ҰЙЫТЫНДЫ МЕН СЫР МАССАСЫН ӨҢДЕУДЕГІ БИОХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТЕР

Презентация қосу

ҰЙЫТЫНДЫ МЕН СЫР МАССАСЫН
ӨҢДЕУДЕГІ БИОХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТЕР
Ұйытындыны өңдеу
Сүттің қышқылдылығы мен сыр массасының
Сыр өндірісінде ұйытындыны өңдеу маңызды үрдіс болып қышқылдылығы сыр массасынан сарысу бөлінуге әсер
табылады. Бұл үрдістің мақсаты ұйытындының биохимиялық ететін маңызды фактор болып табылады. Бастапқы сүтте
процесстері ары қарай жүруіне қажетті және сырдың белгілі бір т үрі басталатын сүт қышқылды процесс сыр массасын өңдеуде
мен сапасын алу үшін ұйытындыдан сарысудың арты қ м өлшерін ары қарай жалғасын табады. Сыр дәнінде сүт қышқылды
бөлуға негізделеді. Сыр дәніндегі сарысудың құрамын өзгерте бактериялардың мөлшері сарысуға қарағанда көп. Сыр
отырып сырдың жетілуі барысындағы микробиологиялы қ процессті дәнінде жиналған сүт қышқылы ақуыздардың электрлік
қуатын азайту арқылы олардың гидрофильдік қасиетін
реттейді. Сарысу көп мөлшерде бөлінген сайын онымен бірге сүт
төмендетеді. Ақуыздар ылғалды оңай бөледі және
қанты да көп бөлінеді, яғни бұл процесс баяу жүреді және
ұйытындыдан сарысу жылдам бөлінеді, сонды қтан
керісінше. Сырдың әр түрінде сыр массасында сарысуды ң белгілі
балғын сүтке қарағанда басқа сүтте сарысу жылдам
бір мөлшері болуы қажет. Қатты сырларды өндіру барысында бөлінеді. Алайда сүттің қышқылдылығы жоғары болса,
сарысу жұмсақ сырлар өндірісіне қарағанда көбірек бөлінеді. сарысу өте жылдам бөлініп, ұйытындының жылдам
Сарысу бөлінудің жылдамдылығы мен бөліну деңгейіне келесі сусыздануына әкеледі. Сол себепті қалыпты
факторлар әсер етеді: сүттің құрамы, пастеризация, қышқылдылы ғы ылғалдылықты сыр массасын алу үшін сүттің
және т.б. қышқылдылығы оптималды болуы қажет. Жұмсақ сырлар
өндірісінде өңделетін сүттің қышқылдылығы жартылай
Сүттің құрамы, анығырақ айтқанда сүт құрамындағы май қатты сыр өндірісіне қарағанда жоғары болуы қажет.
мөлшері және кальций тұздары сыр массасындағы ыл ғалды ң
көлеміне әртүрлі әсер етеді. Ұсақ май түйіршіктері сыр массасынан Ұйытындыдан сарысу бөлінуді арнайы әдістермен
сарысу бөлінуіне кедергі келтірмейді, бөлінген сарысуда негізгі май реттейді. Оларға сыр массасының температурасының
шығыны осы май түйіршіктерінен құралады. Ірі май түйіршіктері өзгеруі және сарысудың қышқылдылығының өзгеруі,
сонымен қатар механикалық әсер етулер (ұйытындыны
капиллярларға тұрып қалатындықтан сарысудың бөлінуіне кедергі
кесу, сыр массасын араластыру) және т.б жатады. Әр сыр
келтіреді. Сондықтан сүт майлы болған сайын ұйытындыдан ыл ғал
үшін сыр дәнінің өлшемдері, екінші қыздыру
нашар бөлінеді. Кальцийдің еритін тұздары (белгілі бір м өлшерге
температурасы, араластыру қарқындылығы мен ұзақтығы
дейін) тығыз ұйытынды алуға және сарысудың жылдам б өлінуіне және т.б белгіленген.
әсер етеді. Сүтте кальций тұздары жеткіліксіз бол ған кезде
ұйытынды әлсіз түзіледі де ылғал нашар бөлінеді.
Сырды қалыптау және пресстеу
Сыр массасын қалыптау барысында оларды монолитке біріктіреді, сырға форма
береді және сарысу бөлінуді ары қарай жалғастырады. Мұны Советский сыры және
Голландский тобының сыры үшін – пласттан, Российский тобының сырлары үшін –
үйіндімен жүзеге асырады. Өздігінен пресстеуде және пресстеуде сыр массасы
нығыздалады, қалыптау кезіндегі бос сарысу бөлінеді, сырдың микроқұрылымы
және беткі қабаты түзіледі. Сырдың өлшемі, оны қалыптау әдісі, пресстеу ұзақтығы
және қысым мөлшерін өндірілетін сырға байланысты таңдайды. Сырдың формасы
және өлшемі, сыр массасының нығыздалу деңгейі сыр суретінің түзілу процесіне,
тұздауға, жетілуге, жетілуге және кептіруге әсер етеді.
Сырды қалыптау мен пресстеу барысында сүтқышқылды процесс жалғасады,
микрофлораның көлемі артады, яғни сыр массасының қышқылдылығы артып оның
сусыздануы жүреді. Технологиялық үрдістер кезінде сырдың температурасы 18-20
С.одан төмен температура сүт қышқылды процессті және сарысу бөлінуін
баяулатады, бұл өз кезегінде өнім сапасына әсер етеді. Пресстегеннен кейін сырдың
ылғалдылығы және белсенді қышқылдылық мөлшері оптималды болуы қажет
(жоғары немесе төмен қышқылдылық сырдың сапасын нашарлатады). Сондықтан
сырдың ылғалдылығы және рН өндірілетін сырға байланысты белгіленеді.
Сырды тұздау
Сырдың сапасына әсер ететін маңызды технологиялы қ
факторлардың біріне сырды тұздау деңгейі жатады. Натрий
хлориді сырдың жетілуі барысында микробиологиялық Сырды тұздау Сыр Сырдың жасы, тәулік
және биохимиялық процесстерді реттейді, дәм түзуге, өнім ұзақтығы, қабат
10 30 50 90 120
қабатының түзілуіне, консистенциясына, суретіне қатысады тәулік ы
және шығымына әсер етеді.
Екінші қыздыру температурасы жоғары сырларды
тұздауды тұз ерітіндісінде, қыздыру температурасы т өмен 3 1-і 1,7 1,40 1,30 1,20 1,10
сырларды сыр массасын сыр дәнінде бөлшектеп т ұздау 2-і 1,0 1,30 1,20 1,20 1,20
3-і 0,55 0,95 1,00 1,20 1,25
арқылы (біздің елімізде сыр дәнінде толық тұздау жүзеге
4-і 0,20 0,70 0,80 1,10 1,20
асырылмайды) жүзеге асырады. 5-і 0,10 0,50 0,60 1,10 1,15
4-6 сағатқа созылатын тұздықта тұздау барысында
6 1-і 2,20 2,00 1,85 1,60 1,60
натрий хлоридінің концентрациясының әртүрілігіне 2-і 1,50 1,80 1,80 1,80 1,70
байланысты тұздың тұздықтан сырға диффузиясы сырдан 3-і 0,65 1,30 1,55 1,85 1,75
ылғалдың бөлінуімен қатар жүреді. Тұздың диффузиясы 4-і 0,20 0,85 1,20 1,75 1,70
баяу жүреді, сондықтан сырдың қабаттарына (бірінші 5-і 0,10 0,50 0,95 1,65 1,65
сыртқы қабаттан бесінші орталық қабатқа дейін) тұз
біркелкі таралмайды (1 кесте). Тұздың концентрациясын Кесте 1
қабаттары бойынша реттеу сырдың түріне байланысты 1,5- Советский сырын тұздау кезінде натрий хлоридінің
3 айға созылады. құрамының өзгеруі, %

