Синэкология– Бірлестіктер экологиясы

Презентация қосу

Синэкология–
Бірлестіктер
экологиясы
1. Биоценоз, биогеоценоз және экожүйе
туралы түсінік.
2. Экожүйедегі түраралық байланыстардың
негізгі формалары.
Бірлестік дегеніміз - белгілі бір мекен ету
аймағын қамтитын әр түрге жататын
түрлердің (популяциялардың) жиынтығы.
Биоценоз – белгілі бір аумақтағы барлық
бірлестіктердің жиынтығы.
Биоценоздың түрлік құрамына қарай
бөлінеді:
1.фитоценоз – өсімдіктер бірлестігі;
2. зооценоз - жануарлар бірлестігі;
3. микробиоценоз, - микроағзалар бірлестігі;
4. микоценоз - саңырауқұлақтар бірлестігі.
Биоценоз ұғымын алғаш 1877 жылы
неміс зоологы К.Мебиус ұсынған.
Биотоп – бірегей абиотикалық
факторлардан құралған, биоценоздың
мекен ететін тіршілік ортасы.

Биогеоценоз = Биоценоз + Биотоп
Биогеоценоз – үнемі қозғалыста, дамуда,
диалектикалық бірлестікте болатын, өзіндік
ерекшеліктері бар, өзара байланыста және
қоршаған ортамен зат, энергия алмасулары
орын алатын, жербетінің белгілі бөлігін
қамтитын бірыңғай табиғи жүйе.
Биогеоценоз терминін 1942 жылы орыс
ғалымы В.Н.Сукачев ұсынған.
«Экожүйе» және «биогеоценоз»
түсініктері, құрылымы жағынан ұқсас
болғанмен, синоним болып табылмайды.
Алғаш рет ғылымға экожүйе терминін 1935
жылы ағылшын ғалымы А. Тенсли енгізді.
Экожүйе – дегеніміз іштей және сырттай
үздіксіз зат және энергия айналымы болатын,
өлшемсіз, жанды және жансыз
компоненттерден құралған табиғи жүйе.
БИОГЕОЦЕНОЗДЫҢ және ЭКОЖҮЙЕНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

ЗАТ, ЭНЕРГИЯ, АҚПАРАТ
Экожүйенің деңгейлері:
1. Микроэкожүйе 3. Макроэкожүйе
2. Мезоэкожүйе 4. Ғаламдық экожүйе

Тоған экожүйесі
1 – фитопланктон (продуценттер);)
2 – зоопланктон (І ретті консументтер жәндіктер);
3, 4 – ІІ ретті консументтер (жыртқыштар);
5 – ІІІ ретті консументтер (ІІ қатарлы жыртқыштар);
6, 7 – сапротрофтар (редуценттер - саңырауқұлақтар, бактериялар, )
8 – жағалаулық өсімдіктердегі
9 – органикалық және бейорганикалық заттар.
Экожүйенің негізгі компоненттері
1 бейорганикалық заттар 4 продуценттер
2 органикалық заттар 5 консументтер
3 тіршілік орталары 6 редуценттер

Биогенді заттар

Редуценттер (бактериялар,
саңырауқұлақтар) Продуценттер
(өсімдіктер)

Консументтер
(өсімдікқоректі, жыртқыш жануарлар)
Продуценттер (бірінші ретті өнімді өндірушілер)
– автотрофты ағзалар – органикалық заттармен
қамтамасыз ететін жасыл өсімдіктер;
Консументтер (лат. тілінен consumo-тұтыну) –
гетеротрофты ағзалар, продуценттер түзген
органикалық заттармен қоректенетіндер
Консументтер топтары:
І-ретті (шөпқоректі жануарлар немесе
фитофагтар);
ІІ-ретті (етқоректі жануарлар немесе жыртқыштар)
– зоофагтар;
Редуценттер немесе деструкторлар
(лат. тілінен reducentis-қалпына
келтіруші, destructos - ыдыратушы)
органикалық заттарды бейорганикалық
заттарға дейін ыдыратушы, гетеротрофты
ағзалар.
В.Н.Беклемишов (1970) бойынша биоценоздағы
түраралық биотикалық қарым-қатынастар 4
түрлі байланыстарға бөлінеді:
1. Топикалық байланыс-бір түрдің тіршілік
ортасының физикалық немесе химиялық
жағдайының екінші бір түрдің тіршілік
әрекеттерінің нәтижесінде өзгеруі;
2. Форикалық байланыс – бір организмнің
басқа организмдердің қатысымен орын
ауыстыруы;
3. Фабрикалық байланыс-бір организмнің өз
қажеттіліктеріне, құрылыс салуына басқа
организмдердің дене бөліктерін, дене мүшелерін
не тіршілік өнімдерін пайдалануы;
4. Трофикалық байланыс-бір организмнің
екінші бір организммен, не оның дене
бөліктерімен, не оның тіршілік өнімдерімен
қоректенуі.
Биотикалық қарым-қатынастар:
[-, -] бәсекелестік- өзара кері әсер ету түрі;
[+, +] мутуализм немесе симбиоз - өзара жағымды әсер
ету түрі;
[+, -] жыртқыштық не паразатизм – жағымды-
жағымсыз әсер түрі;
[0, 0] нейтрализм - өзара бейтарап әсер түрі
[0, -] аменсализм – біріне бейтарап, біріне кері әсер
түрі;
[0, +] комменсализм – біріне бейтарап, екіншісіне
жағымды әсер түрі.
Түраралық қарым-қатынастар
(гетеротиптік әрекеттер)
Түраралық қарым- А түрі В түрі Мысал
қатынастардың түрі

