Жаңа ақпараттық технологиялар

Презентация қосу

Тақырып 4. Жаңа ақпараттық
технологиялар

1. Желілік технологиялар
2. Шешім қабылдауды қолдау жүйелері
3. Экономикадағы интелектуалды
ақпараттық жүйелер.
2. Шешім қабылдауды қолдау
жүйелері
АЖ маңызды статусы шешімді қабылдауды қолдану жүйесі
(ШҚҚЖ) концепциясының пайда болуымен байланысты 1970
жылы негізделген.
Маңызды болып тек дәстүрлі жедел талдау әдістерін ғана
қолдану емес, сонымен қатар адаптивті модельдер жиынын
ақпараттық сақтаушылар мен өңдеушілер концепциясы шегінде
жедел көпаспектілі талдау үшін де қолданды. ШҚҚЖ әр түрлі
қолданушылар тобына бағытталуы қажет.
Шешімді қабылдауды қолдану жүйесі (ШҚҚЖ) – бұл
маңызды интерактивті маркетингтік а қпаратты қ ж үйе, ол
берілген технология жиыны негізінде талдаулық модельдеу
процесінде менеджер-қолданушымен жартылай құрылған ж әне
құрылмаған шешімдердің қабылдаудың барлық сатысын ұстану
мақсатында жабдықтарды, бағдарламалық қамтамасызданды-
руларды, деректерді, модельдер базасын және менеджер
еңбегін қолданады.
ШҚҚЖ спецификасы, алдымен, әр түрлі АЖ мақсаттарын
салыстыру барысында анықталады. Дәстүрлі есептік жүйелер
маңызды қызметтің негізгі функциялары туралы ағымдағы
регламенттелген ақпаратты хабарлайды және жиі беріп
отырады. ШҚҚЖ жұмыста кездесетін құрылмаған және
жартылай құрылған мәселелерге бағытталған. ШҚҚЖ
көмегімен спецификалық, типтік емес шешімдерді құрастыру
барысында менеджерлер өз бетінше ақпаратты интерактивті
режимде (жеке, автономды, тәуелсіз) қалыптастырады. Тактілік
және стратегиялық деңгейлерде жоспарлау және бақылау үшін
менеджерлерге қосымша, бірегей және дара, яғни қандай-да
бір жағдайда ақпарат қажет.
Ақпаратты өңдеу технологиясын дәстүрлі есептік АЖ-да
және ШҚҚЖ-де салыстыру ШҚҚЖ-ң басты артықшылығын
ашады. Ақпараттың ШҚҚЖ құралдарымен өңдеу бар
ресурстарды қолданудың белгілі технологиясын құрастырады.
Алайда бұл технологияны менеджердің өзі анықтап,
ұйымдастыруы қажет. Басқаша айтқанда, ШҚҚЖ-де
менеджержің 1-ші «Қандай ақпарат қажет?» деген сұрағымен,
«Қалай оны алу керек?» деген 2-ші сұрағымен тығыз
байланысты, себебі дәл осы сұрақтармен ол өзі қосымша
бірегей ақпаратты қалыптастыруы қажет.
ШҚҚЖ басты мақсаты болып алдымен ақпаратты
қалыптастыруда техниканың қамтамасыздандырылуы, сондай-
ақ шешімді қабылдауды қолдаудың толығымен технологиясы
табылады.
ШҚҚЖ – бұл ақпаратты қалыптастыру мен қолдану
процестері бөлінбеген адам-машиналы жүйе. Шешімні ң
машиналық кезеңінің аралық нәтижесі міндетті түрде
менеджермен бағаланады.
ШҚҚЖ процеске емес, менеджермен интерактивті
таңдалатын мүмкіндіктер жиынына бағытталған. ШҚҚЖ
қолданушыға деректерді өңдеудің бір мәнде сипатталған
процесін емес, керісінше процеспен т әуелсіз м үмкіндіктер
жиынын ұсынуы қажет.
Кәсіпорын кешенді есептерін шеші үшін к үрделі
институционды ШҚҚЖ құрастырылуы, мысалы, стратегиялы қ
жоспарлау үшін, дәстүрлі АЖ құрастырылуынан ерекше екі
артықшылықтан тұрады:
1. менеджердің кешенді талаптарына акцент (шешімні ң
барлық сатыларын ұстану);
2. алдын-ала қолданушылық талаптарды анықтаудың
күрделілігімен байланысты прототиптеу әдістерін қолдану.
Прототип – бұл ШҚҚЖ жұмысқа қабілетті қарапайым
моделі, ол ереже бойынша қолданушының жұмыс орнында
құрастырылады және қажетінше анықталып отырады.
ШҚҚЖ компоненттері:
ШҚҚЖ басқарушылық ақпараттық жүйелердің негізгі
категориясы болып табылады, олар менеджерлерді
құрастырылмаған және жартылай құрастырылған шешімдерді
қабылдау процесінде қолдайды. ШҚҚЖ-да талдаулық
модельдер, арнайы деректер базасы, компьютерде шешімді
қабылдаудың интерактивті процестері, сондай-ақ
қолданушының субъективті шешімдерді қолдауы.
ШҚҚЖ негізгі компоненттері:
жабдықтау;
бағдарламалық қамтамасыздандыру;
деректер;
модельдер;
менеджер түрі.
3. Экономикадағы интелектуалды
