Күй атасы Құрманғазы

Презентация қосу

«Күй атасы
Құрманғазы»
атты әдеби сазды кеш
Өмірбаяны
• ҚҰРМАНҒАЗЫ САҒЫРБАЙҰЛЫ
(1818-1889 )
Қазіргі Орал облысы, Жанғалы ауданының Жиделі елді мекенінде дүниеге келген. К үй
атасы.Құрманғазыны күй өнеріне баулыған және оның ұстазы болған Ұзақ күйші еді. Құрманғазы
жастайынан домбыра шертіп, көпшіліктің ілтапатына бөленді. К үйшінің шы ғармашылы қ табыстар ға
қол жеткізіп, өрлеуіне Бөкей ордасының Байжұма, Баламайсан, Байба қты, Со қыр Есжан сынды ата қты
күйшілері үлкен ықпал еткен. Олардан тәлім алып өскен Құрманғазы қазақ халқыны ң ұлы сазгері
атанды.
Құрманғазының күйлері қазақ елі өмірінің әлеуметтік жыр-сыры, азаткерлік рух ұраншысы іспетті,
Ұлттық тарихымыздың әуен тілінде жазылған ұлы эпопеясы деуге болатындай. К үйші
шығармашылығындағы өзекті мәселелер — халықтың азатгығы мен жеке тұлға бостанды ғы. Өз
туындыларында XIX ғасырдың 30-жылдары Исатай Тайман ұлы баста ған ұлт-азатты қ к өтеріліске
ерекше назар аударған. Құрманғазы бұл көтеріліске өзінің алғашқы туындыларыны ң бірі "Кішкентай"
күйін арнаған. Одан кейінгі "Ақбай", "Ақсақ киік", "Түрмеден кдшкдн", "Адай" к үйлерінде ол халы қты ң
азаттықты көксеген арманын, әділетсіздікке қарсылықты, қоғамдық мүдделердің өзара қа қты ғысын
білдіреді. Құрманғазы туындыларында қоғам мен адамның арақатынасындағы айры қша әлеуметтік-
психологиялық жағдайлар бейнеленеді.
Оның "Аман бол, шешем, аман бол", "Қайран шешем", "Ерте ң кетем", "Б ұқтым-б ұқтым" деген
күйлерінде адам даусының ырғағы айқын берілген.
Құрманғазының ойнақы, мерекелік көңіл күйді білдіретін би ырға ғымен жазылған күйлері ("Балбырауын",
"Әсем") де бар.
Құрманғазы Сағырбайұлы бірнеше мәрте түрмеге де қамалған, алайда халықтың азатты ғы
жолындағы күрескер сазгердің рухы ешқашан түспеген. Ол Орал, Орынборда, Үркіт түрмелерінде де
отырған. Куғын-сүргін мен сергелдеңге түскен күйші халықтың тәуелсіздік пен бостанды қ туралы
терең ой-толғамын бейнелеген. "Алатау" және " Сарыарқа" к үйлерін д үниеге келтірген.
1880 жылы Астрахан түбіндегі Сақмар елді мекеніне қоныс аударады. Қауым арасында ерекше құрметке
бөленген Құрманғазы Дина Нүрпейісова, Е.Есжанов, М.Сүлейменов сынды мирас қорларын жинайды. Сол
дәуірде әйгілі болған Көкбала, Менегай, Менкдра, Сүгүрәлі, Тор ғайбай, Шора сынды домбыра тарту
шеберлері де Құрманғазыны ұстаз тұтқан.
"Байжұма", "Бозқаңғыр" туындылары да Сағырбайұлының асқан өнерпаз к үйші екенін білдіреді.
Құрманғазы өз күйлері арқылы орындаушылық өнердің ерекше дарыны мен бірегей әуен тілін паш етті.
"Итог" атты күйінде күйші ауыр да азапты өмір жолының қорытындысын ай қын бейнелейді. Сазгер
шығармашылығында әуендік жанрдың лирика, халық тарихын баяндау, адамны ң таби ғаттан, қорша ған
ортадан алған әсері сияқты арналары да айры қшіа орын алады.
Құрманғазының күйлері қазақ хатады шығармашылығында аса маңызды тарихи орын алады. Ол өз
туындылары арқылы халқымыздың мәдени дамуына қомақты үлес қосты.
Шығармалары
• Құрманғазының ғұмыр кешкен уақыты, әсіресе оң солын танып,
өмір-тіршілікке белсене араласа бастаған кезі мейлінше күрделі еді.
