Ортағасыр мәдениетінің христиандық типі

Презентация қосу

Ортағасыр мәдениетінің
христиандық типі
Жоспары:
Христиандық мәдениетінің қайнар бастаулары мен
басты кезеңдері. Ортағасырларды дәуірге бөлу
мәселесі.
Інжілдің мәдени тарихи мағынасы. Ортағасырлар
мәдениетіндегі жан мен дене мәселелері. Формальді-
ортағасырлар мәдениетінің басты ойлау тәсілі және
оның иеархилылығы.
Монахтық және рыцарлық ордендер. Крест
жорықтары, оның салдарлары, ислам мен христиан
әлемінің өзара жүздесуі.
Патристика мен схоластика, араб-ислам
философиясының ықпалы.
Орта ғасыр мәдениетінің негізгі
міндеті – дінге қызмет ету

Батыс Еуропалық орта ғасыр мәдениетінің
негізгі мәселелері :

1. Құдай мен 2. Құдай мен 3. Құдайды
дүниенің қарым – адам арасындағы танып білу
қатынасы байланыс жолдары
Ортағасырлық мәдениеттің басты
ерекшелігі — мәдениеттің діннің
ықпалында болуында, яғни христиан
діні мен христиан шіркеуінің
қоғамда ерекше рөл атқаруында.
Римимпериясы құлағаннан кейінгі
мәдениеттің жаппай қүлдырау
процесі етек алған жағдайда, діни
шіркеулер Еуропа елдері үшін
жалғыз әлеуметтік институт болып
қалды.
Христиандық ілімнің негізі — Иссус Христостың
тірілгеніне, дүниедегілердің тірілетініне,
қүдіретті «Үштіктің» бар екендігіне кәміл сену
болып саналды. «Үштік» үғымы қүдайдай
дәріптелді. Ол өзінің үш бейнесінде де біртүтас:
өйткені дүниені жаратушы: құдай- әке, құдай-
бала, касиетті Рух және күнәларды өтеуші Иссус
Христос — әрі мәңгілік, өрі бір-біріне тең.
Христиан діні адам өзінің табиғатынан-ақ әлсіз
және күнә жасауға бейім тұрады, міне
сондықтан да оны шіркеудің көмегімен ғана
құтқарып қалуға болады деп үйретті.
Батыс Еуропада қалалардың көптеп
салынуы мен оңда христиан дінінің кеңінен
таралуына байланысты монументальдық
сәулет өнері дамып, храмдық көркем
суреттер салу етек алды, кітап шығару,
миниатюралық өнер гүлдене бастады.
Батыс және Шығыс Еуропаның арасында
өзара қайшылықтар болғанымен бір-
бірінен онша алшақтамады.
Бастапқы Орта ғасырлар кезеңінде ересьтер қоз ғалысы да жа ңдана
бастады. Бүл қозғалысты жақтаушылар Иссус Христосты ң
қүдайлылық мәні туралы догматты жоққа шығарып, Христос пен
Қасиетті Марияның адамдардан ешбір айырмашылы қтары болма ған
деп пайымдады. «Монофизистік» деп аталатын екінші бір ересьтік
ағым керісінше, Христосты нағыз құдай деп танып, онда ғы
адамның табиғатын жоққа шығарды. Ерестік ағымдар идеяларыны ң
таралуына жол бермеу мақсатында дінбасшылары инквицияны
(іздеу, зерттеу деген мағына береді) түрақты шіркеу соты ретінде
кеңінен қолдана бастады. Ерестермен қатар балгерлер, емшілер,
көріпкелдер және т.б. қатаң жазаға тартылатын болды. Шіркеу
сайтан адамдардың бойында, әсіресе әйелдерді ң бойына ұялап
алады да, оларды жамандық істерге, жат қылықтар ға бастайды деп
уағыздады. Жынсайтанға демеу жасады деген айып өлім жазасын
кесуге жеткілікті болды. Христиан дінінің негізгі қа ғидаларына
қарсы шыққан ерестер дін бүзарлар деп айыпталып от қа өртеліп
отырды. Мүндай қаңды процестер Батыс Еуропа елдерінде ке ң етек
алды. Мысалы, Испанияда 30 мың адам инквизиция оттарында
өртелді.
Инквизиция соты
Батыста да, Шығыста да «монахтық» жолға
түсудің маңызы өте зор болды. Олар дүние-
мүліктен, жанүя қүрудан ерікті түрде бас
тартты, «жарық дүниеден кетудің
міндеттерін өз мойындарына алды. VI ғ.
өзінде-ақ монастырлар әрі бай, әрі беделді
діни орталықтарға айнала бастады. Ал
кейбір монастырлар діннің ғана емес, білім
мен мөдениеттің орталығына айналды.
Томизм – (лат.
Thomas –
Фома) –Ф.
Аквинский
негізін
қалаған,
католицизм
теориясындағ
ы ағым.
Еңбегі
Фома Аквинскийдің пікірі бойынша бүкіл өмірдің жалпы түрі – Құдай, олай
болса одан тәуелсіз дүниеде еш нәрсе жоқ. Құдайдың бар екенін Фома 5 түрлі
жағдаймен дәлелдейді.
2) Себеп. Себепсіз еш
1) Қозғалыс. Әлемде нәрсе жоқ. Бұл 3) Мүмкіндік пен
бәрі қозғалыста. Сол принцип бірте-бірте шындық. Мүмкіндікті
қозғалысқа алғашқы басты себепкер – шындыққа айналдыратын
түрткі болған – Құдай. Құдайды да - Құдай.
мойындатады.

