Өнім бағасы мен көлемінің өткізуден түскен түсімге әсерін талдаудағы индекстік әдіс

Индекстік әдіс

Индекстік әдіс - өткізуден түскен түсімге өнім бағасы және өткізілген өнім көлемінің әсерін есептеу үшін қолданылады.

Индекстік әдісті қолданғанда мынадай ұғымдар мен белгілеулер қолданылады:

индекстер жиынтығы -- индекстерді есептеуге кіретін элементтер тізімі;

индекстелетін шама -- өзгерісі зерттелетін белгінің мәні.

Индекстерді құрған кезде индекстелетін шама әрқашан өзгермелі болып табылады. Әрбір индекстелетін шаманың өзіне тән белгілеуі болады: p - өнім бірлігінің бағасы, z - бір дана өнімнің өзіндік құны, q - өнімнің физикалық көлемі, pq - тауар айналымы, zq - өнім өндіруге жұмсалған шығын, T - уақыт шығыны (жұмысшылардың саны) W - еңбек өнімділігі, t - өнімнің еңбек сыйымдылығы;

Индекстік әдісті қолдану арқылы төмендегідей міндеттерді шешуге болады:

құбылыстардың уақытқа байланысты өзгеруіін, яғни динамикасын зерттеу (динамиканың индексі),

күрделі экономикалық индекстердің динамикасына әсер ететін факторларды зерттеу (факторлық индекс),

жоспарлық тапсырманың орындалуын сипаттау (жоспарлық индекс),

әр түрлі аумақтар бойынша бір кезеңге тиісті құбылыстарды салыстыру (аумақтық индекс),

құрылымдық өзгерістердің әсерін анықтау (құрылымның өзгеру индексі) және т. б.

Индекстерді күрделі құбылыстардың жеке элементтері үшін де, тұтас құбылыстар үшін де есептейді. Құбылыстардың жеке элементтерінің қатынасын анықтау үшін жеке индекстер қолданылады. Ал күрделі құбылыстар үшін жалпы индекстер қолданылады. Жеке индекстер статистикалық жиынтықтың біртекті элементтерін салыстыру арқылы анықталады және есепті мерзімдегі көрсеткішті базалық мерзімдегі көрсеткішпен салыстырады. Жеке индекстер латынның кіші «і» әрпімен, ал жалпы индекстер латынның үлкен «І» әрпімен белгіленеді және осы белгілердің төменгі оң жағына зерттелетін көрсеткіштердің таңбалары жазылады. Жеке индекстер мынадай түрлері болады:

- бағаның жеке индексі (ір) : Мұндағы p1- есепті кезеңдегі өнім бірлігінің бағасы; P0 - базалық кезеңдегі өнім бірлігінің бағасы. - өнімнің физикалық көлемінің жеке индексі (іq) : Мұндағы q1 - есепті кезеңдегі өнімнің физикалық көлемі; q0 - базалық кезеңдегі өнімнің физикалық көлемі.

немесе