ақпараттық жүйелер
Соңғы 10 жылда компьютерлік технологиялар
интеллектуалды процестердің жүзеге асырылуын шешімді іздеу
процестері үшін қолдануға тырысады. Жасанды интеллект –
бұл информатика бағытының бірі, оның мақсаты аппараттық-
бағдарламалық құралдарды құрастыру болып табылады,
қолданушы-бағдарламалаушыға ақиқат тілдің шектеулі
көпшілігіне ЭЕМ-мен қатынаса отырып, интеллектуалды
есептерді дәстүрлі болып есептелетін өз есебін шешуге
мүмкіндік береді.
Жасанды интеллект аумағында зерттеу барысында 2 бағыт
бойынша жүреді:
Біріншісі – жасанды зердені құру барысында адам миының
психофизиологиялық жасанды жүйелер көмегімен модельдеу;
Екінші – ЭЕМ-ді қолдана отырып, өз ойлау қызметін емес,
керісінше, оның процестерінің нәтижелерін іске қосуға
мүмкіндік беретін бағдарламалар құру.
Сараптау жүйесі – адам қызметінің түрлі аймағында есепті
шешу процесінде жоғары деңгейдегі маман-сарапшы
мақсатында аккумуляциялау, жалпыландыру және талдауда
білімге базаланатын арнайы компьютерлік ба ғдарламалар
жиынын көрсетеді. Сараптау жүйелерінің бағыты болып
сұхбаттық режимде ЭЕМ талабы бойынша қолданушылармен
енгізілетін мағлұматтармен, деректер жиынымен сипатталатын
ағымдағы оқиғадан тәуелді ұсыныстарды өңдеу мен шығару
табылады.
Сараптау жүйелерінің артықшылықтарына келесілер
жатады:
шешімді қабылдау мүмкіндіктері;
онымен қарапайым қолданушыны ң қатынау м үмкіндігі;
қабылданатын шешімнің түсініктемелері;
сараптау жүйелерінің қарапайым компьютерден
айырмашылығы.
Кез келген басқа жүйелер деректермен манипуляциясы,
сараптау жүйелері – біліммен манипуляцияланады;
Сараптау жүйелері, әдетте, тиімді, оңтайлы шешімдерді
шығарады және кейбір кездері қатынау мүмкіндіктеріне ие,
алайда дәстүрлі компьютерлік жүйелерден ерекшелігі –
олардың өз қателерінде түзетудің потенциалды мүмкіндігі;
Сараптау жүйелері түрлі мәселелердің шешімі үшін
құрылады.
3. Экономикадағы интелектуалды
ақпараттық жүйелер
Сараптық жүйесі жоғары мамандандырылған мамандардың –
сарапшылардың білімдерін адам қызметінің әр түрлі облыстарында
есепті шешу процесінде оларды қолдану мақсатында олардың білімдерін
топтастыруға, жалпылауға және талдауға негізделетін арнайы
компьютерлік бағдарламалардың таңдауы болып табылады.
Қолданушылар жағынан сараптық жүйелерге деген үлкен ықылас
келесідей себептермен шақырылған:
біріншіден, олар қосымшалары соңғы уақытқа дейін есептеуіш
техникасы үшін рұқсаты аз болып саналатын қалыптанбаған
облыстарында үлкен шеңбердегі есептерді шешуге бағдарланған;
екіншіден, сараптық жүйелер көмегімен бағдарламалауды
білмейтін мамандар өз бетінше оларды қызықтыратын қосымшаларды
құрастыра алады, бұл ЕТЖ-ні қолдану шеңберін кеңейтуге мүмкіндік
береді;
үшіншіден, сараптық жүйелер тәжірибелік есептерді шешкен
кезде сарапшы-адамдың нәтижелерінен тіпті асып түсетін нәтижелерге
жетеді.
Сараптық жүйелердің тағайындалуы ағымдағы жағдайға
байланысты диалогтық режимінде ЭЕМ-нің талабы бойынша
қолданушылармен енгізілетін деректердің, м әліметтерді ң
жиынтығымен сипатталатын ұсыныстарды қалыптастыру және
шығару болып табылады. Бұл жағдайда талап етілетін
деректер функционалдық есептерді шешуге арналған
құрылып жатқан деректер базасынан алына алады.
Сараптық жүйенің ерекшеліктеріне мыналарды жатқызуға
болады: шешімді қабылдау мүмкіндігі, онымен қарапайым
қолданушының қатынаста болу мүмкіндігі, қабылданатын
шешімдерді түсіндіру, жүйенің ақпараттық массивтерінде
берілген облыстағы барлық белгілі ақпараттарды ң, соның
ішінде мамандардың білімдері мен тәжірибесіні ң бар болуы.
Басқаша айтқанда, жоғары мамандандырылған маманды
компьютермен алмастыру мүмкіндік жасалды.
Сараптық жүйенің қарапайым компьютерлік жүйесінен
айырмашылығы мыналар болып табылады:
сараптық жүйелер білімдермен манипуляциялайды, ал

