Каналдағы судың өтімін анықтау

Презентация қосу

Каналдағы судың
өтімін анықтау
Жоспары

Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Каналдар және оның түрлері
2. Каналдардағы су өтімін анықтау
Қорытынды
Кіріспе

Мелиорация (лат. melioratio – жақсарту) — жерді жа қсарту ға ба ғыттал ған
техникалық және шаруашылық - ұйымдастырушылық шаралар жиынты ғы.
Топырақты сумен, ауамен, қоректік заттармен қамтамасыз ету т әртібін
жақсартуға, оны жел, су эрозиясы сияқты қатерлі құбылыстардан қор ғау ға
мүмкіндік береді. Мұның негізінде ауыл шаруашылық да қылдары мен мал азы ғы
ретінде өсірілетін шөптерден ұдайы мол өнім алу ға болады. Мелиорацияны ң
Қазақстан үшін айрықша мәні бар: республика жерінің басым бөлігін ш өлді,
шөлейтті және жартылай шөлейтті аймақтар алып жатыр. Оларды ң әрдайым
суландыруды қажет ететіндігін адам баласы қола, темір д әуірлерінен бастап-а қ
білген.
Сыр өңірі, Шу-Талас аймағы мен Іле алабы, Сарыар қа өлкесіндегі к өптеген
ортағасырлық қалалардан ежелгі суландыру жүйелері табылды ( қара
Қазақстанның ежелгі қалалары). Қазақстанда мелиорация ж ұмыстарын ж үргізу
нәтижесінде 1928 жылы 671 мың гектар, 1940 жылы 1153 мы ң гектар, 1985 жылы
2172 мың гектар суармалы егістік болды. 20 ғасырды ң со ңына қарай 54 мы ң
гидротехникалық құрылыс салынды. Ол мақта, күріш, бидай, жүгері, ж үзім,
сондай-ақ өзге де дақылдарды, бау-бақша, мал азықтық өнімдерді өсіруге к өп
мүмкіншіліктер туғызды.
1.Каналдар және оның түрлері

Суғармалы жерлерде әртүрлі каналдар болады. Қандай да
канал болмасын, ол суғармалы жерге суды дер кезінде,
белгілі мөлшерде жеткізіп отыруы қажет. Каналдар ашық
түрде (кәдімгі жер каналы), жабық түрде (құбыр) болып
келеді. Каналдың көлденең қимасы белгілі еңістікте
белгшенген су өтімін қамтамасыз ететіндей және
кішігірім ауданды болуы қажет. Каналдардағы су
деңгейлері бірінен-бірі жоғары болып отырады. Ең кіші
каналдардагы (уақытша арық) су деңгейі суғармалы
жерден 5-10 см жоғары, ал танап каналындағы су деңгейі
уақытша арықгағы су деңгейінен 10-15 см биік болуы
керек. Үлкен каналдардың екі жағынан ауылшаруашылық
механизмдері жүріп тұратын ені 3 метрлік жол болады
Ашық каналдардың түрлері. а) трапеция; б)
көпжақты; в) овал; г) сатылы; д) үшбұрышты; е)
жалпақ бүрышты.
Каналдың көлденең қимасы әртүрлі болады: трапеция - кәдімгі жер
каналы; парабола — науа каналдар; тікбұрышты — темір бетон
блоктардан салынған каналдар; дөңгелек кұбырдан салынған
каналдар; үш бұрышты - арық қазғышпен тартылған уақытша арық.
Мұндай формалы құрылыс канал қабырғасының мықтылыгын
қамтамасыз етеді. Танаптық, уақытша каналдар үшбұрышты, ал үлкен
магистраль каналдар парабола тәрізді болып келеді.

