Өлім жазасы

Л. Н. Гумилев атындағы Военная кафедра ЕНУ

ЕҰУ әскери кафедрасы имени Л. Н. Гумилева

Өлім жазасы

Өлім жазасы - ежелден келе жатқан ең ауыр жаза.

Өлім жазасы қоғамдағы ауыр қылмыстармен күресу үшін қолданылған. Көне замандарда негізінен патшаның әмірін орындамаған адамды, иесіне қарсыласқан құлды, ұрлық жасаған адамды, бұйрықты орындамаған жауынгерді өлім жазасына кескен. Шыңғысхан әскерінде бір адам шайқас кезінде шегінсе немесе қашса құрамына сол жауынгер кіретін бір ондық түгел өлтірілген. 13 ғасырда Еуропада басталған инквизиция католик шіркеуінің ілімінен дүниетанымы өзгеше адамдарға өлім жазасын (өртеу) қолданды. Ислам елдерінде кісі өлтірушілер, зинақорлар осы жазаға кесілді. Қазақ қоғамында да жазаның бұл түрі ауыр қылмыс жасағандарға қолданылды. Қанға қан қағидасын бірте-бірте құн төлету жазасы ығыстырғанымен, соғыс кезіндегі сатқындық, туыс адаммен көңіл қосу сияқты бірқатар қылмыстар үшін өлім жазасына кесті (ат құйрығына байлау, таспен атқылау) . 20 ғасырдың 2-жартысында адам қоғамын ізгілендіру ағымының күш алуы нәтижесінде өлім жазасын жоюға бағытталған халықаралық шаралар іске асырыла бастады.

Қазақ тарихындағы өлім жазасы

«Жеті жарғы» заңында мынадай қылмыстарға өлім жазасы кесілді:

Үшіншіден, өреде тұрған немесе тұсаулы сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы тағайындалады. Оның себебі қазақ хандығы жартылай милитаристік мемлекет еді. Соғыс дабылы қағылған сәтте әрбір азамат ат-жарағымен ту түбінен табылуы тиісті болатын. Яғни, жараулы ат ұрланса, ер-азамат Отан алдындағы қасиетті борышын орындауға дәрменсіз болып шығады. Осы шартты жағдай негізге алынғандықтан, «Жеті жарғыда» жараулы атты ұрлаған бәукеспе ұрыға өлім жазасы кесілген. Шариғатқа келер болсақ, ат ұрлаушыға өлім жазасы қолданылмағанымен, қол кесу - тән жазасы үкімі кесілген. Ал, шариғатта күш қолданып мал-мүлікті тонауға (қарақшылық) өлім жазасы тағайындалды.

Орта ғасырларда өлім жазасы тек қана ауыр қылмыстар үшін ғана емес(өлтіру, қарақшылық)

сыйқырлы күш қолданылған үшін және де ұрлық үшінде өлім жазасы қолданылған болатын.

Өлім жазасы жария түрде өткізілген.

Қайнап тұрған суға салу

Өртеу

Ішек созу

Бағанаға ілу

Көму

Айналып тұрған донғалаққа салып талқандап өлтіру

Төрт бөлікке бөлу

Ресей заңнамасында үшінші рет жасалған ұрлыққа өлім жазасына кесілген. Бұл Двинск жарлығында жазылған(1398) . Двинск жарлығында мемлекеттік қаржыны ұрлау, өрт шығару, шіркеуде ұрлық жасау, бұл мемлекетке опасыздық жасады деп есептелген. Петр I әскери артикулында өлім жазасының 123 түрі болған.

Өлім жазасы мына жолдармен жүзеге асырылды:

Өртеу

Дарға асу

Басын шабу

Көмейіне балқытылған металл құю

Төрт бөлікке бөлу

Шегелеу

Мойынға дейін жерге көміп кою.

Ұқсас жұмыстар

ЖАЗА ҰҒЫМЫ

Қылмыстық құқық бұзушылық

Жеті жарғы - жеті әдеттік құқықтық жүйеден тұратын қоғамдық қатынастарды реттейтін салалардың жиынтығы