басқа кез келген жүйелер деректермен манипуляциялайды;
сараптық жүйелер, әдетте, тиімді оңтайлы шешімдер

береді және де кейбір кезде қателесуі мүмкін, алайда д әстүрлі
компьютерлік жүйелерден айырмашылығы олар өзінің
қателеріне үйренуге потенциалды мүмкіндігіне ие болады;
сараптық жүйелер қолданушы жұмысында құрал-
сайман ретінде тәжірибелік жұмыс қадамында қиын, әрі
күрделі есептерді шешуге өзінің мүмкіндіктерін жетілдіреді;
сараптық жүйелер әр түрлі мәселелерді шешу үшін

құрылады.
Қазіргі уақытта СЖ адам қызметінің әр түрлі облыстарында
(өндіріс, ауыл шаруашылығы, процестермен басқару, медицина,
электроника және т.б.) қолданылады.
Мысалы, қаржылық қызмет көрсету сферасында б ұл
жүйелер сақтандыру компанияларға коммерциялы қ қауіп-
қатерді талдауға және бағалауға, ұйымды несиелендіру кезінде
несиенің мөлшерін орнатуға, жобалар сметаларын құрастыру ға
көмектеседі. FOLIO (Стенфордтық университет, АҚШ) сарапты қ
жүйесі консультанттарға инвестициялар бойынша клиенттерді ң
мақсаттарын анықтауға, сондай-ақ бұл мақсаттарға неғұрлым
сәйкес келетін бағалы қағаздар портфельдерін теріп алуға
көмектеседі. Жүйе интервью кезінде клиенттің мұқтаждықтарын
анықтайды және де клиент сұранысын не ғұрлым жа қсы т үрде
қанағаттандыру үшін қандай пропорцияда әр түрлі қор құрал-
саймандары арасындағы ақша қаражатының жұмсалуын
үйлестіру керектігін ұсынады. Жүйе бағалы қағаздар
кластарының санын айырады, оның құрамында әрбір класты ң
бағалы қағаздарының қасиеттері туралы білімдері бар.
Сараптау жүйелерінің компоненттері