Бәсекелестік

Протокооперация

Жыртқыштық

Шартты белгілер:
(+) – жағымды әсер; (-) – жағымсыз әсер; 0 – аталған түрге әсері жоқ
ҚОРЕКТІК ТІЗБЕКТЕР
А) Жайылымдық тізбек

Б) Детриттік тізбек В) Қоректік тізбек

Өлі органикалық зат

Микроағзалар Ұсақ жануарлар
(бактриялар, (детритофагтар)
саңырауқұлақтар)

Детритофагтардың
жыртқыштары
ЖАЛПАҚ ЖАПЫРАҚТЫ ОРМАНҒА ТӘН БІРЛЕСТІКТІҢ
ТІК БАҒЫТТАҒЫ ҚҰРЫЛЫМЫ
Өсімдіктің доминантты түрі, мысалға, емен.
Ағаштар ярусы Құстар, мысалға, торғай, әнші барпылдақ,
(5-20 м және одан жоғары) қызыл орман құсы, үлкен сары шымшық,
лазоревка, сойка, тоқылдақ, кәдімгі поползень,
кәдімгі пищуха. Қысқы тұттың дернәсілдері
(жұлдызқұрттар). Сұр тиін. Жәндіктер.

Долана, шомырт, қызыл тал, бузина, кәдімгі
Бұталар ярусы бүрген, итмұрын. Құстар, зарянка, қара
барпылдақ, горихвостка, тоқылдақ, кәдімгі
(2-5 м және одан жоғары) поползень. Сұрорманды
тиін. Жәндіктер.
Шөптер, аласа өсімдіктер, ағаштардың
Шөптесінді ярус жас шыбықтары, папоротниктер. Құстар,
(0-2 м және одан жоғары) славкалар, крапив-ницалар, сары шымшық-
московка, орман завирушкасы. Бұлан, құралай
елік. Көбелектер, аралар, сона, қан сорғыш
Топырақ беті ярусы жәндіктер, қоңыздар.
топырақ бетінен 3 см-ге дейің) Ұсақ секіруші шөптер арасындағы
омыртқасыздар, шыбын-р, қоңыздар,
Төсемік. Егістік өрмекшілер, құмырсқалар, жерқазарлар. Орман
қабаты (төменгі Өлітышқандары. Қыналар,
және шіріп жатқан мүктер, аласа шөптер.
ағзалар.
органикалық Редуценттер (бактериялар мен саңырауқұлақтар).
ярус). Жауын құрттары, жұлдызқұрттар, шыбындардың
Топырақасты (жел дернәсілдері,
қағатын тамырлы Қи қоңыздар, өлексе қоңыздар, ерінаяқты
жыныс). екіқосаяқтылар,
Тамыр аймағы Мокрицалар, кенелер, нематодтар.
Көртышқандар.
Қояндардың, борсықтардың, түлкілердің індері.
Экожүйенің гомеостазы - экожүйелердің ішкі
және қозғалыстағы тұрақты тепе-теңдік күйі
гомеостаз деп аталады.
Табиғи экожүйе тепе-теңдік күйінде
болғанымен, ол уақыт өткен сайын жайлап,
тұрақты түрде біртіндеп өзгеріске ұшырайды.
Экожүйелік сукцессия – бір биоценоздың орны
екінші биоценозбен алмасуы, немесе экожүйенің
биоценозының автогенді өзгерісі.
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ
(И.Н.Пономорева бойынша)
ТРОФИКАЛЫҚ ДЕҢГЕЙЛЕР ЖӘНЕ
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПИРАМИДА

Үшінші
ретті
консументте ІІ ретті
р жыртқышт
ар
Екінші ретті
консументте
р
І ретті
жыртқыштар
Бірінші
ретті
консументте өсімдікқоректі
жануарлар
р
Продуцентт
ер
өсімдіктер
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПИРАМИДАЛАР
(Ч. Элтон, 1927 ж.)
1. САНДАР ПИРАМИДАСЫ (даралар саны /м 2)

2. БИОМАССАЛАР ПИРАМИДАСЫ (биомассаның құрғақ салмағы, г/м2 )

3. ЭНЕРГИЯЛАР ПИРАМИДАСЫ (Дж/м2 • жыл)
Экологиялық жүйенің негізгі қасиеттері:
-Тұрақтылығы
- резистентті;
- өзінің тепе-теңдігін сақтауы (гомеостаз)
- ашық жүйелілігі;
- өзін-өзі қалыптастыра алуы;
- ғаламдық өнім құруға және ыдыратуға
қатысуы;
- өзін-өзі тазартуы.
НАЗАР АУДАРЫП
ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒ
А РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Табиғатты қорғаудың мақсаты - экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

Бірлестіктер экологиясы

Экология ғылымы туралы түсінік. Дара организмдер экологиясы- аутэкология

Жеке түр экологиясы - аутоэкология

Экологияның қалыптасу тарихы мен кезеңдері

Бірлестіктер экологиясы және экожүйедегі энергия

Экологияның даму кезеңдері

Химиялық ластану

Экологиялық пирамидалар

Жанармай өндірісінде микроорганизмдердің қолданылуы

Пәндер