының негізін құраушы хандар

КЕРЕЙ МЕН ЖӘНІБЕК

Шамамен (1456-1473) жылдары билік еткен.

Үш ұлы бар: Бұрындық хан, Қожа-Мұхаммед және Сұлтан Әлі.

Орыс ханның немересі Болат ханның ұлы

Барақханұлы, Жәнібек Әбусағит

(1473-1480) таққа отырған ж. ж.

Әз-Жәнібек

Барақ ханның ұлы

Орыс ханның шөбересі

Қазақ хандығының құрылған жері - Шу бойы мен Қозыбасы.

М. Х. Дулати «Тарихи Рашиди»

Бұрындық хан (1480-1511) ж.

1472-1473 жылдардан XV ғасырдың 90 жылдарының ортасына дейін, қазақ хандығының батыста ноғай мырзаларымен және оңтүстікте Сыр бойы қалалары мен өңірлері үшін күресте маңызды рөл атқарған.

Ол жұмсақ мінезді және жігерсіз адам болатын, басқару ісіне өз бетінше қадамдар жасауға қабілетсіз еді.

Қасым хан

шамамен (1445 - 1521) ж. ж. өмір сүрген

*1511 жылы таққа отырды.

*Территориясы: Жайық өзеңі, Сырдария, Ұлытау, Балқаш көлі, Жетісудің бір бөлігі.

Қазақ хандығындағы халық саны 1 млн. ға жетті.

Қазақ хандығының күшеюі және нығаюы.

“Қасым ханның қасқа жолын” шығарды.

1521ж Сарайшық қаласында қайтыс болды. (Қ. Жалайри) .

Әйгілі тарихшы М. Х. Дулати: "Қазақ хандығы мен сұлтандары арасында Қасым хандай құдіретті ешкім болған емес" деп тегін жазбаса керек.

«белгілі сұлтан және атақты баһадүр»

“Қасым ханның қасқа жолы”

Заң 5 бөлімнен тұрады:

Мал-мүлік және жерге байланысты қатынастар.

Қылмыс пен оларға қолданылатын жазалар.

Әскери қызметті, әскери міндетті атқару ере-

желері және әскер тәртібін бұзушыларға бере-

тін жазалар.

Елшілік қатынастарды реттеу

Халықтық дәстүрлерді өткізу тәртібі.

Тақыр (Тахир) хан иеленеді.

Мамаш (Қамаш) хан

Қасымның мұрагері

(1521-1523) ж. ж билік етті.

(1523-1533) жылдар аралығында Қазақ хандығын басқарды .

Тақыр хан тағдыры ауыр болды: Ханды халқының көпшілігі тастап кетті. Хан аздаған қазақтармен және қырғыздарға кетеді, ақыры қырғыздар арасында жоқшылық көріп, қайтыс болды.

Мамаш өзара тартыс барысында қаза тауып, хан тағын Қасымның немере інісі-

Бұйдаш хан (1534-1535) ж. ж.

тұсында да Қазақ хандығындағы өзара тартыстар тоқтаған жоқ. Осыныны пайдаланған өзбек ханы Убайдуллах Моғолстан ханы Абдар Рашидпен соғыс одағын құрып, Жетісуда соғыс ашты. Қазақ әскерлері жеңіліп, Бұйдаш хан қашып құтылды.

Қожа Мақмұт хан - 1534-1535 ж. ж.

***

Тоғым хан - 1535-1537 ж. ж.

Тақыр ханның інісі -

«қазақтар мен қырғыздардың ханы» - Хақназар хан (1538-1580) ж. ж.

XVI ғ. II ж. әлсіреген хандықты біріктіруде Хақназар өз үлесін қосты.

Негізгі мақсаты: Қасым кезіндегі иелікті қалпына келтіру.

Хан өзін «патша, әрі ұлы князьбен татумын деп санады».

Башқұрттарды өзіне бағындырды,

Түркістан өңіріндегі қалаларын қарамағына қосты.

Баба сұлтан Йассы, Сауранды сойырғал ретінде Хақназарға

сыйлады.

1580 жыл - Баба сұлтанның тыңшысы у беріп өлтірді.

Хақназар хан саясатының маңызы:

1. Хандықтың аумағының кеңеюі.

2. Жеке дербес мемлекет ретінде танымал болуы.

3. Хан билігінің күшеюі.

4. Ішкі саяси және шаруашылық өмірдің тұрақтылығы.

Жәдік сұлтанның баласы, Жәнібек ханның немересі, 80 жастағы Шығай хан 1580-1582 жылдары хан болды.

Ол 80 жаста болғанымен қазақтардың ішінде беделді хан болды. Қазақ хандығының сыртқы саясатындағы Хақназар хан ұстаған бағытты жалғастырды. Шығай хан Шайбани мұрагерлерінің арасындағы қақтығыстарды қазақ мемлекетін нығайту мақсатында ұтымды пайдаланды.

(1582-1598) жылдары хандықты биледі.

Түркістан, Ташкент, Ферғана, Самарқандты басып алған.

Мәуереннахрға басып кіріп, Ахси, Әндіжан қалаларын қол астына алған. 1598 жылы Ташкентте қайтыс болды.

«қазақ және қалмақ патшасы»

Тәуекел хан

Есім хан

(1598-1628) ж. ж.

«Еңсегей бойлы ер Есім»

Төлеген жырау:

Ей, Қатаған хан Тұрсын!

Кім арамды ант ұрсын.

Жазықсыз елді жылатып,

Жер тәңірісің, жатырсың,

Хан емессің қасқырсың,

Қара албасты басқырсың!

Алтын тақта жатсаң да

Қазаң жетті қапылсың!

Еңсегей бойлы ер Есім,

Есігіңе келіп тұр,

Шашқалы тұр қаныңды,

Кешікпей содан қатарсың!

Астанасы - Түркістан қаласы.

Саясатының ерекшелігі:

* Осы кезден бастап Ташкент қаласы 200 жылдай қазақтардың иелігінде болды.

* Оңтүстік Қазақстандағы отырықшы-егіншілік аймақтар Қазақ хандығының жері болып есептелінді.

* «Есім ханның ескі жолы» атты ережесін шығарды.

Заңда:

* Әскери міндетті атқару ережелерін күшейтті.

* Әскер тәртібін бұзушыларға берілетін жазаны ауырлатты.

* Ескі құқықтық ғұрыптар мен заңдарды сақтады.

1627 ж Тұрсынды өлтіреді.

«Салқам Жәңгір» 1628-1652 жылдары хан тағына отырды.

1643 жыл - Орбұлақ шайқасы.

Жәңгір 50 мың әскерімен келген Батыр қонтайшыға 600 сарбазымен қарсы тұрды. Жәңгір сарбаздары жоңғарлардың 10 мың әскерін талқандады. Көмекке Жалаңтөс батыр 20 мың әскерімен келіп, жоңғарлардың ту сыртынан шабуылдады. Бұл соғыста жеңілген жоңғарлар қазақ даласына көпке дейін шабуылдамады.

* 1652 жылы жоңғарлармен қанды майданда Жәңгір хан қайтыс болды.