Басқарудағы жүйелік тәсіл. Қазақстандағы менеджменттің әдістемелік негіздері

Презентация қосу

Басқарудағы жүйелік
тәсіл. Қазақстандағы
менеджменттің
әдістемелік негіздері
1. Жүйелер туралы түсінік және олардың қасиеттері
2. Өндіріс ұғымы басқару жүйесі ретінде. Ірі
жүйелердің қасиеттері
3. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасу және
дамуының саяси және экономикалық алғышарттары
Жүйелер туралы түсінік және олардың қасиеттері

Жүйе – бұл біртұтасты қалыптастыру ға мүмкіндік беретіндей
құрылған өзара байланысты және өзара тәуелді бөліктерді ң жиыны

Жүйенің негізгі белгілері

Олардың Белгілі Элементтер
Көптеген Барлық
құрылым дің
элементтер арасында
элементтер үшін ортақ
тұтастық және салыстырма
байланыст иерархиялыл лы
дің болуы мақсат ың болуы ық дербестігі

Егер жүйені қоршаған
Байланыс – элементтер ортадан бөліп, оның іс-
Элемент – жүйенің арасында қажетті әрекетін зерттеу ғана емес,
қарапайым бөлінбейтін қатынастарды сипаттайтын сонымен қатар оның ішкі
бөлігі түсінік. Атрибуттары:: құрылымын түсіну міндеті
бағыттылық, күш, сипат алға шығарылса, онда жүйе
құрыдымын зерттеу қажет
Кесте 1 – Жүйелердің жалпы қасиеттері
1 Әр жүйе өз элементтері арасында кеңістіктік-уақыттық байланыстар формасымен
байланысты белгілі құрылымға ие болады
2 Жүйе жеке-даралыққа ие болмайтын элементтерден құрала алмайды. Кем дегенде екі
элемент болуы тиіс
3 Эмердженттілік – тұтастай құраушыларында болмайтын жаңа қасиеттердің болуы
4 Жүйені бөлу оның әлемін екіге бөледі – жүйенің өзі мен оның ортасы: оқшау жүйелер;
тұйық жүйелер; ашық жүйелер.
5 Ұйым тұтастай құрылым бола отырып, үнемі жоғалтылған теңдігін қалпына келтіруге
ұмтылады. Ұйымның аталмыш қасиеті гомеостаз деп аталады
6 Жүйенің уақыт бойынша әрекет етуі оның іс-әрекеті деп аталады. Сыртқы фактор әсерінен
болған іс-әрекет жүйенің әрекеті, ал құрылымның өзгеруімен байланысты жүйе әрекетінің
сапасы өзгерісі – оның бейімделуі деп аталады
7 Жүйелер дамуының басты ерекшелігі – теңсіздік, бірқалыпсыздық
8 Әр нақты жүйе белгілі образ ретінде ұсыныла алады
Өндіріс ұғымы басқару жүйесі ретінде. Ірі жүйелердің
қасиеттері

Өндірістік менеджмент (ағылш. management
production — өндірісті басқару) – өндірісті, оның
ұйымдастырылуын, техникалық қызмет көрсетілуін
сипаттайтын өзара байланысты элементтер жүйесі,
сонымен қатар өндірісті, өндірістің материалды
қамтамасыз етілуін, шығарылатын өнім сапасын, баға
белгілеуді, шығындарды басқару
Өндірісті басқару

Басқару аппараты –кез-келген Өндірістік менеджменттің негізі: өндірістік
және өндірісітік емес жүйелерді басқару
кәсіпорынның ажырамас бөлігі.
Міндеттері: алға қойылған
мақсаттарға қол жеткізу үшін
Өндіріс— бұл технология
кәсіпорынның барлық
ерекшеліктерімен байланысты нақты
ресурстарын тиімді пайдалану шекараларға ие күрделі өндірістік
процестің техникалық аяқталған сатысы
Функциялары:
— ұйымдастыру,
— жоспарлау,
— үйлестіру,
— мотивация, Өндірістік жүйе – бұл енгізілетін өндіріс
— бақылау факторын кәсіпорынмен таңдалған
өнімдерге (қызметтер) айналдыру үшін
Өндірісті басқару: күнтізбелік пайдаланылатын жүйе.
жоспар құру, өңдеу нормаларын
бекіту, технологияны жетілдіру,
сапаны бақылау, материалдарды
өңдеу
Өндірістік жүйе

