Сезім мүшелері

Презентация қосу

ПРЕЗЕНТАЦИЯ

Сезім мүшелері
Сезім мүшелері

Сезім
мүшелері (ор
(organum s ганы чувств,
ensuum, лат сенсорные ор
. ганы);
sensuum — organon —
қабылдау, сез мүше, ағза;
ортаның түрл у) — ішкі жән
і әсерлерін қа е сыртқы
талдағыштард былдайтын се
ың (анализато зім жүйесі
яғни рецептор рлардың) шет
лар. кі бөлігі,
Рецептор

Рецепторлар денеге әсер етуші тітіркендергіштердің белгілі бір нақты
түрін ғана қабылдауға бейімделген. Олар денедегі орналасу
орындарына байланысты: экстерорецепторлар және интерорецепторлар
болып екіге бөлінеді. Экстерорецепторлар - организмге қоршаған
сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіш әсерлерін қабылдайды.

Оған дәм сезімі, иіс сезімі, сипап сезу, көру, есту ж әне тепе-те ңдік
сақтау рецепторлары жатады. Интерорецепторлар — ішкі мүшелерде,
ұлпаларда, қан және лимфа тамырлары қабырғаларында орналасып,
осы мүшелерден келетін тітіркеністерді қабылдайтын сезімтал
құрылымдар. Олар организмдегі зат алмасуды қамтамасыз ететін
мүшелердің үйлесімді қызмет атқаруын реттейді.
Интерорецепторлардың жеке арнайы түрі — проприорецепторлар.
Олар тірек-қимыл аппараты мүелеріне (қаңқа сүйектері, бұлшықеттер,
буындар) әсер ететін тітіркендіргіштерді қабылдайды.[1]
Сезім мүшелері

Сүтқоректілердің иіс сезуі өте жақсы дамыған. Олар иіс сезуі
арқылы қорегін іздеп табады, жауынан қорғанады, ж ұп құрады.
Тек суда тіршілік ететін киттерде иіс сезуі өте нашар дамы ған.
Көпшілік сүтқоректілерде есту мүшесі жақсы жетілген.
Сүтқоректілерде сыртқы құлаққа жататын құлақ қалқаны пайда
бол¬ған. Дыбыс толқындарын сол арқылы қабылдайды. Тек
суда, жер астында тіршілік ететін сүтқоректілерде құлақ
қалқаны болмайды. Сыртқы және ортаңғы құлақ арасы дабыл
жарғағымен бөлінген. Сүтқоректілердің ортаңғы құлақ
қуысында балва, төс, үзеңгі сүйектері болады.
Қосмекенділерде, жорғалаушыларда және құстарда бір ғана
үзеңгі сүйегі болатынын еске түсіріңдер. Жарқанаттар,
түлендер, дельфиндер өздерінен шығарған өте әлсіз дыбыс
жаңғырықтарын қайта қабылдай алады.
Тітіркендіргіш

Сыртқы және ішкі тітіркенуді қабылдап талдайтын сезімтал
жүйкелер жиынтығын физиолог ғалым И.П.Павлов анализатор
деп атады. Сезім мүшелерін кейде сенсорлық ж үйе деп те
атайды (латынша - сезу, түйсіну).
(Түршіктіргіш, қоздырғыш) әр түрлі заттардың (ине, ыстық,
суық, қатты дыбыс және т. б.) денеге (ағзаға) әсері. Рецептор
сезім мүшелерінің (анализаторлардың) шеткі бөлімдері, ол
сыртқы және ішкі деп 2-ге бөлінеді. Сыртқы рецептор (жүйке
ұштары) терінің үстіңгі (беткі) қабатында болады,
тітіркендіргіштерді сыртқы ортадан қабылдайды. Мысалы,
қолдағы теріге инемен әсер етсе, адам дереу қолын тартып
алады. Ішкі рецепторлар ағзаның ішінде, ішкі мүшелерде
(жүрек, ішек-қарын, қантамырлары және т.б.) болатын
құбылыстарды хабарлайды.
Мұрын