Каналдардын көлденең қималары
Жер бетінің, еңістігіне қарай қия жерлерге салынган каналды ң эр т үрі
болады : үйінді канал; жартылай үйме, жартылай, толығымен ж әне бір
жағы қазылған бір жағы үйме каналдар. Мұның ішінде е ң қауіптісі үйме
каналы болады. Егер топырақ сапалы түрде үйілмесе, су каналды онырып,
бұзып кетуі ықтимал. Жерасты суының деңгейін төмендету үшін
тереңдігі 2,5-3 метрден асатын каналдар қазылады. Мұндай каналды
коллектор деп атайды .
Егер де канал суды жоғары деңгейдегі су қоймасынан немесе к өл- дерден
алатын болса, онда каналдың барлық бойында су суармалы егістіктен бнік
болып тұрады. Егер су козіндегі су деңгейі канал отетін жерлерден т өмен
болса, онда канал бойына бір-екі жерден сорап бекетін салуға тура келеді.
Каналды жобалаған кезде оған мынадай талаптар қойылады: - канал
бойын және оған жақын орналасқан жерлерді су басып қалмауы керек
және ол жерлер батпақтанбауы қажет, — канал жүретін жерлер
инженерлік (геологиялық және гидро- логиялық) тэргіпте зертгелуі қажет;
— каналды кешенді пайдалану мүмкіндігі; - каналды пайдалану ға
ыңғайлы жағдай жасау. Каналды жобалаған кезде арнайы жасал ған
техникалық құжаттарды пайдаланған жөн.
2. Каналдардағы су өтімін
анықтау гидравликалың есептеу (канал
Каналдарды
суы бірқалыпты галган жагдайда):
- қимасы трапеция тәріздес каналдарды
дың су өтімі:

бұл жерде, — су өтімінің
сипаттамасы;
— суғару жылдамдығының
сипаттамасы
y
С - Шези коэффициенті.
Оның мәнін мына теңдеумен анықтайды:
Бұл жерде,
R- гидравикалық радиус,

бұд жерде, - каналдың су жүретін
көлденең қимасының ауданы, м²
χ - каналдың ылғалданған кабырғасының ұзындыгы, м.

Теңдеудегі, в — канал түбінің ені, м;
m - канал қабырғасының көлбеуі;
Һ — каналдағы судың тереңдіп, м.
Каналды есептегендегі ең маңызды мәселе ондағы
судың тереңдігі (һ). Оны таңдау арқылы анықтаган жөн.
Демек, судың тереңдігін (h) үш-төрт рет әртүрлі
мағанасын алып, каналдың басқа көрсеткіштерін
анықтайды, оны кесте бойынша жүргізген дұрыс
Канал көрсеткіштерін анықтау тәртібі
Берілг Анықталған канал көрсеткіштері
ен
мәліме
ттер
h, м ω χ R
h1 ω1 χ1 R1 W1 K1

h2 ω2 χ2 R2 W2 K2

h3 ω3 χ3 R3 W3 K3

h4 ω4 χ4 R4 W4 K4
Осы мәлімет бойынша К = f (h) сұлбасын түрғызады.
Содан соң (алғашқы мәлімет) бойынша h0

(қажетті) мәнін осы сұлбалардан табады.
Каналдағы су ағу жылдамдығы (V) каналды жуып-
шаймауы керек және каналда тұнба заттар шөкпеуі
қажет, яғни Vш ˂V˂ Vж ,
Бұл жерде, Vш - тұнба заттардың шөкпеуін қамтамасыз
ететін кіші су ағу жылдамдығы, м/с;
Vж - каналды жуып – шайып кетпейтін су ағу
жылдамдығы, м/с.
Канал шайылып немесе тұтығып қалмауы үшін ең үлкен
және ең кіші су ағу жылдамдығы анықталады. Каналдың
еңістіғіне де көп көңіл бөлу қажет. Егер де канал кішігірім
еңістікпен жүргізілетін болса көптеғен үйме биік
жалдарды қажет етеді. Бірақ өте көп суғармалы жерлерғе
су бере алады. Ал каналды үлкен еңістікпен жүргізсе,
топырақ қазу жұмысы азаяды, бірақ көп жерлерге су апара
алмайды.
Гидравликалық есептеуді ең кіші каналдан алу керек.
Есептеу алдында каналдың мына корсеткіштері белгілі
болуы керек: су өтімі (Q) , еңістік (i) және топырақ
бедері коэффицненті (h). Осыларға сүйене отырып,
каналдағы судың деңгейін (Һ) және канал түбі енін /в/
табады. Ол үшін «в» немесе «һ» мәнін әртүрлі етіп
қабылдайды. Есепті Агроскин кестесі арқылы жүргізіген
ыңғайлы. Одан соң ең кіші және өте көп су өтімін
жібергендегі каналдағы су деңгейін анықтайды
Каналдағы судың тереңдігін болжауды Гиршканның
теңдеуімен анықгауга болады, яғни:

