Сәуле жарақаттары. Жануарлардың бөгде заттармен жарақаттанулары

Сәуле жарақаттары.
Жануарлардың бөгде
заттармен
жарақаттанулары
Жануарлардың бөгде заттармен жарақаттанулары

Жарақаттар хирургиялық аурулардың ішіндегі ең жиі
кездесдесетін кеселдің бірі К.И. Шакалов және т.б.
ғалымдардың деректері бойынша шаруашылықтағы
кездесетін аурулардың 94-97 пайызы жұқпалы емес ішкі
аурулар болса, соның ішінде 40 пайыздан астамы
хирургиялық аурулар екен. Көптеген ғалымдардың
деректеріне жүгінсек жарақаттар үлесіне тиеді.
Жарақаттар әсерінен мал уақытынан ерте есептеу
шығарылады, өнімділігі азаяды, салмағы төмендейді, мал
шығыны да болады. Бұған ауру малға көрсететін
дәрігерлік көмек пен дәрі-дәрмекке кететін шығынды
қоссақ жарақаттың мал шаруашылығына тигізетін
экономикалық зияндығы орасан зор екендігін көреміз.
Себептеріне қарай жарақаттар 5 түрге бөлінеді

Механикалық
Физикалық
Химиялық
Биологиялық
Жүйке-стрестік
Механикалық жарақат – организмге әсер еткен механикалық күшпен пайда
болып, ұлпалар мен ағзалардың әр түрлі дәрежеде зақымдалуын тудырады.
Жарақаттың пайда болуына себепкер факторларға организмге витаминдер
мен минералдардық заттардың жетіспеушілігі, заттар алмасуыны ң бұзылуы,
малдың арықтап қалуы т.б. Осы сияқты жағдайлар жатады. Жара қатты ң
пайда болуы мал түлігінің жасына да байланысты, жас ж әне к әрі малдарды ң
терісі, ұлпалары сіңірі, тарамысы және сүйегі механикалық к үшті ң әсеріне
төзімділігі төмен болады. Жылқы мен иттің сіңірі тарамысы терісі ж әне
тарамысы ірі қара мал мен шошқаға қарағанда мықты болады.
Механикалық күш организм ұлпаларына соғу, бұрау, қысу, жанасу, сияқты
түрлерде әсер етеді. Ұлпалардың зақымдалу дәрежесі механикалық кұштің
бағыты мен әсеріне, жағымдығына, әсер етуші заттың тығыздығына,
көлеміне, ұлпалар мен ағзалардың физиологиялық жағдайына тікелей
байланысты.
Мысалы: қуысы толы асқазан, қуық ішектерге оқ тисе оларды ң за қымдалуы
қатты да көлемді болады. сол сияқты буаз малдарды остеомаляция
дамығандықтан сүйектері сынған жағдай да көп жерден сынатыны
байқалады.
Механикалық жарақат жабық және ашық, операциялық, кездейсоқ,
тума және соғыс кезіндегі болып бөлінеді. Тері бүтіндігі бұзылмай пайда
болған жарақаттар жабық жарақаттар дейміз. Бұған ұлпалар мен
ағзалардың үзілуі, жарылыуы, созылуы, буынның шығуы, сүйектің сынуы
жатады. Тері анатомо гистологиялық құрылысының ерекшелігіне
байланысты өте созылғыш және мықты болады, сол себепті тарамыс –
сіңірлер үзіліп, созылып жатқанда, сүйектер сынып жаншылып
ұнтақталған жағдайларда терінің бүтінділігі сақталады.
Егер тері немесе кілегей қабатының бүтіндігі бұылған
жарақаттарды (кесілу тіліну) ашық механикалық жарақат дейміз.
Оларға әр түрлі жаралар, ашық сынықтар мен буындардың ашық
шығуы жатады. Жарақаттар күш тікелей әсер еткен жерде одан
алшақ жерде болуы мүмкін. Мысалы: күш малдың жілігіне тікелей әсер
етсе, ол сүйек сол жерден шорт сынады. Ал егер мал биіктен алды ңғы
аяғына салмақ түсіріп құласа, күш тіке тұяққа әсер етеді. Малдың
тоқпан жілігі орнына тайып (шығып) кетуі мүмкін.
Кейде механикалық күштің әсерімен ұлпалармен ағзаларда
молекулярлық өзгерістер пайда болса, оны шайқалу (сотресенние) немесе
контузия дейді.
Физикалық жарақат - ыстық суықтық электрдің және
сәуленің әсерінен пайда болады. Мысалы: малдың отқа
күйгені, суыққа үсігені, электр тоғы немесе найзағайдың
әсері жатады.
