Сұлтанмахмұт Торайғыров ӨМІРБАЯНЫ

Презентация қосу

IKAZ.KZ - ашық мәліметтер
порталы
ӨМІРБАЯНЫ
Сұлтанмахмұт Торайғыров
(28.10.1893, қазіргі Солтүстік
Қазақстан облысы Уәлиханов
ауданы – 21.5.1920, Павлодар
облысы Баянауыл ауданы) –
ақын, ағартушы. Торайғыровтың
2 жасында шешесі қайтыс болып,
6 жасына дейін әжесінің
тәрбиесінде болған. Кейін әкесі
екі ұлымен Баянауылға көшіп,
Торайғыр кентіне таяу жерге
қоныстанған. Торайғыров алғаш
әкесінен ескіше хат танып, 13
жасынан Мұқан, Әбдірахман,
Тортай деген молдалардан дәріс
алды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Өлеңге үйір, шығыстық сюжеттер негізінде жырлар
туындатқан Мұқан молда тәлімінің Торайғыровтың
ақын ретінде қалыптасуына игі әсері болғанымен,
баянауылдық Әбдірахман молданың (1908)
қаталдығы, өлең шығарғаны үшін жас қаламгерді
жазалауы оның дін мен молдалар жайлы теріс
көзқарасының қалыптасуына негіз болған.
1911 ж. жаңаша оқыған Нұралы ұстазының
көмегімен қазақ, татар тілдеріндегі әдеби
кітаптармен, газет-журналдармен танысады. *1912
ж. Троицкідегі Ахун Рахманқұли медресесіне түседі,
бірақ мұнда бір жылдай оқыған ол өкпе ауруының
зардабынан оқудан шығып қалады.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Торайғыров енді медреседе оқуды қойып, орысша оқу іздейді, қала
маңындағы елде жаз бойы бала оқытады. Осы кезден ақындыққа ден
қойып, *1912 – 13 жылдар аралығында
“Оқып жүрген жастарға”,
“Тәліптерге”(“Шәкірттерге”),
“Ендігі беталыс”,
“Оқудағы мақсат не?”,
“Анау-мынау”,
“Мағынасыз мешіт”,
“Жарлау”,
“Досыма хат”,
“Шығамын тірі болсам адам болып”,
“Түсімде”,
“Жазғы қайғы”,
“Қымыз”,
“Кешегі түс пен бүгінгі іс”, т.б. өлеңдерін, “Зарландым” атты ұзақ
очеркін жазды. Осы тұста “Қамар сұлу” романын жазуды бастады.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
1913 жылдың күзінде Троицкіге қайтқан Торайғыров
“Айқап” журналына жауапты хатшы болып жұмысқа
орналасып, “Өлең һәм айтушылар”, “Ауырмай есімнен
жаңылғаным”, “Қазақ тіліндегі өлең кітаптары
жайынан”, “Қазақ ішінде оқу, оқыту жолы қалай?”,
т.б. әңгіме, мақалаларын осы журналда жариялайды.
Журналда аз ғана уақыт қызмет еткен ақын
1914 ж. жазда туған елі Баянауылға оралады. Ел
ішінде мәдени-ағарту жұмысын жүргізетін “Шоң
серіктігі” деген ұйым ашпақ болғанымен, ісі жүзеге
аспады. Осы жылы орысша оқу іздеп Семейге барған
Торайғыров діттеген оқуына түсе алмай, біраз
дағдарысқа ұшырайды.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Оның шәкірттік кезеңдегі
өлеңдері (1907 – 11)
көркемдік тұрғыдан кемшін
түсіп жатқанымен, жас
ақынның қоғамдық
құбылыстар мәнін түсінуге
деген ұмтылысы мен өлең
тілімен сурет салуға
бағытталған талабын
танытады. Ол қоғамдағы
әділетсіздік пен әйелдердің
ауыр тағдыры, діни оқудың
схоластикалық сипаты
жайлы жазды.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Байлық пен кедейліктің теке-тіресін бай мен кедей
ұлының өмірі арқылы көрсетуге тырысқанымен, бұл
талпынысы биік ақындық талант пен саяси
көзқарасты таныта алмады. Торайғыров 1912
жылдан бастау алатын шығармашылығының жаңа
кезеңінде Абай, Ыбырай негізін қалаған
ағартушылыққа бет бұрды, жастарды оқу-білімге
шақырды. “Туған айдай болып туып, күнді алуға бел
буады”, тұрмысты жеңуде жігерленіп, ақиқатты
табу жолында талмай ізденуді мұрат тұтады.
Алғашқы үгіт мәндес өлеңдерінен кейін ақын
лириканың өрісін кеңейтіп, лирикалық кейіпкердің
жан сырын, іс-әрекетін суреттеуге ұмтылады.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Оның жырларынан тағдырға мойынсұнбай, қасарыса
алға ұмтылатын, ауыртпалыққа қарсы тұрар өжет
мінез көрінеді. Осы кезден бастап ақын
шығармаларында ескіні сынау бой көтерді. Ол қазақ
арасында көп кезігетін келеңсіз мінездер мен
кертартпа әдет-ғұрып салтына қарсы күреседі.
Табиғат, махаббат тақырыбына жазған өлеңдерінде
ақын адам сезімін қоғамдық көзқараспен, әлеумет
өмірімен байланыста қарайды. Ескіге қарсы көзқарас
оны қоғамдағы әділетсіздікпен қақтығысқа алып
келеді (“Осы да әділдік пе?”, “Бір адамға”, т.б.). Ол
өмір шындығын көркем бейнелей келе, қазақ өлеңінің
мазмұнын кеңейтті, сырға толы лирикалық жырлар
туындатты. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Торайғыров “Қамар сұлуда” әйел теңсіздігі мәселесін
көтере отырып, дәуір шындығын әлеум. тұрғыда талдаса,
“Кім жазықты?” романында ауыл өмірінің шындығын жан-
жақты суреттей келе, қазақ халқының шаруашылық
тұрғыдан дамымағанын, талапсыздық пен шаруаға
қырсыздықты, жалқаулықты, алауыздықты сынайды.

IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
ПОЭМА ЖАНРЫНА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ

Торайғыров поэма жанрын жаңа арнада дамытты . Ол
сюжетсіз поэмаларында өмірдегі сан түрлі мәселелерді
кеңінен қамтып, өршіл ой-түйіндерін бүкпестен, өткір
де ашық насихаттауға тырысты. Алғашқы поэмасы
“Таныстыруда” Алашорда қозғалысы өкілдерін елге
таныту мақсатын көздеді. Ә.Бөкейханов, Ахмет
Байтұрсынұлы, М.Дулатовтарды таныстырып, олардың
“бірі – күн, бірі – шолпан, бірі – ай” екендігін жазады,
алаштықтардың қазақ халқының тәуелсіздігі
жолындағы еңбектерін саралайды. Алаш өкілдерімен
қоса, қазақтың көрнекті тұлғалары Абай мен Шәкерімді
ерекше атап көрсетеді. “Адасқан өмір”, “Кедей”
поэмаларының негізгі сарыны қоғамдағы әділетсіздік
себептерін ашу, теңдікті іздеу болып табылады.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Ақын бұл жайларды қазақ ауылы шеңберінен шығып,
капиталистік қоғамға тән мәселелер ретінде қозғайды.
“Адасқан өмір” – Торайғыров шығармашылығының зор
табысы. Мұнда ақын аз ғұмырында көзімен көріп, ойымен
түйген, білім-білігімен таныған тұрмыс өткелдерін өзіне
ғана тән асқақ үнмен ашына, ақтара жырлайды. Поэманың
лирикалық кейіпкері түрлі кәсіппен шұғылданса да,
ешбірінен қанағат, теңдік таппай, әділетті қоғамды
аңсайды. Шығармада ақын түсінігіндегі болашақ жаңа
қоғамның бейнесі жасалады.

IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
Шығарманың негізгі идеясы адам өмірді өз тілегіне
бағындыра алады және соған ұмтылуға тиіс деген
оптимистік қорытындыға саяды. “Кедей” поэмасының бас
кейіпкері де өз ортасынан әділдік таппайды, қоғам мен
адам арасындағы қайшылықты бітіспес күреске
ұластырады. “Айтыс” поэмасы толық аяқталмаған, онда
Торайғыров қала ақыны мен дала ақынын айтыстырып, екі
ортаның қайшылықты жақтары мен адамға пайдалы
тұстарын қатар алып суреттейді. Торайғыров шығармалары
– 20 ғасырдың басындағы қазақ қоғамы шындығын, ондағы
жаңашыл ой-пікірдің дамуын танытатын үлкен белес. Оның
ізденістері “шындықтың ауылын іздеумен” байланысты,
оның реализмі бұлтақсыз, жалтақсыз айтылған шындыққа,
әлеуметтік тіршіліктің шынайы суреттеріне негізделген,
оның тенденциясы да сыншыл.
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
ШЫҒАРМАЛАРЫ
Толық шығармалар жинағы
Қ-о. 1933;
Таңдамалы шығармалар А.,
1957;
Избранное А-А, 1958;
Шығыс 1-2 Торайғыров А.,
1987;
Шығыс 1-2 Торайғыров А.,
1993.

IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Ұқсас жұмыстар

Торайғыров Сұлтанмахмұт (1893—1920)

СҰЛТАНМАХМҰТ ТОРАЙҒЫРОВ (1893 - 1920)

Сұлтанмахмұт Торайғыров

Шығамын тірі болсам, адам болып өлеңі

LOGO САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ

XIX ғасырдағы және XX ғасырдағы қазақ әдебиетінің ақындары

XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы қазақ зиялылары

Бір адамға

Жүрек концептісінің схемалық құрылымы

Еңбекші Қазақ газеті бетінде өлең

Пәндер