Жаңа ақпараттық технологиялар

Тақырып 4. Жаңа ақпараттық технологиялар

1. Желілік технологиялар

2. Шешім қабылдауды қолдау жүйелері

3. Экономикадағы интелектуалды ақпараттық жүйелер.

2. Шешім қабылдауды қолдау жүйелері

АЖ маңызды статусы шешімді қабылдауды қолдану жүйесі (ШҚҚЖ) концепциясының пайда болуымен байланысты 1970 жылы негізделген.

Маңызды болып тек дәстүрлі жедел талдау әдістерін ғана қолдану емес, сонымен қатар адаптивті модельдер жиынын ақпараттық сақтаушылар мен өңдеушілер концепциясы шегінде жедел көпаспектілі талдау үшін де қолданды. ШҚҚЖ әр түрлі қолданушылар тобына бағытталуы қажет.

Шешімді қабылдауды қолдану жүйесі (ШҚҚЖ) - бұл маңызды интерактивті маркетингтік ақпараттық жүйе, ол берілген технология жиыны негізінде талдаулық модельдеу процесінде менеджер-қолданушымен жартылай құрылған және құрылмаған шешімдердің қабылдаудың барлық сатысын ұстану мақсатында жабдықтарды, бағдарламалық қамтамасызданды-руларды, деректерді, модельдер базасын және менеджер еңбегін қолданады.

ШҚҚЖ спецификасы, алдымен, әр түрлі АЖ мақсаттарын салыстыру барысында анықталады. Дәстүрлі есептік жүйелер маңызды қызметтің негізгі функциялары туралы ағымдағы регламенттелген ақпаратты хабарлайды және жиі беріп отырады. ШҚҚЖ жұмыста кездесетін құрылмаған және жартылай құрылған мәселелерге бағытталған. ШҚҚЖ көмегімен спецификалық, типтік емес шешімдерді құрастыру барысында менеджерлер өз бетінше ақпаратты интерактивті режимде (жеке, автономды, тәуелсіз) қалыптастырады. Тактілік және стратегиялық деңгейлерде жоспарлау және бақылау үшін менеджерлерге қосымша, бірегей және дара, яғни қандай-да бір жағдайда ақпарат қажет.

Ақпаратты өңдеу технологиясын дәстүрлі есептік АЖ-да және ШҚҚЖ-де салыстыру ШҚҚЖ-ң басты артықшылығын ашады. Ақпараттың ШҚҚЖ құралдарымен өңдеу бар ресурстарды қолданудың белгілі технологиясын құрастырады. Алайда бұл технологияны менеджердің өзі анықтап, ұйымдастыруы қажет. Басқаша айтқанда, ШҚҚЖ-де менеджержің 1-ші «Қандай ақпарат қажет?» деген сұрағымен, «Қалай оны алу керек?» деген 2-ші сұрағымен тығыз байланысты, себебі дәл осы сұрақтармен ол өзі қосымша бірегей ақпаратты қалыптастыруы қажет.

ШҚҚЖ басты мақсаты болып алдымен ақпаратты қалыптастыруда техниканың қамтамасыздандырылуы, сондай-ақ шешімді қабылдауды қолдаудың толығымен технологиясы табылады.

ШҚҚЖ - бұл ақпаратты қалыптастыру мен қолдану процестері бөлінбеген адам-машиналы жүйе. Шешімнің машиналық кезеңінің аралық нәтижесі міндетті түрде менеджермен бағаланады.

ШҚҚЖ процеске емес, менеджермен интерактивті таңдалатын мүмкіндіктер жиынына бағытталған. ШҚҚЖ қолданушыға деректерді өңдеудің бір мәнде сипатталған процесін емес, керісінше процеспен тәуелсіз мүмкіндіктер жиынын ұсынуы қажет.

