Өңеш, қарын, жұтқыншақ

Презентация қосу

Презентация

Тақырыбы : Өңеш, қарын,
жұтқыншақ .

Орындаған : Көшербай А.
Тахир А.
Қабылдаған : Сабекова Д.У.
Өңеш
Омыртқасыз жануарларда
Өңеш ауызқуысы жұтқыншақтан
ортаңғы ішекке дейін созылып
жатады (мысалы, жалпақ және
буылтық құрттарда); жоғары
сатыдағы шаянтәрізділерде,
семсерқұйрықтыларда,
жәндіктердің көпшілік түрлерінде
Өңеш шайнау қызметін атқарады.
Құстардың Өңеші ұзын болады,
ол кейін жемсауға айналады. Ал
омыртқалы жануарлардың
көпшілігінде Өңеш жұтқыншақты
қарынмен жалғастырады.
Қарын
Қарын, асқазан (лат. ventriculus - гр. gaster — қарын) — азық (ас)
қорыту жүйесінің қапшық тәрізді кеңейген қуысты ағзасы.
Бөлімдерінің санына қарай қарын — бірбөлімді және көпбөлімді
қарындар болып бөлінеді. Бірбөлімді қарын өз кезегінде: безсіз
қарын, безді қарын және безді-безсіз немесе аралас қарын болып
үш түрге бөлінеді.
Бірбөлімді қарын
Бірбөлімді қарын күйіс қайтармайтын жануарлардың құрсақ
қуысында, көкеттен кейін орналасады. Оның сол жағында өңешпен
жалғасатын кардиальды тесігі, ал оң жақ ұшында он екі елі ішекке
ашылатын пилорикалық (қақпақтық) тесік болады. Қарынның
қабырғасы түтікше ағза ретінде үш қабықтан: ішкі — кілегейлі
қабықтан, ортаңғы — етті қабықтан және сыртқы — сірлі қабықтан
тұрады. Қарынның өңеш тәріздес кілегейлі қабығын — көп қабатты
жалпақ эпителий, ал ішек тәріздес кілегейлі қабығын — жалаң
қабат призма тәрізді эпителий астарлайды. Безді қарынның
кілегейлі қабығында қарын бездері болады. Олар орналасу
орындары мен құрылыс ерекшеліктеріне байланысты кардиальды,
фундальды (қарын түбі) және пилорикалық (қақпақтық) бездер
болып үш топқа бөлінеді. Олар аталуына сәйкес қарынның
кілегейлі қабығының кардиальды, фундальды (қарын түбі) және
пилорикалық (қақпақтық) аймақтарында орналасады.
► Қарынның етті қабығы өз кезегінде ішкі —
қиғаш қабаттан, ортаңғы — сақинаша қабаттан
және сыртқы — ұзынша қабаттан, ал сірлі қабығы
борпылдақ дәнекер- ұлпалық қабаттан және
жалаң қабат жалпақ эпителий (мезотелий)
қабатынан тұрады. Қарынның сірлі қабығынан
үлкен және кіші шарбылар түзіледі.
► Көпбөлімді қарын күйісті жануарларда болады.
Ол өз кезегінде: мес қарын, жұмыршақ,
қатпаршақ және ұлтабар бөлімдерінен құралған.
Бұлардың алдыңғы үшеуінің кілегейлі қабығы
көпқабатты жалпақ эпителиймен, ал ұлтабардың
кілегейлі қабығы бірқабатты призма тәрізді
эпителиймен астарланған. Ұлтабар— безді қарын.
Қарындағы азық механикалық және биологиялық
өңдеулерден өтіп, химиялық жолмен қорытылады.
Қарындағы биологиялық өңдеу нәтижесінде
түзілген газ тәрізді және кейбір ерітінді заттар
алдыңғы қарын бөлімдерінің қабырғалары
арқылы-ақ қан және лимфа тамырларына сіңіріле
бастайды.