Сырдың әр түрінде тұздың оптималды мөлшері болуы
қажет. Тұздың мөлшеріне сырдағы ылғалдың мөлшері,
оның көлемі, тұздаудың әдісі және ұзақтығы,
концентрациясы, тұздықтың температурасы және басқа
да факторлар әсер етеді. Тұздықтың концентрациясы
асқан сайын тұздың мөлшері артады және сырдағы
ылғал мөлшері төмендейді (сурет 1). Тұздықтың
концентрациясы нормадан төмен болса, сырдың беткі
қабатының ісінуіне әкеледі. Қатты сырлар үшін натрий
хлоридінің концентрациясы тұздықта 20% төмен
болмауы қажет, жұмсақ сырлар үшін және тұзды Сурет 1. Тұздау концентрациясына байланысты Советский
сырлар үшін – 16- 18%. сырындағы ылғал массасының өзгеруі (Д. А. Граников
Тұздықтың температурасын 8-12 С ұстау қажет. бойынша)1 – 17%-тік; 2 – 21%-тік; 3 – 23%-тік; 4 –
Тұздықтың температурасы артқан сайын натрий қанықтырылған
хлоридінің мөлшері артады да сырдағы ылғал мөлшері Сыр дәнінде бөлшектеп тұздау (ас тұзының мөлшері 0,3-0,8 %)
кемиді. Сонымен қатар, шектен тыс газ түзу, сыр массасының ылғалды ұстау қабілетін арттырады, сырды сыр
стафилококк түзу, олардан энтеротоксиндер түзу бассейнінде ары қарай тұздау уақытын қысқартады, сонымен
жағдайлары пайда болып тағамнан уланудың қауіптілігі қатар, ылғалдың шығынын кемітіп, өнім шығымын арттырады,
бірақ көп мөлшердегі тұзды сарысуды өңдеудің қиындығын
тууы мүмкін. 8 С температурадан төмен болуы сырдың тудырады. Қазіргі уақытта сыр дәнін ванналарда немесе сыр
ісінуіне және сүт қышқылды процесстің баяулауына дайындаушыларда тұздағанға қарағанда, сыр дәнімен бірге
әкеледі. Ылғалдылығы жоғары сырлар тез тұздалады, сарысу түсіп, сарысу бөліп алынып, сыр дәні тұздық ағынында
сондықтан жұмсақ және тұзды сырларды қатты тұздалып, қалыптауға және пресстеуге жөнелтілетін арнайы
сырларға қарағанда тұздың концентрациясы төмен қондырғыларда тұздау технологиясы қарастырылған.
тұздықта тұздайды.
СЫРДЫҢ ЖЕТІЛУІ КЕЗІНДЕГІ БИОХИМИЯЛЫҚ
ЖӘНЕ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТЕР

Сырдың жетілуі ретінде жаңа дайындалған
сырдың құрамдас бөліктерінің терең өзгеріске
ұшырауын және оның нәтижесінде сырдың өзіне тән
иіс, дәм, түс, консистенция және иіске ие болуы
түсіндіріледі. Сыр массасының барлық құрамдас
бөліктерінің өзгеруі ферменттердің әсерінен болады.
Сүт қанты сүт қышқылды бактериялардың
ферментінің әсерінен сүт қышқылын және басқа да
химиялық қосылыстар түзе отырып ашуға
ұшырайды. Ақуыздар сарысу ферментінің және
протеолитикалық ферменттердің әсерінен әртүрлі
азотты қосылыстар түзеді. Май липолитикалық
ферменттердің әсерінен май қышқылдарына
ыдырайды. сонымен қатар сыр массасының
құрылымы өзгереді. Яғни күрделі биохимиялық
процесстер нәтижесінде сырдың органолептикалық
көрсеткіштері мен суретін негіздейтін өнім түзіледі.

Сырдың құрамдас бөліктерінің өзгеруі
Лактоза. Лактоза сырдың жетілуі барысында сүтқышқылды
бактериялардың әсерінен 5-10 күннің ішінде толықтай ашиды.
Лактозаның ашуының негізгі өнімі – сүт қышқылы. Оның жиналу
динамикасы бактериалдың ашытқының көлемімен қатар басқа да
факторларға тәуелді. Гетероферментативті сүтқышқылды
бактериялар (лактококкалар, стрептококкалар және тая қшалар)
сүт қантын толықтай сүт қышқылынай айналдырады.
Лейконостоктар және аромат түзуші лактококкалар әлсіз қышқыл
түзуші болып табылады және сүт қышқылынан бөлек зиянды
заттарды жинайды. Олар спирт, органикалық қышқылдар,
көмірқышқыл газы, ацетоин, диацетил. Бұл сүтқышқылды
процессті әлсіз және күшті қышқыл түзушілердің қатынасын
өзгерте отырып реттеуге болатынын білдіреді.
Сүт қышқылының шығымы, өз кезегінде өнімнің жетілу
жылдамдығына және консистенциясына әсер ететін сырдың
титрлік қышқылдылығының көлемін анықтайды. Советский және
Голландский сырының жетілу барысында титрлік
қышқылдылығының өзгеруі жайлы 2 кестеде көрсетілген.
Жетілу кезіндегі сырдың қышқылдылығының өзгеруі