4) Дүниеде бәрі 5) Әлемдегі барлық
заттар бірімен-бірі
көркем шыңдалған. сәйкестеніп, қиылысып
Ол – Құдайдың байланысқан, оны
құдыреті. жасайтын да Құдай.

Құдай мәңгі, ал жан денемен байланысты. Құдай өзгермейді,
жан құбылмалы. Жанды құдаймен теңгеруге болмайды.
XII—XIII ғ. католик шіркеуі мен папа өкіметінің
қоғамдық өмірге ықпалы барған сайын күшейе
түсті. Бүл кезеңнің ең беделді папасы Инокентий
III (1160—1216 ж.) болды. Папа дәрежесінің
асқақтағаны соншалық, оның қолын текқана
императорлар сүйе алатын болды, ал қалғандары
аяқ киіміңдегі кресті сүюмен ғана қанағаттанды.
Римнің католиктік шіркеуі мемлекеттер
арасындағы даулы мәселелерді шешуге араласты,
экономикалық мәселелермен, коммерциялық
қызметпен шүғылданудың арқасында дүние
жүзінің ірі қаржы орталықтарының біріне айналды.
Индульгенцияларды («кешірім» деген мағынаны
білдіреді), яғни жасалған кінәлардің кешірілгендігі
туралы грамоталарды сату ісі де папа билігіңде
болды. Ал мүңдай индульгенциялардың бағасы
адамның жасаған қылмысының ауыр-жеңілдігіне
байланысты болды.
Орта ғасырлық мәдениеттің хронологиялық
шеңберлері: Vғасырдың соңы, дәлірек айтсақ,
476 жыл – Батыс Рим империясының құлаған
жылы, ол ерте феодалдық мемлекеттер
орнында пайда болды. Орта ғасырлық
мәдениет өзгермей тұрып қалған мәдениет
болған жоқ, ол біртіндеп қозғалмалы сипатқа
ие болды. Мәдени өмірдің жаңа формалары,
философиялық ағымдар, көркем стильдер,
әдебиет жанрлары туды.
Роман стилі бірінші жалпы европа стилі болып
саналады, ол VIII-XIIғ.ғ. тараған және ежелгі
рим сәулет өнерінің ерте үлгілерімен ұқсастығы
үшін европалық орта ғасырдың екі жетекші
сәулет стильдерінің бірі. Роман өнері жасаған
негізгі құрылыс – қорған-бекініс, монастырь-
бекініс, қала-бекініс. Қорған – рыцарьдың
бекінісі, шіркеу – Құдайдың бекінісі және т.б.
Қорқыныш тудыратын, бақылау мұнаралары бар
тауда орналасқан тас ғимарат роман өнеріне тән
құрылыс. Роман соборының сырты өте
жарасымды. Артық, деструктивті ештеңесі жоқ.
Бірақ храмның ішінде әдеттен тыс, толқытатын
бейнелер көп. Роман соборларының
капительдерінде, бағаналардың аяқ жағында,
терезелерде, қабырғалар мен есіктердің
рельефтерінде кентаврлар, арыстандар,
жартылай кесірткелер, жартылай құстар, әр түрлі
химерлер бейнеленген. Бұл жәндіктер оюлап
ойып жасалып, жиектерге отырғызылған.
Роман стилін XII-XIVғ.ғ.
тараған готика ауыстырады,
ол қалалық орта ғасыр
мәдениетінің дамуымен
тығыз байланысты. Жебе
тәрізді аркалары мен
терезелері, мұнаралары,
төбелері бар готикалық
ғимараттар мен ордалар
ортағасырлық лас
көшелерден бөлініп шығып,
