Жасушаның тұқым қуалайтын аппараты (ПЛ)

Хромосомалар, құрылысы, жіктелуі, қызметтері. Хроматин, оның түрлері. Кариотип, анықтамасы. Адам кариотипін зерттеудің медико-генетикалық маңызы.

Нуклеин қышқылдары: ДНҚ, РНҚ. Ген-тұқымқуалаушылықтың құрылымдық-функциялық бірлігі .

жоспар:

Тұқым қуалайтын материалдың жасушада орналасуы (ядролық, цитоплазмалық тұқымқуалаушылық) .

Хромосомалар, құрылысы, жіктелуі, қызметтері.

Хроматин: эухроматин, гетерохроматин, сипаттамалары, қызметтері.

Кариотип анықтамасы. Адам кариотипі. Медико-генетическое значение Кариотипа.

Нуклеин қышқылдары: ДНҚ, РНҚ, құрылысы, қасиеттері және функциялары

Ген- тұқым қуалаушылықтың құрылымдық-функциялық бірлігі, анықтамасы.

Геннің қасиеттері, жіктелуі және қызметтері.

Цитоплазмалық тұқымқуалаушылық

Митохондрия матриксіндегі ДНҚ молекуласы цитоплазмалық тұқым қуалаудың Негізі болады. Бұл сақина тәрізді ДНҚ гендері анасынан ұлына да, қызына да беріледі.

Тұқым қуалайтын материалдың жасушада орналасуы

Ядролық генетикалық материал жасушаның интерфаза кезінде - хроматин түрінде болады.

Митоз, мейоз кездерінде тығыздалған, конденсацияланған хромосома күйінде болады.

1 - сыртқы мембрана; 2 - ішкі мембрана; 3 - тесіктер; 4 - ядрошық; 5 - гетерохроматин; 6 - эухроматин.

Политенді хромосомалар

Хроматин жіпшелер, түйіршіктер түрінде болады. Оның химиялық құрамы: ДНК (30-45%), гистондық ақуыздар (30-50%), гистон ақуыздар(4-33%), сонымен, хроматин комплекс (ДНП) . Қызметтік, функциялық күйіне байланысты хроматиннің екі түрлерін гетерохроматин және эухроматин ажыратады.

Эухроматин - хроматиннің генетикалық белсенді, ал гетерохроматин - генетикалық белсенді емес бөліктері.

Эухроматин негіздік бояулармен нашар бояулады, микроскоптан нашар көрінеді.

Хроматиннің деконденсацияланған (деспирализацияланған бөләмдері.

Гетерохроматин жақсы боялады, микроскоптан тығыздалған күйінде көрінеді, ол хроматиннің конденсацияланған (спиралданған) бөлімдері.

Боялған факультативтік гетерохроматин

Хромосомалар - бұл цитологиялық таяқша тәрізді құрылымдар, митоз және мейоз үдерістері кезінде көрінетін конденсацияланған хроматин.

Хромосомалар: 1 - метацентрлік; 2 - субметацентрлік; 3, 4 - акроцентрлік.

Хромосомлардың құрылысы: 5 - центромера; 6 - екінші реттік буын; 7 - серігі; 8 - хроматидалар; 9 - теломерлер.

Хромосомалардың құрылымына қарай жіктелуі

. Ххромосомалардың түрлері: 1- телоцентрлік, 11- акроцентрлік, 111- субметацентрлік, 1Y-акроцентрлік.

«»

Хромосоманың негізін қос тізбекті ДНҚ молекуласы

Бір хромосоманың ДНҚ молекуласының ұзындығы бірнеше сантиметр болуы мүмкін.

Бұл молекуаның жасуша ядросында созылған тұрде орналасуы мүмкін емес, үшмерлі құрылым, конформация түрінде жинақталады.

ДНҚ және ДНП жинақталуында төменде келтірілген деңгейлер байқалады:

1) нуклеосомалық (ДНҚ ақуыз глобулаларына оралуы), 2) нуклеомерлікй, 3) хромомерлік, 4) хромонемдік, 5) хромосомдық.

ДНҚ молекуласы

Тұқым қуалайтын материалдың құрылымдық деңгейлері

Нуклеосомдық немесе нуклеогистондық құрылым

Хроматин фибрилласының диаметрі 20-30 нм. А -HI гистон көмегімен көрші нуклеосомалардың байланысы; Б -нуклеосомалармен ажыратылған ақуыздарсыз ДНҚ тізбегі; В - хроматинның соленоид түріндегі фибрилласы.

Хромосоманың ілмектен тұратын құрылым деңгейі

Хроматин құрылымындағы блоктар. А - хроматиннің ілмек тәрізді құрылымы; Б -хроматин ілмектерінің одан әрі конденсациясы; В - ілмектердің блок тәрізді құрылымдар түзіп, ақырғы интерфазазалық хромосомаға айналуы.