Сырдың жасы, Сырдың қышылдылығы
тәулік

Голландский (Г.С Советский
Инихов бойынша ) (Д.А.Граников
бойынша)
0 198 122
10 220 172
30 220 175
60 214 198
90 215 206
Сырдың титрлік қышылдылығы өндірудің алғашқы
сағаттары мен күндерінде артады, ары қарай кемиді.
Жетілу соңында қышылдылығы ақуыздардың сілтілік
өнімдерінің жиналуы нәтижесінде түсіп кетуі мүмкін.
Титрлік қышылдылықтан басқа технологиялы қ
процесс барысында сырдың сутектік көрсеткіші де
өлшенеді. рН-тың Костромской сырының жетілуі
барысындағы өзгеруі 2 суретте көрсетілгенБелсенді
қышқылдылықтың максималды мөлшері жетілудің үшінші
тәулігінде болады, бұл сүтқышқылды бактериялардың
белсенді тіршілігінің кезеңіне сәйкес келеді. 5 тәуліктен
кейін, сүт қышқылы толық ашып, сүт қышқылының түзілуі
аяқталғанда қышқылдылық рН-тың баяу жоғарылауымен
тұрақтанады. Жетілу процесі барысында сүт қышқылы
басқа өнімдерге айналатындықтан азаяды. Сүт қышқылы
пропионқышқылды, май қышқылды және басқа ашу
түрлеріне ұшырауы, тұздармен және ақуыздармен
реакцияға түсуі мүмкін. ВНИИМС бойынша 10 тәуліктік
Сурет 2. Ылғалдылығына байланысты
ұсақ сырлардағы сүт қышқылының мөлшері 1,6-1,8 %, ал
Костромской сырының рН-ың өзгеруі
жетілу соңында 1,1-1,3% төмендейді. Ірі сырларда бұл
(И. И. Климской бойынша): 1 – 39%; 2
көрсеткіш 1,3-1,4% және 0,8-1,0% құрайды.
– 42%; 3 – 45%.
Ақуыздар.
Ақуыздардың биохимиялық өзгеруі сырдың жетілуінде жатады. Сарысу ферментінің,
плазминнің және сүтқышқылды бактериялардың әсерінен сыр массасыны ң ақуыздары
көптеген азотты қосылыстар түзе отырып ыдырайды. Сарысу ферменті ақуыз тәрізді
заттар түзе отырып параказеиннің біріншілік ыдырауын шақырады, оның ары қарай
өзгеруін плазмин және сүтқышқылды бактериялардың ферменттері атқарады.
Протеолитикалық ферменттердің негізгі көзі болып, яғни сырлардың жетілуіні ң
негізгі факторы болып сүтқышқылды бактериялар табылады.
Сырлардың жетілу процесі барысында параказеин біртіндеп суда еритін а қуыз
тәрізді заттарға (жоғары молекулалы полипептидтерге), содан со ң орташа ж әне т өмен
молекулалы полипептидтер мен пептидтерге, три- және дипептидтерге, амин
қышқылдарға ыдырайды. Бір мезгілде амин қышқылдардың, три- және дипептидтерді ң
полипептидтерден ажырауы жүреді.
Параказеиннің ферментативті ыдырауы мөлшері үздіксіз артатын суда еритін азотты
қосылыстар түзуі арқылы жүзеге асырылады. Оларға суда еритін ақуызды және
ақуызды емес қосылыстар – түрлі молекулалық массалы пептидтердің қосындысы, амин
қышқылдар, аммиак және т.б жатады. Сырлардың жетілуі кезіндегі ақуыздардың
ыдырау қосылыстары олардың құрамындағы азотты қосылыстардың құрамы ар қылы
сипатталады.
Сырдың азотты қосылыстары (жалпы азот)

Суда ерімейтін азоттық Суда ерійтін ертінді азотты
қосылыс(азотты ерімейтін қосыл(толық еритін азот)
қосылыс