аспанға, Құдайға ұмтылады.
Төбелері биік готикалық
құрылыста ауа кең болды.
Бүкіл қабырғаны алып
тұрған түсті витражды
терезелерден бөлменің
ішіне кемпірқосақтың
Орта ғасырлық қалалардың гүлденуі
білімді адамдарға деген қажеттілікті
тудырды, бұл мектептердің базасында
университеттердің пайда болуына әкелді.
Бірінші университеттер Болонияда (ХІ ғ
соңы), Кембриджде, Оксфордта (ХІІІ ғ.
басы) және басқа европа орталықтарында
пайда болды.
Ақсүйектер мәдениеті де
болды, онда рыцарлық
мәдениет ерекше орын алады.
Рыцарлар ортасы этикеттің
ерекше шеңберлерін жасады.
Рыцарь құдайға сыйынып,
күнәдан, менмендіктен және
нашар қылықтардан бойын
алыс салып, шіркеуді,
жесірлер мен жетімдерді
қорғап, қол астындағыларға
қамқор жасау қажет. Ол
батыр, адал болып, оң іс үшін
ғана күресу керек. Ол өзінің
ханымы үшін турнирлерде
күресе білетін, жиһанкез болу
керек. Бұл рыцарьдың әсем
ханымға деген махаббатынан
қатты байқалады.
Орден (нем. оrden, лат. ordo – сап, дәреже, топ) – ' 1) Рим
папасы бекітетін (6 ғасырдан) ерекше жарғы бойынша қызмет
еткен монахтық, діни-рыцарлық бірлестіктер; кейбір құпия
ұйымдардың атауы, мысалы, масон Ордені. Діни-рыцарлық
ордендер Батыс Еуропада 12 ғасырдан құрыла
бастады. Палестинада крест жорығы кезінде (Иоанниттер,
Тамплиерлер, Неміс Ордендері) пайда болды. 13 – 14
ғасырларда Батыс Еуропа ордендер саны күрт көбейді.
Кейбіреулері 10 мыңдаған рыцары, орасан зор жері бар қуатты
ұйымға айналды (мысалы, Ливон, Тевтон ордендері).
Крест жорықтары - иудей, христиан және мұсылман діндерін
ұстанатың адамдар үшін қадір тұтылатын Қасиетті
жердегі Иерусалимді бақылау үшін
болған соғыстар. Түріктер христиан қажыларының
Иерасулимге келуіне тыйым салғанда, Рим Папасы 1096 жылы
бірінші крест жорығын жариялады. Бұл жорыққа
бүкіл Еуропадан корольдер, әскерлер, тіпті балалар қосылды.
Крест жорықтары сегіз рет болды. VII ғасыр ислам
дінінің өрлеп, христиан дінінің дағдарысқа ұшырау кезеңі
болды.
Ислам әлеміне қарсы жорыққа аттануды II Урбан папа
бастады. Ол 1095 жылы Клермон
қаласында (Франдия) шіркеу жиынында мыңдаған
дінбасылар мен халықтың алдында сөз сөйледі.
ХалықтыВизантияның түрік салжұқтарына қарсы
күресіне көмектесуге, Иса табыты жатқан
Иерусалимді мұсылмандардан азат етуге шақырды.
Папа бұл жорыққа катысқандардың барлық күнәсі
кешіріледі, шайқаста қаза тапқандар о дүниеде
пейішке барып, рақатқа бөленеді деп жариялады.
Папа киелі жердің байлығы мен құнарлылығы туралы
да еске салды. II Урбанның қаһарлы сөзі жиынға
қатысушыларға ерекше әсер етті. Олар тізерлеп
отырып, Құдай табытын азат ету үшін өмірлерін