Өндірістік процесс элементтері
Техникалық және ұйымдық
(еңбек құралдары, еңбек
реттілік элементтері
заттары, еңбек)
мақсаты
Тұтынушыға қажетті өнімді дайындау, яғни өндрістік ж үйе ма қсат қа қол
жеткізу құралы ретінде қалыптасады (пайда алу үшін өнімді дайындау
және өткізу)

Өндірістік жүйе қамтиды: жоспарлау,
Кәсіпорынның өндірістік іс-
талдау, бақылау. Өндірістік жүйе
әрекетінің толық жүйесі -
ерекшеліктеріне байланысты басқару
операциондық жүйе
процесі жүзеге асырылады

Өндірістік жүйе - «шығындар — өнімге
айналдыру — шығару» процесі
Өндірісті басқаруға
Жүйелік тәсілдеме - қатысты жүйелік тәсілдеме
бұл құрылым мәнін АҚШ-та неғұрлым кең
неғұрлым тереңнен тарауға ие болып, барлық
сараптап, осындай елдерде қолданылады. Ол
кешендердің дамуына фирманы түрлі ішкі
ықпал ететін неғұрлым жүйелерден (өндірістік
оңтайлы жолдарды және бөлімшелер,
оларды басқару жүйесін кәсіпорындар) тұратын
табуға мүмкіндік беретін күрделі жүйе ретінде
әдістеме қарастыруды болжайды
Басқару шешімдерін Басқарушылық
қабылдау (managerial шешімдерді қабылдау
decision making) – бұл процесі келесі
баламалы нұсқалардан кезеңдерді қамтиды:
бір әрекет ету бағытын • нұсқаларды таңдау;
таңдау. Басқарушылық • әр нұсқа бойынша
шешім – кем дегенде екі
нұсқаның болу жетістіктер мен
жағдайында оңтайлы шығындарды бағалау;
әрекетті таңдау • жүзеге асырылатын
мақсатындағы шешімдердің нақты
жетекшінің іс-әрекеті нәтижелерін бағалау
Шығындар мен
пайданы,
Кез-келген
сондай-ақ
Экономикал басқарушылық
кәсіпорын іс-
ық талдау шешімді
әрекетінің
қабылдау
салыстырмалы
пайдалығын
бағалаудың
көптеген
әдістері - бұл
Компьютерлік техниканы
пайдаланумен Нәтижелермен
рационалды бұл бекітілген объективті
шешімдерді дайындау талдауды таңдау
және қабылдау

Осы бағыттағы неғұрлым маңыздысы
Жобалық ұйымдастыру қағидасы- әр өнім бірлігі өзінің
конструкциясы, міндеттері, орналасқан жері, өзге белгілері бойынша
әмбебап өндірістік процесс түрі (АҚШ, Жапония компанияларында
қолданылады)
Белгілі мақсатқа қол
жеткізу барысында
- Операцияларды зерттеу, Басқарудағы баламалы іс-әрекеттер
- Фирмаішілік басқарудың жүйелік талдау бағытын салыстыру
синтетикалық әдістері: (шығын және тиімділік)
мақсаттар бойынша
басқару, жобалық
басқару, ұйымды дамыту
әдістері (фирма
құрылымын, жүйесін,
процедуралары мен іс- Баламаны іздеп-табу(нәтижеге қол
әрекетін өзгерту) жеткізуде шығындар минимумын
қамтамасыз етеді); қаражаттардың
шектеулілігі жағдайында нәтиже
көрсеткіштерін максимизациялау
талабы (құн-тиімділік)
Кесте 2 – Басқарудағы жүйелік талдау
Талдау процесі • мәселені қалыптастыру; • мақсаттарды анықтау; •
қамтиды баламаларды құру; • мәліметтер жинау; • модельдерді
қалыптастыру; • нәтижелерге қатысты шығындарды өлшеу
Талдау процесі 3 1) Мәселені қалыптастыру – бастапқы алғышарттар
кезеңге бөлінеді айқындалады, зерттеу саласы анықталады, талдау элементтері
анықталады;
2) Зерттеу – ақпарат жинап, баламаларды өңдеу;
3) Баламаларды бағалау.
Талдау элементтері - шешім қабылдайтын жетекшінің мақсаты;
-баламалар- бұл мақсатқа қол жеткізу тәсілдері;
-шығындар– ресурстар;
-модель – бұл математикалық теңдеулер арқылы себеп-
салдарлық байланыстардың бейнеленуі;
- критерий – бұл баламалар басымдығына байланысты
орнатылатын ереже