Химиялық жарақат мал организміне қышқыл, сілті, ауыр
металдың тұздары соғыс, улану заттары және т.б.
Химиялық заттардың әсерінен пайда болады. Мысалы:
малды химиялық заттарменен паразиттерге қарсы
дәрілегенде кездеседі.
Химиялық заттар түрлеріне байланысты көбінесе тиген
жерлеріне әсер етеді, не болмаса организмге тері, кілегей
қабығы арқылы сіңіп бүкіл организмді уландырады (фосфор,
СҰЗ)
Биологиялық жарақат организмде вирус, микроб,
саңырау құлақ, паразиттер, мал және өсімдіктер
әсерінен пайда болады (Шакалов К.И. 1961).
Жүйке – стрестік жарақаттар малға көру, есту
анализатры жүйесі арқылы малдың психикасына
стрестік жағдайларының әсер етуімен пайда
болады. Стрестік жағдайлардың малды үйреншікті
қалпынан басқа қалыпқа ауыстырғанда,
транспортпен тасымалдағанда, тиеп түсіргенде,
көп малды эпизоотияға қарсы дәрілегенде,
тоғыртқанда тағы сол сияқты жағдайларда пайда
болып, организмнің бейімделу табиғатын айрықша
төмендетеді, әлсіреп қажыған малдар естен танып
өліп кетуі мүмін. Көбінесе бұзаулар мен
шошқаларда көп кездеседі.
Ауыр механикалық жарақаттар электр, ыстық-
суықтық және химиялық заттардың әсерінен
жарақаттанған мал бас кезде естен танады.
(коллапс, шок, салдану.)
Салдануға, шалдығуға апаруы мүмкін кейде мал
өліп те қалады. Мал терісінің бүтіндігі бұзылып
жара пайда болады, егер жарадан көп қан кетсе
мал қансырайды, жара арқылы организмге
микробтар еніп жара асқынуы мүмік. Көлемі
үлкен жабық жарақаттарда сол жерде пайда
болған өлі ұлпалардың уыты организмді
уландырады (травматич, токсикоз).
Сәулелік жарақаттар
иондаушы сәулелер қоздырады. Олар организмді сырттан
әсерлегенле немесе радиобелсенді заттар түрінде азықпен, сумен
бірген ішке енгенде белсенді радикалдар мен иондар пайда болады.
Радикалдардың өзара және оттегімен әсерлесулері нәтижесінде
екінші және үшінші кезекті белсенді өнімдер туындайды да, олар
өз кезегінде әртүрлі молекулалармен, ең алдымен нәруыздармен
реакцияға түсіп, оларды тотықтандырады. Торшалар
ферменттердің химиялық құрылысы өзгеріп, олар белсенділігінен
айырылады. ДНК түзілуі тежеліп, торшалардың көбеюі
тұншығады. Сондай – ақ белгілі бір мөлшердегі сәулелену кейбір
ферменттердің белсенділігін арттырып, гликозамингликандардың,
фосфолипидтердің, липопротеидтерлің ыдырауыеа әкеледі, ДНК
шиыршықтары жыртылады, торшалар жарғақтарының өткізу
қабілеті өзгеріп, иондарды жарғақтар арқылы тасымалдау
бұзылады.
Мал организмінің иондаушы сәулемен зақымдану
заңдылығы екі факторға тәуелді:
Организмніңтіршілігіне өте маңызды өрмелердің,
мүшелер мен жүйелердің сәулеге сезімділік
деңгейіне;
Иондаушы сәуленің мөлшеріне және оның
тартылу ретінде;
Бұл факторлар жеке – жеке және біріге сәулелік
реакциялардың түрін уақытын және олардың
организмге маңыздылығын анықтайды.
Организмді сәулемен сырттан әсерлегенде альфа –
бөлшектер терең өтпей, эпидермиске кіреді, бета –
бөлшектер теріге өтеді, гамма – сәулелер дене рақылы өтіп
кетеді.
Ауыл шаруашылығы жануарларының барлың түрлеріде
радиацияға сезімді болғанымен, кейбіреулеері, мысалы,
тауықтар, төзімді келеді.
Өте мол мөлшердегі сәуленің бір дүркін әсерінен жіті немесе
жайтүскендей шапшаң өтетін сәулелік ауру қозады.
Мұндай ауру организмді тұтас иондаушы сәуленің мол
мөлшерімен сыртынан әсерлегенде, сондай – ақ
радиобелсенді заттар организмнің әшәне азық пен сумен көп
енгенде байқалады.
Комбинацияланған сәуле жарақаттары