Жүйеде ережелерге негізделген мақсаттарды шығару үшін
пікірлердің тікелей тізбегі, сондай-ақ ма қсаттар мен
ұсынылатын портфельдер арасындағы сәйкестікті
максимизациялау үшін сызықтық бағдарламалау схемасы бар
білімдерді ұсыну схемасы қолданылады. Жүйе
демонстрациялық прототип деңгейіне дейін келтірілген:
Типтік сараптық жүйе келесідей компоненттерден
құралады:
логикалық шығару (шығару механизмі) машиналары;

деректердің немесе жұмыс жадыны ң базалары;

білімдер базасы;

білімдерді иемдену компоненттері;

түсіндірмелі және диалогтық компоненттер.
Логикалық шығару механизмі жұмыс жадының деректерін,
сонымен қатар білімдер базасындағы білімдерді қолданады, есеп
шешіміне алып келетін болашақта бастапқы деректерге қолданылатын
ережелер тізбегін қалыптастырады.
Деректер базасы ағымдағы мезетте шешілетін есептің бастапқы
және аралық деректерін сақтау үшін арналған.
Сараптық жүйедегі білімдер базасы қарастырып отырған
облысты бейнелейтін ұзақ мерзімді деректерді және де бұл облыс
деректерінің мақсатты түрленуін сипаттайтын ережелерді сақтайды.
Білімдерді иемдену компоненттері қолданушы-сарапшымен
жүзеге асырылатын білімдермен СЖ-ді толтыру процесін іске асырады.
Түсіндірмелі компонент жүйенің есеп шешімін қалай алғанын
(немесе ол шешімді не себепті алмағанын) және де ол бұл жағдайда
қандай білімдерді қолданғанын түсіндіреді. Ол сарапшыға жүйенің
тестіленуін және отладкасын жеңілдетеді, сонымен қатар алынған
нәтижелерге қолданушының сенімділігін арттырады.
Диалогтық компонент барлық категориядағы қолданушылар
үшін достық интерфейсті ұйымдастыруға бағдарланған және де есепті
шешу кезінде, сондай-ақ білімдерге ие болған кезде жұмыс
нәтижелерінің түсіндірілуін қолданады.
Сараптық жүйені құрастыруға мыналар қатысады:

СЖ есептелінетін мәселелік облыстағы сарапшы;
білімдер бойынша инженер – аспаптық құралдарды құрастыру

бойынша маман.

Сараптық жүйе екі режимде жұмыс істейді: білімдерге ие болу
және есепті шешу.
Білімдерге ие болу режимінде сараптық жүйемен сұхбаттасу
тікелей білімдер бойынша инженер арқылы және де сарапшы арқылы
жүзеге асырылады. Сарапшы мәселелік облысты деректер мен
ережелердің жиынтығы түрінде сипаттайды.

Ұқсас жұмыстар

Ақпараттық жане телекоммуникациялық технологиялар

Кәсіби саладағы ақпараттық технологиялар

Информатика сабағын түрлендірудегі жаңа ақпараттық технологиялар

Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар рөлі. Акт саласындағы стандарттар

Ақпараттық технологиялардың медицинада қолданылуы

Ақпараттық технологиялардың пайдасы

АҚПАРАТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДЫ БІРЛІКТЕРІ

Ақпараттық технологиялар

Мультимедиа технологиялары

Ақпараттық жүйелер

Пәндер