Кәсіпорын кешенді есептерін шеші үшін күрделі институционды ШҚҚЖ құрастырылуы, мысалы, стратегиялық жоспарлау үшін, дәстүрлі АЖ құрастырылуынан ерекше екі артықшылықтан тұрады:

1. менеджердің кешенді талаптарына акцент (шешімнің барлық сатыларын ұстану) ;

2. алдын-ала қолданушылық талаптарды анықтаудың күрделілігімен байланысты прототиптеу әдістерін қолдану.

Прототип - бұл ШҚҚЖ жұмысқа қабілетті қарапайым моделі, ол ереже бойынша қолданушының жұмыс орнында құрастырылады және қажетінше анықталып отырады.

ШҚҚЖ компоненттері:

ШҚҚЖ басқарушылық ақпараттық жүйелердің негізгі категориясы болып табылады, олар менеджерлерді құрастырылмаған және жартылай құрастырылған шешімдерді қабылдау процесінде қолдайды. ШҚҚЖ-да талдаулық модельдер, арнайы деректер базасы, компьютерде шешімді қабылдаудың интерактивті процестері, сондай-ақ қолданушының субъективті шешімдерді қолдауы.

ШҚҚЖ негізгі компоненттері:

жабдықтау;

бағдарламалық қамтамасыздандыру;

деректер;

модельдер;

менеджер түрі.

3. Экономикадағы интелектуалды ақпараттық жүйелер

Соңғы 10 жылда компьютерлік технологиялар интеллектуалды процестердің жүзеге асырылуын шешімді іздеу процестері үшін қолдануға тырысады. Жасанды интеллект - бұл информатика бағытының бірі, оның мақсаты аппараттық-бағдарламалық құралдарды құрастыру болып табылады, қолданушы-бағдарламалаушыға ақиқат тілдің шектеулі көпшілігіне ЭЕМ-мен қатынаса отырып, интеллектуалды есептерді дәстүрлі болып есептелетін өз есебін шешуге мүмкіндік береді.

Жасанды интеллект аумағында зерттеу барысында 2 бағыт бойынша жүреді:

Біріншісі - жасанды зердені құру барысында адам миының психофизиологиялық жасанды жүйелер көмегімен модельдеу;

Екінші - ЭЕМ-ді қолдана отырып, өз ойлау қызметін емес, керісінше, оның процестерінің нәтижелерін іске қосуға мүмкіндік беретін бағдарламалар құру.

Сараптау жүйесі - адам қызметінің түрлі аймағында есепті шешу процесінде жоғары деңгейдегі маман-сарапшы мақсатында аккумуляциялау, жалпыландыру және талдауда білімге базаланатын арнайы компьютерлік бағдарламалар жиынын көрсетеді. Сараптау жүйелерінің бағыты болып сұхбаттық режимде ЭЕМ талабы бойынша қолданушылармен енгізілетін мағлұматтармен, деректер жиынымен сипатталатын ағымдағы оқиғадан тәуелді ұсыныстарды өңдеу мен шығару табылады.

Сараптау жүйелерінің артықшылықтарына келесілер жатады:

шешімді қабылдау мүмкіндіктері;

онымен қарапайым қолданушының қатынау мүмкіндігі;

қабылданатын шешімнің түсініктемелері;

сараптау жүйелерінің қарапайым компьютерден айырмашылығы.

Кез келген басқа жүйелер деректермен манипуляциясы, сараптау жүйелері - біліммен манипуляцияланады;

Сараптау жүйелері, әдетте, тиімді, оңтайлы шешімдерді шығарады және кейбір кездері қатынау мүмкіндіктеріне ие, алайда дәстүрлі компьютерлік жүйелерден ерекшелігі - олардың өз қателерінде түзетудің потенциалды мүмкіндігі;

Сараптау жүйелері түрлі мәселелердің шешімі үшін құрылады.

3. Экономикадағы интелектуалды ақпараттық жүйелер

Сараптық жүйесі жоғары мамандандырылған мамандардың - сарапшылардың білімдерін адам қызметінің әр түрлі облыстарында есепті шешу процесінде оларды қолдану мақсатында олардың білімдерін топтастыруға, жалпылауға және талдауға негізделетін арнайы компьютерлік бағдарламалардың таңдауы болып табылады.