Бұл кезең патшалық Ресей жүргізген отаршыл саясаттың ең бір
қарқын алған, әбден құныққан, шектен шыға басынған кезі
болатын. Қашанда ел басына келген нәубеттің ауырлық тауқыметі
ең алдымен еңсесі биік ерлердің иығына түсетін әдеті. Замана
зобалаңы Құрманғазыны да от-жалынымен шарпып бағады. Оның «
Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Ертең кетем», «Бозқаңғыр», «
Пәбескі», «Терезеден-есіктен», «Бозшолақ», «Бұқтым-бұқтым», «
Не кричи, не шуми», «Арба соққан», «Аман бол, шешем, аман бол», «
Қайран шешем» сияқты күйлері замана басқа салған зобалаңның
бір-бір бекеті сияқты. Ол қатал тағдырдың кез келген талқысына
өнерімен жауап беріп, өнерімен белгі қалдырып отырған.
• Құрманғазы өмірге ғашық күйші. Тіршіліктің нұрлы сәттеріне ол
балаша қуанып, қалтқысыз сезімге бөлене алады. Оның «
Қызыл қайың», «Ақжелең», «Адай», «Сарыарқа», «Балбырауын», «
Серпер», «Назым», «Балқаймақ», «Бұлбұлдың құрғыры», «
Ақсақ киік», «Төремұрат», «Қуаныш» сияқты күйлері өмірге іңкәр
жанның жүрек лүпілі сияқты.[3]
• Құрманғазыны суреткер ретінде айрықша даралап көрсететін
қасиет – ол концептуалды күйші. Бір ұрпақ емес, екі ұрпа қ емес,
бірнеше ұрпақтың тағдырына ықпал ететін заманалық
құбылыстарға бойлай үңіліп, ой толғау Құрманғазының рухани
болмысына тән. Оның «Жігер», «Көбік шашқан», «Кішкентай»,
«Ақбай» сияқты күйлері өзі ғұмыр кешкен заманның тарихи-
әлеуметтік болмысына берілген күйші философтың бағасы.
• Құрманғазының асқақ рухы бір ғана музыка саласына сиятын
құбылыс емес. Мұндай тегеурінді дарынның болмысы біртұтас
ұлттың рухани болмысына айғақ бола алады. Ұлт та ғдырындағы
тарихи ұлы өзгерістердің барша қуаныш-қай ғысы қашанда біртуар
перзенттерінің тағдыр-талайымен шендесіп жатады. Бұл, орайда,
Құрманғазы өзінің қайталанбас өнерімен ғана емес, өмірімен де
туған халқының бүкіл қасиетіне, сол бір алмағайып аласапыран
кезеңнің хал күйіне ең жарқын айғақ бола білді. Ол өзінің қанатты
күйлерімен поэзиядағы Махамбет сияқты ғылымдағы Шоқан
сияқты, майдан даласындағы Кенесары сияқты, өршіл рухына
қылау түсірмей, замана тауқыметін қайыспай ар қалап ғұмыр
кешті.
Құрманғазы ескерткіші
Ақтауда бой көтерді
Ауыздығымен алысқан
арғымақты ерттеп мініп, қара
домбырасын қолына ұстаған
күй атасы Құрманғазы –
Ақтауда. Қытымыр заманның
қыспағы тықсырған жылдары
Маңғыстауға жолы түскен күй
атасы киелі өңірге қайта
оралды. Бұл келісінің жөні де,
жайы да бөлек. Ол тәуелсіз
елінің төрінде қасқайып тұруға
бел буса, ұрпақтары өткеннің
өкінішін жуып, тарихтың
қателігін жөндейтін іс
атқарды. Тәуелсіздіктің 20
жылдығы қарсаңында дәулескер
күйшіге өз ортасынан мәңгілік
орын берді.
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық
консерваториясы
Ескерткіші
Құрманғазы атындағы Орал
саз колледжі

Ұқсас жұмыстар

Қазақтың аспапты музыка өнерінің классигі

ҚҰРМАНҒАЗЫ САҒЫРБАЙҰЛЫ

БАТЫС ҚАЗАҚСТАН КҮЙШІЛІК ДӘСТҮРІ

Динаның ұстазы

Ана тілің арың бұл

Құрманғазы шығармашылығы

Атажұрт тарихи танымдық сайыс

Қорқыттың күйлерін ата

Күй өнері

"Халыққа жеткіз күйімді"

Пәндер