Басқаруға қатысты • жүйелер теориясы (systems theory) ; • жүйе (system) ;
жүйелік тәсілдемеде • кері байланыс жүйесі (feedback system) ;
қолданылатын • жағдайлық тәсілдеме(contingency approach);
түсініктер • шешім(decision); • шешім қабылдау критерийі(decision
criteria); • мақсаттар (objectives ); • мақсатты бас қару
(management by objectives)
АҚШ-ң кейбір ғалымдары (Дж. Дирден, Б.Рудвик) жүйелік
тәсілдемені әр жақсы менеджер ғасырлар бойы қолданған,
бұл ғылым үшін жаңа болғанымен, бизнесті басқару үшін
жаңа емес деп есептейді. Көбінесе сарапшылар тобы
компьютерлерде модельдерді есептеп, уақыт пен
қаражаттардың үлкен шығынын талап ететін шешім береді.
Осы тұрғыдан ірі компаниялар шешім қабылдау процесінде
сарапшылар мен менеджерлердің қатысуын ажыратуға
айрықша назар аударады. Мұнда менеджерлер талдаудағы
өздерінің қажеттіліктерін нақты анықтаса, ал сарапшылар
осы қажеттіліктер негізінде уақытылы шешімді талап ететін
модельдерді құрауы тиіс
Ірі жүйелер (ІЖ) – негізгі Ірі жүйелердің қасиеттері:
функцияларды атқаратын Эмердженттілік қасиеті – бұл 1) жекелеген
ішкі жүйелердің мақсатты функциялары ІЖ
элементарлы ішкі мақсатты функциясымен сәйкес келмейді
жүйелерге дейін тұрақты дегенді білдіреді; 2) жүйе элементтерінде
азаятын ішкі жүйелер болмайтын немесе оларға тән емес сапалы
жаңа қасиеттердің туындауы.
жиынтығымен
Синергиялық қасиеті – жүйедегі
сипатталатын жүйелер әрекеттердің бір бағыттылығын білдіреді, ол
түпкілікті нәтиженің күшеюіне (көбеюіне)
әкеледі.
Мультипликативтілік қасиеті –оң не теріс
әсерлердің көбею қасиетіне ие болуын
білдіреді.
Әлемнің түрлі елдерінде менеджменттің тарихи
дамуымен ұлттық басқару модельдері туындай бастады.
Бүгіндері менеджменттегі 2 негізгі полюсті атауға болады:

американдық жапондық

Жұмыскерлердің дербес Басқарудың иерархиялылығы
жауапкершілігі мен тар және іс-әрекетті үйлестіру,
мамандануы бақылау