аямайтыны туралы ант берді. «Құдай осыны
қалайды» деп айқайлап жүріп, сол жерде
маталардан крест қиып алып, оны киімдеріне тіге
бастады. Бұл христиан жауларына қарсы жорыққа
аттанушының белгісі болды.
Шіркеу крест жорықшыларына көптеген
жеңілдік жасады. Олар қарыздарын төлеуден
босатылды, олардың дүние-мүліктері мен
отбасылары шіркеу камқорлығына алынды.
Папаның Шығыс елдерінің шұрайлы жері
туралы, онда кедейлердің тез байып кететіні
туралы үндеуі кедейлер арасында рақат өмірге
бөлену үмітін қоздырды. Осындай уағыздың
нәтижесінде, 1096 жылдың көктемінде
Франция мен Германияның ондаған мың кедей
шаруалары «қажылық жорыққа» аттанды.
Аш-жалаңаш кедейлер жолдарындағы
венгрлердің, болгарлар мен гректердің
жерлерінен өтіп бара жатып, жергілікті
халықтардың азық-түлік, мал-мүліктерін
тартып алды, тонаушылыққа ұшыратты,
қарсыласқандарын өлтіріп, зорлық-зомбылық
жасады.
1099 жылдың шілде айында кескілескен шабуылдан
кейін кресшілер Иерусалимді алды. Кресшілер
қалада шектен тыс баскесерлік жасады. Олар әйел-
еркек, бала-шаға, кемпір-шал демей, қала халқын
шетінен қыра бастады. Тіпті жас балаларды басын
тасқа ұрып өлтірді. Қала халқының үйлерін
мүліктерімен қоса кресшілер иемденіп алды.
Кресшілер Жерорта теңізінің шығыс жағалауындағы
шағын жерде өз мемлекеттерін құрды. Олардың
ішіндегі ең бастысы Иерусалим корольдігі болды.
Еуропалық басқыншылар ол мемлекеттердің халқын
зорлықпен басыбайлы шаруаларға айналдырды.
Оларға бұрын-соңды болмаған ауыр алым-салық
салды. Батыс Еуропа феодалдары жаулап алынған
елдердің халқын қанды қырғынға ұшыратты, зорлық-
зомбылық жасап, құлдық езгіге түсірді.
1212 жылғы балалар жорығы
Кресшілер жорығын жалғастыру мақсатындағы
дінбасыларының уағызымен Еуропаның кейбір
елдерінде балалар топтары құрылды. Оларды
өздерін «құдай елшісі» деп жариялаған балалар
басқарды. Олар құдай мүрдесін күнәға батпаған
балалар ғана азат ете алады деп жариялады. Жас
кресшілердің біразы жолда аштық пен аурудан қаза
тапты, аман қалғандары теңіз
жағасындағы Генуя жәнеМарсель қалаларына жетті.
Ол қалалардағы көпестер балаларды қасиетті жерге
жеткіземіз деп алдап, кемелерге отырғызды да,
Египетке апарып, құлдыққа сатып жіберді.
Қасиетті жерді азат етеміз деген кресшілер алғаш
басып алған жерлерінен біртіндеп айырыла
берді. Папалар мен корольдер 1217-1221 жылдары -
бесінші, 1228-1229 жылдары - алтыншы, 1248-1254
жылдары жетінші жорықтар ұйымдастырды. Барған
сайын ол жорықтарға қатысуға тілек білдірушілер
қатары азая берді. Кедейлер де, феодалдар да
Шығысқа енді бұрынғыдай ұмтыла қоймады.
Мұсылмандармен соғысудың оңай емес екеніне