Тіл
Анализатор
Әрбір анализатор 3 бөліктен тұрады:

Қозуды (тірі
жасушалардың
тітіркенуге жауабы)
рецептордан орталық Ми
Тітіркендіруд жүйке жүйесіне қыртысында
і өткізетін - өткізгіш қозуды
қабылдайтын бөлігі талдайтын -
шеткі бөлігі -
орталық
рецепторлық
бөлігі.
Сонымен анализатордың бөліктері -
шеткі, өткізгіш, орталық деп
аталады. Анализаторлардың барлық
бөлігі бірімен-бірі тығыз байланысты.
Егер анализатордың бір бөлігі
зақымданса, басқа бөліктеріне әсер
етіп, тітіркенуді ажырата алмайды
(жойылады).
(жойылады
Иіс сезу мүшелері – адамның және жануарлардың иіс қабылдайтын органы.
Иіс сезу мүшелері иіс сезу шұңқыршасын жауып жатқан иіс сезу
клеткаларынан тұрады. Омыртқасыз жануарларда иіс сезу мүшелері
эктодермадан дамиды және олардың әр жерінде жеке не топтан ған клетка
түрінде болады. Кейбір буынаяқтыларда шоғырланған ұзын не қыс қа
талшықтары бар көп клеткалы өсінді түрінде болады. Мысалы, иіс сезімі
жақсы дамыған бал арасының әрбір мұртша буынында 15 мы ңдай сезім
түйіні болса, иіс сезімінен гөрі көзі жа қсы дамы ған инелікте ол 10 – 12 ғана
болады. Омыртқалы жануарлар мен адамдарда мұрын қуысыны ң (иіс сезу
шұңқыршасының) кеңейіп, тереңдеуіне байланысты Иіс сезу мүшелері одан
әрі жетіле түседі. Бұлайша күрделену – иіс сезуі өте күшті дамы ған
жануарларда (макросоматиктерде) – жыртқыштарда, кемірушілерде,
тұяқтыларда ең жоғары дәрежеге жетеді. Керісінше иіс сезуі нашар
дамыған (микросоматик) жануарларда, мысалы, ескекая қтылар, тіссіз
киттер, т.б. иіс сезу мүшелері біршама жетілмеген (редукциялан ған).
Кейбір жануарлардың иіс сезу мүшелері болмайды (аносоматиктер). Олар ға
дельфиндер жатады. Адамдарда Иіс сезу мүшелері мұрын қуысыны ң
жоғарғы бөлімінде, яғни жоғарғы мұрын қалқаны мен мұрын қалқасыны ң
жоғасыр бөлігінде орналасқан. Заттардың иісі ауамен бірге мұрын қуысына
еніп, иіс сезу мүшелерінің иіс сезетін, жүйке клеткаларынан т үзілген
рецепторларда қабылданады. Бұл клеткалардың орт. өсінділері басс үйекті ң
тор сүйегі арқылы миға өтетін 15 – 20 иіс сезу жүйкелерін құрайды. Миды ң
ілгек деп аталатын бөлігінде иіс сезу мүшелеріні ң (анализаторыны ң)
орталығы орналасқан. Осы орталықта әр түрлі иістер саналы т үрде
қабылданады.

Ұқсас жұмыстар

Есту мүшелері

Сезім мүшелерінің жалпы мінездемесі және анализаторлар туралы ілім. Көру және иіс сезу ағзалары

Дәм сезу мүшесі

Анализаторлардың ортақ қасиеттері

Көз жас мүшелері

Сезім мүшелері. Көздің құрылысы

Иттердің анатомиясы мен физиологиясы

Көрнекі құрал - таным құралы

Сезім және басқа сенсорлық түйсік

Шеміршекті және сүйекті балықтар класы

Пәндер