Бір елдер американдық менеджерлер тәжірибесін, екіншілері
жапондық тәжірибені қолданғанмен, барлық елдерде өз
ерекшеліктеріне ие өзіндік басқару моделі қалыптаса бастады
(қазақстандық менеджмент)
Қазақстанда 1990-шы жылдардағы менеджмент
англо-саксондық менеджменттің германдық
нұсқасы болды және әміршіл-әкімшіл экономикаға
қызмет етті. Бұл мемлекеттің мықты билікке деген
қажеттілігін сипаттады. 1990-шы жылдарда
басқарудың тек президенттік формасы ғана түрлі ішкі
саяси мәселелерді шешуге мүмкіндік беріп,
экономикадағы жағдайды тұрақтандырды. Сол кезеңде
елде бір партия – жалпы келісімнің болуы орын алды.
1) Қазақстандық білім беру жүйесінде берілетін менеджмент көбінесе
қазақстандық жағдайға сәйкестендірусіз батыстық тәжірибеге сүйенген;
2) Көбінемесе менеджменттің бірауыздылық қағидасы бұзылады.
Қызметкерлер түрлі деңгейдегі бірнеше басшылардың бұйрықтарын
орындайды;
3) Қазақстанда білімі, функциялары, бағыныштылардың болуы не болмауына
байланысты кімде кімді менеджер деп атау тәжірибесі орын алады;
4) Қызметкерлер жұмыс жасау, оның нәтижелілігін арттыруға әлсіз
мотивацияланған. Елдегі мотивация көбінесе жазалау жүйесі арқылы
жүзеге асырылады, қызметкерлерді оқытуға ұаражаттар жүйелі бөлінбейді.
Кеңес берушілер мен біліктілігі жоғары мамандардың еңбегі әлсіз
пайдаланылады.
5) Еңбек нарығында бәсекелестік дамуының төменгі деңгейі өз біліміне
байланысты қалаулы да жоғары еңбекақысы бар жұмысқа орналасуға
мүмкіндік бермейді.
Жағымды жақтары: Жағымсыз жақтары:
- Жылдам өзгермелі - Көптеген компаниялар пайда алуға назар аудара
отырып, маркетингтік зерттеу, жарнамалық
ортадағы стратегия, ұйымдық менеджмент, шығындарды
креативтілік пен оңтайландыру тетіктеріне назар аудармайды;
- Өнімдер мен қызметтер кейде агрессиялы
жеделдік;
саясатпен ұсынылып, сапа ұсынысқа үнемі
сәйкес келе бермейді;
- Көптеген жетекшілер қызметкерлер штатын
туыстар арасынан, өзге мүдделерді ескере
отырып іріктейді;
- Басарушылық кадрларды даярлау экономикалық
дамудан біршама артта қалған.
Кесте 3 – Халық мәдениетінің басқару процесіне ықпалын талдау үшін
бесфакторлы Г. Хофстеде моделін қолдануға болады:

Модельге сәйкес Қазақстанға қатысты қолданылуы
мәдениет өлшемі
Билік дистанциясы – Қазақстанда көбінесе авторитарлы басқару
адамдар арасындағы стилі мен орталықтану байқалады.
теңсіздік дәрежесі Сәйкесінше, Қазақстанда биліктің жоғары
(оны адамдар дистанциясы орын алады
қалыпты деп
есептейді)

Жеке-даралық– Қазақстанда көп нәрсе компанияның қандай
ұжымдық өңірде орналасуынан тәуелді болады. Алматы,
Астана және өзге ірі қалаларда жеке-даралық
қатынастар сипаты байқалады. Ал, Шымкент
сияқты қалаларда адамдар арасындағы
формальды емес қатынастар, яғни ұжымдық
байқалады.
3-ші кестенің жалғасы

Ерлерге – Қазақстандық компанияларда «ерлер құндылықтары» басым.
әйелдерге Танымал болу, табысқа ол жеткізу, мансап, материалды әл-
қатыстылық ауқат сияқты құндылықтар басым
Анықсыздыққ Қазақстандық компанияларда – анықсыздықтан қашудың
а деген жоғары дәрежесі. Жетекшілер тәуекелі төмен дәрежелі
қатынас шешімдер қабылдап, менеджерлер тапсырма орындауға
бағдарланады
Ұзақ мерзімді Қазақстанда дәстүрді сыйлау, қоғамдық борышты өтеу,
– қысқа қабылданған әлеуметтік шарттарды ұстану сияқты
мерзімді құндылықтар басым. Қоғам тарапынан қатты қысым
бағдар болғандықтан, мүмкіндік болмаса да, өзгелерден нашар өмір
сүрмеуге деген қатты ұмтылыс байқалады. Мысал: біздің
елдегі заңгерлер мен экономистердің үлкен көлемі. Ата-
аналары өз балаларын өзгелерден қалыс қалмау үшін
осындай мамандықтарға беруге тырысады және т.б.
Батыс елдеріндегідей, қазақстандық менеджментке онда ған жылдар қажет.
Ол басқарудың дәстүрлі әдістерінен жаңа әдістеріне өтуге мүмкіндік береді.