Ақуызда ерімейтін-азотты
Ақуызда еритін-азотты қосылыс, қосылыс, сірке суымен және
сірке суымен және үшхлорлы үшхлорлы сірке қышқылымен
сірке қышқылымен қоршалған қоршалмаған

Азотты аминды және
Азотты пептиті
амиякты
Түрлі сырлардағы азотты қосылыстардың құрамы,
жалпы азоттың %
Сырлар Ерімейтін Еритін азот
азот
Барлығы Соның ішінде
ақуызды пептидті Аминді және
аммиакты
Қатты:
швейцарский 75,0 25,0 8,5 16,5 16,5
советский 78,0 22,0 7,4 5,4 9,2
голландский 79,6 20,4 6,6 6,7 7,1
ярославский 77,3 22,7 9,5 5,7 7,5
латвиийский 62,5 37,5 18,2 13,0 6,3

Жұмсақ:
дорогобужский 41,2 58,8 30,0 23,4 5,4
рокфор 49,5 50,5 1,4 41,7 7,4
Тұзды:
брынза 86,2 13,8 4,8 4,2 4,8
сулугуни 94,8 5,2 2,3 2,9 2,9
Сырларда ақуыздардың ыдырауы кезінде бос амин қышқылдар жиналады. Сырларда
хромотографиялық бөлу әдісімен 12-19 бос амин қышқылдар аны қтал ған. Бос амин қыш қылдарды ң
сапалық және сандық құрамы сырлардың түріне, ылғалдылы ғына, жасына, бактериалды ашыт қыны ң
құрамына және т.б басқа факторларға байланысты. А. И. Чеботарев ж әне М. В. Ельцов бойынша
Дорогобужский және Голландский сырындағы бос амин қыш қылдарды ң құрамыны ң өзгеруі 4 кестеде
көрсетілген.
Амин қышқылдары Дорогобужский, жасы, тәулік Голландский, жасы, тәулік
балғын 15 30 60 балғы 30 60 90
н
Аспаргин қышқылынай 0,45 10,9 1,06 0,67 16,3 26,4 89,3 101,3
Глутамин қышқылы және треонин
Глицин және серин 2,60 15,82 15,72 41,41 19,40 95,60 200,30 212,5
Диаминқышқылдар 1,86 28,80 25,20 30,30 6,20 90,10 123,20 93,20428,
Тирозин және α-амин қ/лы 4,80 71,60 70,60 95,00 3,20 181,70 386,70 7
Валин және метионин 3,78 35,10 25,30 23,40 0,70 72,70 115,50 45,10
Аланин 0,36 11,80 14,10 11,00 4,60 51,60 85,60 53,30
Фенилаланин 0,12 11,10 10,10 9,30 0,10 4,70 38,40 26,30
Лейцин және изолейцин 3,80 22,80 14,70 12,80 8,70 24,70 82,20 48,80
Трипофан 4,40 29,20 53,10 65,50 22,00 102,30 262,40 165,970,4
Барлығы 7,50 7,50 17,50 29,60 30,40 0
22,17 244,62 237,38 306,88 81,20 679,40 1414,0 1245,5
Сүт майы.
Сырлардың барлығында майдың гидролизі жүреді. Алайда майдың
ыдырау деңгейі әр сырда әр түрлі. Жұмсақ сырларда гидролиз қаттыларға
қарағанда қарқындырақ жүреді.
Жартылай қатты сырларда липазаның негізгі көзі болып бактериалды
ашытқылардың микрофлорасы және концентраттары – сүтқышқылды
таяқшалар, стрептококкалар және пропионқышқылды бактериялар
табылады.
Жұмсақ сырларда майдың гидролизі микрофлораның беттік дамуына
тәуелді. Шіріту саңырауқұлақтары, кейбір ашытқылар және сырдың
шырыш бактериялары майды белсенді гидролиздейді. Осының
нәтижесінде сырларда май қышқылдарының біршама көлемі жиналып
қалады, олардың ішінде ұшатын қышқылдар дәм мен аромат түзуде
маңызды рөл атқарады. Жұмсақ сырларда май қышқылдарының мөлшері
сырдың сыртқы қабаты мен ішкі қабатында әр түрлі.
Жұмсақ сырларда, әсіресе шіріту бактерияларының қатысуымен
жетілетін сырларда нәтижесінде кетондар, альдегидтер, оксиқышқылдар