жануар оргазімінде ионизацияланған радиацияның
химиялық, термиялық механикалық жарақаттармен қатар
өтуін сипаттайды. Комбинацияланған сәуле жарақаттары
әдетте ауыр өтеді. Механикалық жарақат немесе
комбинацияланған сәуле жарақаты кезіндегі күйік сәуле
жарақаттының өтуін қиындатады. Сәуле жарақаты өз
кезегінде жазылуы қиындайды, ұзаққа созылады. Себебі ,
организмге түскен радиация организм сұйықтығы ( қан, су)
арқылы түсіп ,ондағы белок синтезін бұзады, токсинді
радикал тууына себепші болады. Сонымен қатар жасуша
бөлінуіне, ферменттік системаның белсендігін төмендетеді.
Сәулелену кезінде қан айналым, жүрек қан-тамырлар
жүйесі де бұзылады.
Сәуле ауруы.

Бұл иондаушы сәуле әсерінен организмнің зақымдануынан
болатын аурудың ерекше түрі.
Сәуле ауруы төрт дәрежеге бөлінеді:
бірінші дәреже 200 «Р» дозасын алғанда пайда болады,
екінші дәрежелі сәуле ауруы ағза 300—400 «Р» сәуле дозасы
үшінші дәрежелі ауру — 500—600 «Р» дозасы
төртінші, ең ауыр дәрежесі 600 «Р» дозасынан асқанда
сәуле ауруына душар етеді.
Клиникалық көрінісі
Клиникалық көрінісі радиоактивті сәулелену мөлшеріне
байланысты болады. Мөлшері 1-2 Гр (сәулелі аурудың жеңіл
түрі) болғанда 3 сағаттан соң адам құсады, 6Гр болса 10-15
минуттан соң қайта-қайта құсады. Аурудың жеңіл түрінде
терісі қызарып, склера тамырларына қан құйылады, аузы
құрғайды. Бірнеше сағаттан соң науқастың жағдайы
уақытша жақсарады. Сырқаттың 3-6-шы күні ауыз қуысында
эритемалар пайда бола бастайды. Екінші - үшінші аптада
некроздық баспа, тілдің ойық жарасы дамиды. Қанда
лимфоцитопения байқалады. Мөлшері 4Гр сәулелену кезінде бір
аптадан кейін шеткері қандағы лейкоциттер азаяды. Ауыр
жағдайларда 8-ші тәулікте агранулоцитоз дамиды, себебі сүйек
миы клеткалары зақымданады. Ретикулоциттер
анықталмайды, ЭТЖ шапшаңдаған.
Агранулоцитоз кезінде инфекциялық асқынулар дамиды.
Тромбоцитопения геморрагиялық синдром көріністеріне
жетелеп алып келеді. Мөлшері 5-6Гр сәулелену шағында 3
аптадан соң ащы ішектің радиациялық зақымдануының
белгілері(іш өту, іш кебуі, ауыруы) анықталады. Ішек теспесі
перитонитке соқтыруы мүмкін. Созылмалы сәулелі ауру ұзақ
уақыт ішінде біртіндеп қабылданған сәулеленудің немесе
организмге радиоактивті изотоптың енуімен байланысты
дамиды. Адам сырттай қабылдай алатын сәулелену мөлшері
жылына 0,05Гр. Созылмалы сәулелі ауру тұсында сырқаттың
белгілері біртіндеп күшейеді,оны үш кезеңге бөлеміз. Сондай-
ақ, ауру қабылданған изотоптың түріне,оның белсенділігіне,
ерігіштік қасиетіне, организмнен шығарылатын уақытына,
көбірек зақымданатын ағзаларға байланысты өсіп өрбиді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Дұрманов Қ.Д., Жалпы хирургия, Алматы 2006
ж. 230 бет.
2. Б,К. Ілиясов. Ветеринариялық хирургия
(оқулық). Алматы. 2008 жыл.
3. Мурәлінов К.Л. Оперативті хирургия. (оқулық
құрал) Алматы - 2006 ж 416 б
Назарларыңызға рахмет!!!

Орындаған: Қилашев Е.Ж
Тексерген: Ахметжанов О.Н
Тобы:ВМ-305

Ұқсас жұмыстар

Көз жарақаттары

Көру ағзасының жарақаттары

Ветеринариялық хирургия

Электр және сәуле жарақаттары кезіндегі алғашқы ветеринариялық көмек көрсету

ҚУЫҚ ЗАҚЫМДАНУЫ

Электр және сәуле жарақаттары кезіндегі ветеринариялық көмек

Қойдың аяқ, қабырға сүйектерінің сынуы

Экология мәселелеріндегі аналитикалық химияның орны

Иондаушы сәулелердің биологиялық әсерлері

Қисық мойын

Пәндер