Кесте 4 – Басқару әдістерінің трансформациялануы
Дәстүрлі әдістер Жаңа әдістер
Авторитарлы басқару Ұжымдық басқару
Қызмет көрсетудегі монополия Қызмет көрсетудегі бәсекелестік
Адам (клиент) – іс-әрекетке кедергі Адам – клиент, қызметтің
тұтынушысы
Бюрократия тетігі Нарық тетігі
Ережелер мен процедуралар Мақсаттар мен миссиялар
Мәселелермен күрес Мәселелердің алдын алу
Шығындарды өлшеу Нәтижелерді өлшеу
Бюрократиялық бақылау Қоғамдық бақылау
Қазақстандағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі

2008 жылдың 6 ақпанындағы өзінің Қазақстан халқына
Жолдауында Елбасы Н.Ә.Назарбаев басымдықтардың бірі
ретінде «нәтижелілік қағидаларындағы мемлекеттік
басқару жүйесін дамыту бойынша» шаралардың
жылдамдатылып жүзеге асырылуын атап өтті. Жекелей
алсақ, ҚР Үкіметінің алдына «жоспарлау жүйесін жа ңарту
және жетілдіру, сонымен қатар бюджет қаражаттарының
тиімділігін арттыру бойынша іс-шараларды жеделдету»
міндеті қойылды.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік жоспарлау жүйесінің жаңа моделін
енгізу келесідей ілеспелілікте жүзеге асырылды:
1) 2007 жыл. Нәтижеге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау ж үйесіні ң
енгізілуі бойынша Тұжырымдаманың қабылдануы; 3 пилотты министрліктер
2008-2010 жылдарға алғашқы стратегиялық жоспарларды ң өңделуі;
2) 20082009 жылдар. 2008 жылдың 4 желтоқсанында Қазақстан
Республикасының Бюджет кодексінің өңделуі және қабылдануы ; Орталы қ
және жергілікті атқарушы органдарда нәтижеге бағдарланған мемлекеттік
жоспарлау және бюджеттеу жүйесі элементтерінің енгізілуі;
3) 20092010 жылдар. ҚР Президентінің «ҚР мемлекеттік жоспарлау ж үйесі
туралы» Жарлығының бекітілуі; стратегиялық ж әне ба ғдарламалы қ
құжаттарды өңдеу және қабылдау;
4) 2010-2011 жылдар. 2010 жылы Елбасының №954 Жарлығымен Қаза қстанда
орталық мемлекеттік және жергілікті ат қарушы органдарды ң іс- әрекет
тиімділігін жыл сайынғы бағалау жүйесі енгізілді; Мемлекеттік стратегиялы қ
құжаттар мен мемлекеттік бағдарламаларды өңдеуді ң ережелері бекітілді.
5) 2013 жыл. «Нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау ж үйесін
жетілдіру тұжырымдамасы туралы» ҚР Президенті Жарлығыны ң қабылдануы
Қазақстан 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы

Қазақстан Республикасы дамуының 2020 стратегиялық жоспары

5 жылдық мемлекеттік бағдарламалар

Қазақстан Республикасы Президентінің жолдаулары

Әлеуметтік-экономикалық дамудың (5 жылға арналған)
және бюджеттік параметрлердің (3 жылға арналған)
Аумақтардың болжамы
әлеуметтік-
экономикалық даму 5 жылға арналған мемлекеттік органның стратегиялық
бағдарламалары жоспары
еморандумдар
ылға арналған
3 жылға арналған республикалық бюджет, жергілікті
бюджет

1 жылға арналған мемлекеттік органның операциялы қ
жоспары

Мемлекеттік жоспарлаудың жаңа жүйесі

Ұқсас жұмыстар

Басқару ғылымының пәні мен әдісі

Педагогикалық менеджменттің құрылымдары

Менеджмент мектептері

Ғылымит менеджмент мектептері

Клиникалық менеджмент

Ғылыми менеджмет мектептері

Менеджмент ғылымы

Менеджмент басқару туралы ғылым

Баскару алгоритмі

Басқару амалдары және мектептер

Пәндер