Қолданушылар жағынан сараптық жүйелерге деген үлкен ықылас келесідей себептермен шақырылған:

біріншіден, олар қосымшалары соңғы уақытқа дейін есептеуіш техникасы үшін рұқсаты аз болып саналатын қалыптанбаған облыстарында үлкен шеңбердегі есептерді шешуге бағдарланған;

екіншіден, сараптық жүйелер көмегімен бағдарламалауды білмейтін мамандар өз бетінше оларды қызықтыратын қосымшаларды құрастыра алады, бұл ЕТЖ-ні қолдану шеңберін кеңейтуге мүмкіндік береді;

үшіншіден, сараптық жүйелер тәжірибелік есептерді шешкен кезде сарапшы-адамдың нәтижелерінен тіпті асып түсетін нәтижелерге жетеді.

Сараптық жүйелердің тағайындалуы ағымдағы жағдайға байланысты диалогтық режимінде ЭЕМ-нің талабы бойынша қолданушылармен енгізілетін деректердің, мәліметтердің жиынтығымен сипатталатын ұсыныстарды қалыптастыру және шығару болып табылады. Бұл жағдайда талап етілетін деректер функционалдық есептерді шешуге арналған құрылып жатқан деректер базасынан алына алады.

Сараптық жүйенің ерекшеліктеріне мыналарды жатқызуға болады: шешімді қабылдау мүмкіндігі, онымен қарапайым қолданушының қатынаста болу мүмкіндігі, қабылданатын шешімдерді түсіндіру, жүйенің ақпараттық массивтерінде берілген облыстағы барлық белгілі ақпараттардың, соның ішінде мамандардың білімдері мен тәжірибесінің бар болуы. Басқаша айтқанда, жоғары мамандандырылған маманды компьютермен алмастыру мүмкіндік жасалды.

Сараптық жүйенің қарапайым компьютерлік жүйесінен айырмашылығы мыналар болып табылады:

сараптық жүйелер білімдермен манипуляциялайды, ал басқа кез келген жүйелер деректермен манипуляциялайды;

сараптық жүйелер, әдетте, тиімді оңтайлы шешімдер береді және де кейбір кезде қателесуі мүмкін, алайда дәстүрлі компьютерлік жүйелерден айырмашылығы олар өзінің қателеріне үйренуге потенциалды мүмкіндігіне ие болады;

сараптық жүйелер қолданушы жұмысында құрал-сайман ретінде тәжірибелік жұмыс қадамында қиын, әрі күрделі есептерді шешуге өзінің мүмкіндіктерін жетілдіреді;

сараптық жүйелер әр түрлі мәселелерді шешу үшін құрылады.

Қазіргі уақытта СЖ адам қызметінің әр түрлі облыстарында (өндіріс, ауыл шаруашылығы, процестермен басқару, медицина, электроника және т. б. ) қолданылады.

Мысалы, қаржылық қызмет көрсету сферасында бұл жүйелер сақтандыру компанияларға коммерциялық қауіп-қатерді талдауға және бағалауға, ұйымды несиелендіру кезінде несиенің мөлшерін орнатуға, жобалар сметаларын құрастыруға көмектеседі. FOLIO (Стенфордтық университет, АҚШ) сараптық жүйесі консультанттарға инвестициялар бойынша клиенттердің мақсаттарын анықтауға, сондай-ақ бұл мақсаттарға неғұрлым сәйкес келетін бағалы қағаздар портфельдерін теріп алуға көмектеседі. Жүйе интервью кезінде клиенттің мұқтаждықтарын анықтайды және де клиент сұранысын неғұрлым жақсы түрде қанағаттандыру үшін қандай пропорцияда әр түрлі қор құрал-саймандары арасындағы ақша қаражатының жұмсалуын үйлестіру керектігін ұсынады. Жүйе бағалы қағаздар кластарының санын айырады, оның құрамында әрбір кластың бағалы қағаздарының қасиеттері туралы білімдері бар.