Шаянтәрізділердің экологиялық және өнеркәсіптік маңызы: дафния, өзен шаяндары және креветка

Шаянтәрізділердің өнеркәсіптік маңызы

Шаянтәрізділердің табиғатта және адам өмірінде маңызы орасан зор. Теңізде тіршілік ететін шаянтәрізділер балықтардың, киттердің, былқылдақденелілердің, құстардың

жемі болып табылады . Көптеген шаянтәрізділердің кәсіптік маңызы бар. Балтық тенізі алқабындағы су қоймаларда мекендейтін жалпақ саусақты шаян мен Каспий теңізі алқабындағы суқоймаларда мекендейтін жіңішке саусақты шаяндар тағам әзірлеу үшін ауланады.

Дафния

Оның дене тұрқы 1 мм-ден 5 мм-ге дейін жетеді. Микроскоппен анық көрінеді. Денесі екі жақтаулы хитинді сауытпен қапталған. Басы төмен қарай бағытталып созылған тұмсық тәрізді. Басында күрделі жалғыз көзі бар. Күрделі көз дейтін себебі басының екі жағындағы 2 көзінің бірігуінен пайда болған, оның алдыңғы жағында жетілмеген жай бір көзі бар.

Балықтардың шабақтары мен ересек түрлерінің негізгі қорегі. Мысалы, дафнияның денесінде нәруыз мөлшері 50 %- ға, май 11%-ға жетеді;

Қоректік маңыздылығына байланысты дафнияларды қолдан өсіріп, балық зауытында бекіре, албырт балықтарының шабақтарын қоректендіреді

. Дафнияның тіршілік әрекеттерінің өзгерістеріне қарап, судың ластығын анықтайды

Өзен шаяны

Өзен шаяндары - жер шарының барлық өңірлерінде үлкен сұраныспен пайдаланылатын омыртқасыз бағалы жәндік түріне жатады. Олар таза суларда, әсіресе, шағын өзендер мен ағынды суларда көбірек кездеседі. Балық секілді желбезегімен демалады.

Өзен шаяндарын өсіру, саудалау өте пайдалы табыс көзі. Себебі, бұл шаяндардан жоғары сапалы диеталық әрі дәмді ет алынады. Ет құрамының 16 пайызы ақуыздардан, 0, 5 пайызы майлардан тұрады. Шаяндарды негізінен алғанда сорпалар, салаттар және ас мәзірлеріне қоспалар үшін пайдаланады. Қайнатылған шаянды балықтан жасалған тағамдарға тұздық есебінде ұсынады. Осы қасиеті арқылы ол сыра ішкен кезде ауыздың дәмін келтіретін бағалы тіскебасар есебінде де қолданылады.

Шаян түрлері. Біздің Қазақстанда өзен шаяндарының екі түрі көбірек кездеседі. Олар еуропалық және қиыршығыстық деп аталады. Осылардың ішінде еуропалық шаяндар өнеркәсіптік мақсатқа жиі пайдаланылады. Еуропалық шаяндардың өзі кең иықты және ұзын кеуделі болып екі түрге бөлінеді. Осылардың ішінде кең иықты шаяндарды табыспен өсіруге болады. Аты да айтып тұрғандай, ол кең иықты, аяқтары етті болып келеді. Денесінде де ет мол кездеседі. Мұндай шаяндарды жас күйінде және консервілеп пайдалануға болады.

Креветка

Креветка - он аяқты шаян тәріздестер отрядына жататын жеуге жарамды шағын теңіз шаяны. Құрамында белок және миреналдық заттар мол. Сонымен бірге адам организміне қажетті амин қышқылдары бар. Беті бұдырлы, кеуекті омырылғыш құрылымды болады.