Кейде қарын 2 бөліктен құралады:
► бұлшық етті;
► безді.
Көптеген омыртқасыздарда қарын
ерекшеленген және ішкі бөлігі болып
есептеледі. Көптеген буынаяқтылардың
қарнында қоректік зат бөлшектенеді.
Өрмекшітәрізділерде бітеу өсінділері бар
ортаңғы ішектің алдыңғы бөлігі қарын.
Жәндіктерде қоректік затты бөлшектеп
шайнау қарны жақсы жетілген, ал безді қарын
тек кейбір түрлерінде ғана байқалады.
Ұлулардың қарнына ас қорту бездері ашылған,
(бауыры). [2] қарны екі бөліктен тұрады:
өңешпен байланысты кардиалды және ішекпен
байланысты пилорикалық. Екеуінің ортасында
қарын түбі орналасқан. Құстарда қарын екі
бөліктен, бұлшық етті және сөлді қарыннан
тұрады. Сөлді қарында ас қорыту сөлін
шығаратын бездер жақсы жетілген.
Сүтқоректілердің қарны жақсы жетілген.
Қарапайым бір камералы қарын оларда 4
бөліктен тұрады: өңеш бөлімі, кардиалдық,
қарын түбі және бездері жақсы жетілген
пилорикалық бөлімнен. Қоректік затпен
қоректену ерекшеліктеріне сәйкес жануарлар
қарыны әртүрлі болады. Күйіс қайыратын
жануарлардың қарнының өңеш бөлімі жақсы
жетілген, одан арнайы 3 камера пайда болған:
жалбыршақ, тақия, таз қарын, тек ұлтабар
ғана нағыз безді қарын. Адамдар мен
жыртқыштардың қарны бір камералы, қарын
түбі, кардиалды және бездері жақсы жетілген
пилорикалық бөліктерінен құралған. Адам
қарынның көлемі 1,52,5 л ол әйелдерге
қарағанда еркектерде біраз үлкен.
Жұтқыншақ.
• Жұтқыншақ (pharynx) – бір жағынан
мұрын мен ауыз қуысы, екінші
жағынан өңеш пен көмейдің
арасындағы байланыстырушы мүше.
Адамда Жұтқыншақ ас қорыту және
тыныс алу процесіне қатысады.
Жұту кезінде ас жентегі ауыз
қуысынан аңқа арқылы
Жұтқыншаққа, одан өңешке өтеді.
Ал ауа мұрын немесе ауыз
қуыстарынан Жұтқыншаққа, одан
көмейге кетеді. Адамда Жұтқыншақ
омыртқа бағанасының мойындық
бөлігінің алдында – бассүйектің
астыңғы жағынан, 6 – 7 мойын
омыртқалары аралығында
орналасып, одан төмен өңешке
жалғасады. Оның ұзындығы 12 – 14
сантиметр, ені 5 сантиметрдей.
Қабырғасы шырышты, ал шырыш
асты негізгі, бұлшықетті, дәнекер
тінді қабықтардан түзілген.
Жұтқыншақтың мұрындық, ауыздық
және көмейлік бөліктері болады.
• Жұту кезінде Жұтқыншақтың мұрындық бөлігі жұмсақ таңдай
арқылы ауыздық бөліктен бөлінеді, көмей қақпашығы көмейді
жабады да, ас жентегі мұрын мен көмейге өтпей өңешке
бағытталады. Ас ішкен уақытта, асты жұтпай тұрып, не шайыр
шайнау кезінде қатты сөйлеу (күлу, тағы да басқа) өте қауіпті, себебі,
ауа ағынымен бірге ас жентектері көмейге өтіп кетіп, оны бітеп
қалуы ықтимал. Бұл жағдай адам өліміне әкеліп соқтыруы да мүмкін.
Жұтқыншақтың жоғарғы күмбезінің және артқы қабырғаларының
шекарасында Жұтқыншақ бадамшасы (аденоид – балаларда жақсы
дамыған) орналасқан. Мұрындық бөліктің екі бүйір қабырғаларында –
есту түтігінің Жұтқыншақтық тесігі орналасқан. Есту түтігі
Жұтқыншақты ортаңғы құлақ қуысымен жалғастырып, ондағы ауа
қысымын сыртқы ауа қысымымен теңестіру қызметін атқарады. Есту
түтігінің айналасындағы шырышты қабықта лимфоидты тіннің
жиынтығы – түтік бадамшасы болады. Төменгі сатыдағы
хордалыларда Жұтқыншақтың төменгі жағында сумен келген қорегін
сүзіп алатын аппараты – эндостилі болады. Жұтқыншақ омыртқалы
жануарларда көлденең жолақты бұлшық еттен тұрады. Барлық
құрлық жануарларының ұрықтық дамуы кезінде Жұтқыншақта
желбезек қапшықтары пайда болады. Мұның соңғы жұбынан өкпе
дамиды. Жұтқыншаққа жалғас өңеш, көмей және евстахий түтігі, ал
сүтқоректілерде таңдай пайда болғандықтан, бұған қоса ішкі танау,
ал қосмекенділерде, бауырымен жорғалаушыларда және құстарда
ішкі танау тесігі ауыз қуысына ашылады. Жан-жағынан таңдай
доғаларымен жалғасып, ішінде бадамшалар орналасқан ауыз
қуысының Жұтқыншақпен жалғасқан жерін сүтқоректілерде аңқа
(іsthmus faucіum) деп атайды. Омыртқасыз жануарларда Жұтқыншақ
– алдыңғы ішектің жекеленген бұлшық етті бөлігі.
Назар
аударғандарыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Асқорытудың маңызы. Тістің құрылысы

Асқорыту мүшелері

Тоқ ішектің соңғы бөлімі - тік ішек

АУЫЗ ҚУЫСЫ

Жануарлардың асқорыту жүйесі

Қарын - іші қуыс қалың бұлшықетті мүше

Ауыз қуысының құрылысы және астың қорытылуы

Аналь ішек

Жануарлардың Ас қорыту жүйесі

Асқорыту мүшелері Асқорыту мүшелері мен асқорыту бездері

Пәндер