КҮН МЕН АЙДЫҢ ТҰТЫЛУЫ

Презентация қосу

К Ү Н М ЕН А Й Д Ы Ң
ТҰ ТЫ Л У Ы
1999 ж ы лы Ф ранцияда
түсірілген Күннің тұты луы
Тұтылу–
жердегі
бақылаушыға
Күн, Ай,
планета,
планета
серіктері,
жұлдыз толық
көрінбейтін не
шала көрінетін
кезеңді
білдіретін
астрономиялық
құбылыс.
Тұтылу бір аспан денесінің
екінші денені тасалауы
немесе өзі жарық
шығармайтын аспан денесі
көлеңкесінің сондай екінші
бір денеге түсуі салдарынан
болады. Мысалы, Күннің
тұтылуы оны Ай тасалағанда,
Айдың тұтылуы оған Жердің
көлеңкесі түскенде, планета
серіктерінің Тұтылуы олар
планета көлеңкесіне енгенде,
ал қосжұлдыз жүйесіндегі
тұтылу олардың бір-бірін
тасалаған кезінде болады.
К үннің тұты л уы

Ғарыш кемелерінің көмегімен
Жердің Күн мен ғарыш кемесі
арасына орналасуына байланысты
пайда болатын Күннің тұтылуын
байқауға мүмкіндік туды. Ай
кеңістікке Күн мен Айдың сыртқы
жанамасы арқылы түзілетін
конустық көлеңке түсіреді, оның
төбесі Ай ортасынан 368 – 380 мың
км қашықтықта болады.
Сондықтан конустық көлеңке
Айдан 363 – 406 км қашықтықтағы
Жерге дейін жетеді. Ай
көлеңкесінің Жерге түсетін
диаметр 270 кмКүн тұтылу үшін
Ай, жаңа ай кезінде өзінің
түйіндерінің біреуінің қасында
болу керек.
.Б ұл – Күн толы қ тұты латы н ең үлкен
айм ақ.О сы айм ақта Ай Күндітүгелдей
тасалайды .Конус төбесінің арғы
ж ағы ндағы айм ақта бақы ланған Айды ң
бұры ш ты қ диам етріКүн диам етрінен кіш і
болады да Ай Күн дискісінің ортасы н
тасалап,оны ң ш етінен ж ары қ сақина
қалады .М ұны Күннің сақина тәрізді
тұты луы дейді.Айды ң орбита бойы м ен
қозғалуы ж әне Ж ердің өз осінен айналуы
салдары нан Ай көлеңкесіЖ ер бетім ен
баты стан ш ы ғы сқа қарай ш ам ам ен 1 км /с
ж ы лдам ды қпен ж ы лж ы п оты рады .
Күн м ен Айға ж үргізілген іш кіж анам а ш ала
көлеңке конусы н ш ам ам ен 3500 км радиуспен
ш ектейді.О сы дан Күннің ш ала тұты луы
байқалады .Күн ш ала тұты лған кезде Күн дискісі
толы қ тасаланбайды .Күннің ш ала тұты луы 2
сағатқа дейін созы лады .Толы қ Күн тұты луды
бақы лауды ң ғы лы м и м аңы зы зор.Ө йткенітолы қ
Күн тұты лу кезінде Ай Күндіғана тасалап
қойм ай,ж ер атм осф ерасы н да көм ескілендіріп,
күн тәж ім ен хром осф ерасы н бақы лауға кедергі
болаты н себептердіж ояды .Ж ердің ш ала
көлеңкесінен өткендегіАйды ң бірте-бірте
көм ескілену дәреж есібаяу ж үреді,көзге онш а
байқала қойм айды .
М едианы ойнату
А йд ы ң тұты л уы
Айдың шала тұтылуы Ай Жердің
көлеңкесіне енген уақытта басталып,
3,75 сағатқа созылады. Осы уақыттың
орта шенінде Ай толық тұтылып, ол
1,75 сағатқа созылады. Толық тұтылу
кезінде жер атмосферасынан шағылған
Күн сәулесінің шамалы мөлшерінің Ай
бетіне түсуі салдарынан Ай беті
күңгірттенеді. Күн тұтылу тек жаңа Ай,
ал Ай тұтылу тек толған ай кезінде
(бірақ олардың әрқайсысында емес, тек
Күн мен Айдың аспан сферасындағы
көрінерлік жолы қиылысатын Ай
орбитасының түйіндеріне Күн мен Ай
айтарлықтай жақын келгенде) ғана
болады. Айдың ең жақын түйіннен
бұрыштық қашықтығы 17,9 -тан аспаса
Күн, ал толған айда бұл қашықтық
12,0 -тан аспаса Ай тұтылады. Ай мен
Күн түйіндерге неғұрлым жақын болса,
тұтылудың ұзақтығы мен фазасы
соғұрлым көпке созылады.
Тұты луд ы ң ж иіліктері
Ж ер үш ін Күн тұты лу Ай тұты луға
қарағанда ж иіболады .Ж ер бетінің
белгілібір айм ағы нда Күн тұты лу орташ а
есеппен 300 – 400 ж ы лда 1 рет
қайталанады .Ә р халы қты ң
ж ы лнам алары нда Ай м ен Күннің тұты луы
ж айы нда м әлім еттер сақталған.Бұл –
м аңы зды тарихи оқиғаларды ң уақы ты н
ж әне бұдан бірнеш е м ы ң ж ы л бұры нғы
Ай м ен Күннің қозғалы сы н аны қтауға
көм ектеседі.
Б асқа планеталард ы ң
тұты луы
Юпитердің төрт жарық серігінің планетаға жақын
үшеуі әрбір айналым сайын, ал төртіншісі ішінара
тұтылады. Осы тұтылуды бақылау арқылы 1675 жылы
дат астрономы О.Ремер (1644 – 1710) алғаш рет жарық
жылдамдығын анықтады. Юпитердің қарсы тұруына
дейін тек тұтылудың басталу (яғни серіктердің Юпитер
көлеңкесіне енуін), ал қарсы тұруынан кейін
серіктердің көлеңкеден шығу кезеңін ғана бақылауға
болады. Қарсы тұру кезінде Т. көрінбейді, өйткені, ол
планета дискісінің арғы жағында болады. Серіктер
Юпитер мен Күннің арасынан өткен кезде Юпитер үшін
Күн тұтылу болады. Сатурнның серіктері планетаның
көлеңкесінен де және оның сақинасының көлеңкесінен
де тұтылады. Ал Марс, Уран, Нептун серіктерінің
тұтылуларын бақылау қиын болып келеді.

Ұқсас жұмыстар

КҮН МЕН АЙДЫҢ ТҰТЫЛУЫ 1999 жылы Францияда түсірілген Күннің тұтылуы

КҮН АТМОСФЕРАСЫ

Грек мифологиясы

Бірінші жұлдыздардың пайда болуы

Ай-күн прецессиясының механикалық мәні

Пәндер