бұл жерде, А - коэффиңиент, 0,7-1,0.
Каналдағы судың ағу жылдамдыгы топырақ шаю
жылдамдығынан төмен, тұтығып қалатын жылдамдықган
жоғары болуы керек, яғни
Vш ≤V≥ VТ
Канал жалының биіктігін тасқын суды жіберуге лайықты
етіп жа- сайды. Каналды есептеп болған соң оның бойлау
сұлбасын тұрғызады. Бұл сұлбада канал түбі мен оның
бетінің мәнін, жалын т.б. белгілерін көрсетеді.
Тынымсыз жұмыс істейтін
каналдардың барлық көрсеткіштері
үш су өтімге байланысты (Qкіші,Qқалың
,Qф) есептеледі. Соңцықган осы үш
өтімге байланысты каналдьщ суға
толуында да үш көрсеткіш болады
(hкіші ,hқалың ,hф ).
Егер де канал аз еңістікті болса
биіктіктің (z) мәні 0,05-0,1 м ара-
сында, ал еңістігі үлкен болса (z)
мәні 0,2-0 м болады.
Әр каналдың басында су бөлгіш құрылым
болады. Осы жерде үлкен каналдардагы су деңгейі
одан су ағатын каналдағы су деңгейінен су
бөлгіштегі күлама биіктігі (z) жогары болуы
керек. Каналдағы су деңгейін қалың тасынды
кезде үлкен (Qк) су өтімі жүргенде одан су алатын
каналға Qүлкен су өтімін беруге болатын болуы
керек. Мұндай жағдайда канал бойындағы су
кететін қалқан арқылы қалыптастырады.
Беткейлер суарған кезде уақытша арықтағы су
деңгейі суарылатыш егістіктен 10—15—20 см
биік болуы қажет.
Қорытынды

Қорытындылай келе, мелиорацияның Қазақстан
Республикасында қажетгілігі, біріншіден, оның шөл,
шөлейт жэне су жүргісі ыңғайсыз жерлерде орналасуы
болса, екіншіден, жиі қайталанып отырған
қүрғақшылық салдарынан ауылшаруашылық
дақылдары өнімінің төмендеуі немесе тіпті өсімдіктің
шықпай қалуында болып отыр. Сондықтан да
мелиорацияны қазіргі жағдайда жэне келешекте
республикамыздың азық-түлік бағдарламасын
өркендету мен оның қауіпсіздігі жолындағы шешуші
шара деп қарау керек
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Канал көрсеткіштерін анықтау тәртібі

Каналдың ішкі бетін қаптау тәсілдері

Абсорбция түрлері

Жылжымалы құрам - құбыр желілерінің өзі

Жарнама және оның аспектілері

Кездейсоқ шаманың. эпсилон-энтропиясы

МОӨЖ МЕРЗІМДІ БОЛЖАМДАР

СУДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН АНЫҚТАУ

Тамақ өнімдеріндегі судың активті көрсеткіштері

Әдістің мәні

Пәндер