олардың көздері жетті. Папа кезекті крест жорығын
ұйымдастыру үшін жаңа салық енгізіп жатты. Бірақ
ол салықты жинау үлкен күшке түсті. Халық салық
жинаушылардың көзінше қайыршыларға садақа
беріп, «Христостан да күшті Мұхаммедтің аруағы
үшін ал» деп папаны, кресшілерді мазақтай бастады.
1270 жылғы сегізінші крест жорығынан кейін Батыс
Еуропа басқыншылары мұсылман елдеріндегі
өздерінің барлық иеліктерінен айырылды.
Крест жорықтары Батыс Еуропа елдері тарапынан
жүргізілген әділетсіз, басқыншылық соғыстар болды. Бұл
соғыстар дүниежүзілік өркениеттің дамуына едәуір кедергі
келтірді. Жорықтар Еуропа елдерінің ғана емес, Шығыстағы
мұсылман елдерінің де шаруашылығына, мәдениетіне орны
толмас зиян әкелді. Көптеген өнер туындылары қирады,
кітаптар мен құнды деректер жойылып кетті. Дегенмен бұл
жорықтардың Батыс Еуропа елдері үшін біраз пайдалы
жақтары да болды. Біріншіден, Жерорта теңізіндегі сауданың
қыза түсуіне ықпал етті. Бұл саудада Солтүстік Италия
қалалары үстемдікке ие болды. Екіншіден, Батыс Еуропа
халықтары Шығыстан жоғары дәрежеде дамыған
мәдениеттің үлгісін игерді. Кресшілер мұсылман
халықтардан тамақ ішер алдында қолдарын жууды, ауық-
ауық ыстық моншаға түсіп, төсек-орындарын ауыстырып
тұруды, әдемі киінуді, ас ішкенде шанышқыны пайдалануды
үйренді. Үшіншіден, еуропалықтар Шығыстан жаңа егіс
дақылдарын көріп, Еуропада күріш, лимон, өрік, қарбыз өсіре
бастады. Еуропалықтар Шығыс халықтарынан жібек мата
тоқуды, айна жасауды, металды сапалы өңдеуді үйренді.
Августин Аврелий Әулие – христиан дінбасы және
мистик, патристиканың ықпалды өкілі. Негізгі еңбегі:
“Құдайдын қаласы”.
Бүкіл адамзаттың тарихы құдай әлемі мен жер әлемінің
арасындағы тартыспен анықталады.
Августиннің тарих туралы ойлары эсхатология деп аталады,
өйткені ол ақыр заманға бағытталған.

өмір әлемі әлемі.
– шынайы күнәһәр өмір
Құдай әлемі Жер әлемі –
Жердегі қала – жауыздар мен
перілердің әлемі, онда басқарушылар
мен оларға бағынышты халықты
басқару жүзеге асады.

Құдай қаласы – бұл адамгершілік
пен құдай әлемі, сүйіспеншілік
бойынша басқарылады, құлдық етеді.

Ұқсас жұмыстар

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

Діннің анықтамасы

Орта ғасыр философиясы

Ортағасырлық христиан философиясының негізгі даму кезеңдері

Орта ғасыр батыс философиясы

ОРТАЛЫҚ АЗИЯНЫҢ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МӘДЕНИЕТІ

Ортағасырлық философияда

Византия империясы Византия мәдениетінің дамуының екі үрдісі

Философияның қалыптасуының негізгі кезеңдері

Чаадаевтің орыс тарихи либералдық материализмі

Пәндер