және басқа да қосылыстар түзілетін май қышқылдарының ферментативті
қышқылдануы жүреді. Бұл сырлардың дәмін түзуде май қышқылдарының
β-қышқылдануы кезінде түзілетін метилкетондар маңызды рөл атқарады:
Минералды заттардың және ылғал
мөлшерінің құрамының өзгеруі
Барлық сырлар тұздау және жетілу барысында ылғалды ң
белгілі бір мөлшерін жоғалтады. Бұл шығындар болуы қажет
шығындар. Ылғалдың көп мөлшері (сыр массасының 5-7%)
сырды тұздау кезінде шығады. Тұздау кезіндегі ылғал
шығыны тұздықтың концентрациясына байланысты: ол
жоғары болған сайын сырдан ылғал көбірек шығады.
Тұздаудан кейін сырды сыр сақтау камераларында ұстауда да
ылғал бөлінеді. 3 суретте Советский сырының тұздау мен
жетілу кезіндегі көрсеткіштері көрсетілген. Ылғалдың жоғары
мөлшердегі шығыны сырдың жетілуінің алғашқы
тәуліктерінде байқалады. Ары қарай кебу 1-1,5 % құрайды.
Сырдың жетілу барысындағы кебуі сырдағы ылғал
мөлшеріне, оның көлеміне, жетілу жағдайларына, сонымен
қатар қорғаныш қабаттарын қолдану кезеңіне байланысты.
Ылғал шығынының көп мөлшері жұмсақ сырларда Совесткий сырының жетілу
байқалады. Қатты сырлармен салыстырғандағы жұмсақ барысындағы кебуі. (Д. А.
сырлардағы ылғалдың жоғары мөлшері мен өлшемінің Граников бойынша)
кішілігі олардың қарқынды кебуіне әсер етеді. Жартылай
қатты сырлардың ішінде кебу қарқындылығы төмен
Швейцарский, Советский, содан соң Голландский сырлары.
Сырда ылғал біркелкі таралмайды. Ыл ғал шеткі
қабатынан ортасына қарай қарай өседі, ал
қаттылық төмендейді. Төмен цилиндрлі сырда
кебу бұрыштары мен бүйір қабаттарында
көбірек жүреді (сурет 4). Сонымен қатар
ылғалдың жоғары мөлшері ортасына қарағанда
шеткі бүйір жақтарында көбірек байқалады. 4
суретте бұл орталықтар көрсетілген. Сырды ң
жетілуі барысындағы минералды заттарды ң
жалпы мөлшері тұздау кезінде тұзбен бірге
сарысу бөлінген кезде өзгереді. Қышқыл түзу
нәтижесінде тұздардың құрамы да өзгеруі
мүмкін. Мысалы, сүт қышқылының
жинақталуынан казеиннен кальций фосфаты Костромской сырындағы сыр массасында ғы қаттылықты ң
және органикалық кальций лактат кальций (ылғалдылық) қаббатық өзгеруі (ВНИИМС бойынша).
түрінде бөлініп шығады, нәтижесінде сырды ң Сандармен сырға енгізілетін пенетрометрді ң конусыны ң
жетілуінің соңында еритін кальцийдің м өлшері тереңдігін анықтайтын пенетрацияның көрсеткіші
артып, кальций фосфаты сыр дәндерінің көрсетілген. Өлшемі аз болған сайын сырда ғы ылғалды ң
арасында және сыр дәнінің ішінде қалады массалық үлесі және қаттылық жоғарылайды.
а р ың ы зғ а р ах м е т
Назарл

Ұқсас жұмыстар

Арагацский сыр

Сүт консервілері

ІРІМШІКТЕРДІҢ МИКРОФЛОРАСЫ

Қатты ірімшіктер

Химиялық технология ғылымы

Тірі заттың биологиялық функциялары

ТАМАҚ ӨНІМДЕРІН КОНСЕРВІЛЕУ

Тағамдық өнімдердегі токсиндік затты анықтауда қолданылатын заманауи әдістермен техниклық аппаратуралар

Белоктар. Белоктардың кеңістіктік құрылымы. Химиялық байланыстар. Блоктардың физико- химиялық қасиеттері

Еріген газдар

Пәндер