Қартаю типтері туралы Мечниковтің теориясы және қазіргі заманғы қартаю туралы теориялар

Презентация қосу

Қартаю типтері туралы Мечниковтің теориясы және
қазіргі заманғы қартаю туралы теориялар.
И.И.Мечниковтің улану теориясы бойынша, қартаю тек биологиялық
факторға емес, әлеуметтік факторларға да тәуелді .

Сабақтың мақсаты:
И.И. Мечниковтың қартаю теориясы мен
қазіргі заманғы қартаю туралы
теорияларының заңдылықтарын
байланыстыру .

Urticina felina (Dahlia anemone) Non ageing

Pinus longaeva
(Bristlecone pine)
~5000 years
Геронтология.
►Геронтология (греч. geron, geront(os) - старец + logos учение) – бұл тірі
заттардың қартаю заңдылықтарын және соның ішінде адамдардың кәрілік
жасын зерттейтін ғылым.

► Бұл терминді алғаш рет 1903 жылы
И.И.Мечников ұсынған.

►Қазіргі геронтология – ол көп салалы ғылым, оның құрамына қартаю
биологиясы, клиникалық геронтология (гериатрия), геронтопсихология
және әлеуметтік геронтология (герогигиена). «Геатрия» терминін алғаш рет
американдық дәрігер И.Л.Нашер кіргізген. Ол 1914 жылы америкада
«Геатрия: егде адамдардың ауырулары және оны емдеу» атты тұнғыш
кітабы жарық көрді.
Геронтология: Қартаю процесіне әлеуметтік,
психологиялық, биологиялық әрекеттердің әсерін
ғылыми зерттеу.
Гериатрия: қартаюға тән проблемалар мен ауруларды
диагностикалау және емдейтін медицина саласы.
Биогеронтология: қартаю мен ұзақ өмір сүргіштікті
биологиялық тұрғыда зерттеу.
►Соңғы 200 жыл ішінде өмір сүру ұзақтығы экономикасы дамыған
елдерде ұзарып келеді. 1800 жылдан кейін өмір сүру ұзақтығы 35-40
жастан 80 –ге дейін ұзарды. Оның себебі медицинаның дамуы, соның
ішінде таза ауыз суды пайдалану және санитарлық-канализация жүйесіні ң
жақсаруына байланысты болды.
Қартаю дегеніміз не?
*Күн сайын жер ғаламшарында 100 мың адам қартаю салдарынан к өз
жұмады.
*Қартаю процесі түрлі емделмейтін аурулар туғызады, әлі күнге дейін
олармен күресу жолдары табылған жоқ.
*Қарттық адамдарға ауру мен қиындықтар әкеледі.
*Қарттық адамдарға өмірлік жұмыстарын аяқтауға мүмкіндік
бермейді.
*Қарттық жалғыздық пен қажетсіз сезіну сезімін туғызыды.
*Қарттық үмітсіздікке әкеліп, өлімге бір қадам жақындатады.

Қалай , не үшін қартаямыз?
Қартаюды тежеуге, тоқтатуға болама?
Қартаю теориясы.

Қартаю барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялық құбылыс болып
саналады. Қартаю — онтогенез қорытындысы, ағзада ерекше құрылымдық,
қызметтік және биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын
құбылыс. Герантология қартаю құбылысының негізгі зандылықтарын
молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас а ғза де ңгейі ңде
анықтайды, оның даму ерекшіліктерін, емдеу ж әне аурудың алдын алу
проблемаларын зерттейді.

Қартаю және ұзақ өмір сүру мәселелері барлық уақытта ғалымдарды
ойландырып келген мәселе. Ол әсіресе XX ғ. халық құрамында тере ң
демографиялық өзгерістердің белең алуына байланысты ерекше мәнге ие
болып отыр, себебі көптеген экономикалық дамыған елдерде кәрі адамдар
саны өсуде. Герантологияның міңдеті тек қана адам өмірін ұзарту емес; сол
сияқты, кәрі адамдардың коғамдық өмірге және еңбек қатынастарына
белсенді араласуына көмектесу, яғни олардың белсенді ж әне толыққанды
өмір сүру мүмкіншіліктерін ұзарту болып табылады.
Теломериялық
теория.(теория
ДНҚ- ның зақымдану Хейфлика) Митохондриялық
теориясы. теория.

Мечников Эволюциялық
теорияысы теория

Қартаю
Апоптоз Қуат көзінің азаю
теориясы теориясы

Бос радикалдар Ағзаның тозу Эндокриндік
теориясы теориясы теория
Қартаю туралы негізгі теориялар
Адам ағзасының қартаю себептері туралы 300-ге жуы қ болжамдар
айтылған.Олар бірін бірі жиі қайталайды, бір бірімен ты ғыз
байланысты. Үнемі жаңа теориялармен толығып отырады.таңдаулы
жалғыз теория әлі жоқ. Олардың көбінің тек тарихи тұрғыдан ғана
маңызы бар. Қартаю теориялары ішінен
* И.И. Мечников теориясы,
•М. Рубнердің(1908) "қуаттық қартаю теориясын»,
•Д.Харманның «Бос радикалдар теориясы»,
•Митохондриялық теория,
•ДНҚ- құрылымының зақымдану теориясы,
•Америкалық геронтолог Л.Хейфликтің «Хейфлик шегі»,
А.Оловниковтің «Теломерлік теориясы»
•Академик Скулачевтың «Апоптоз» теориясы,
•Эволюциялық теория,
•Эндокриндік теория,
•«Ағзаның тозу» теориясымен танысамыз.
Mme Jeanne Calment, died 1998, aged 122
И.И. Мечников теориясы. И.И. Мечников утверждал: "Смерть
раньше 150 лет - насильственная
смерть".

И.И. Мечниковтың интоксикациялық (улану) теориясы бойынша қартаю
құбылысы тек қана биологиялық факторға - физиологиялы қ,
патологиялық т.с.с. тәуелді болмай, сол сияқты әлеуметтік факторларға
да тәуелді болады. И.И. Мечниковтың пайымдауынша а ғзаны ң өсуімен
қатар әртүрлі заттардың алмасуы, мысалы азоттың алмасуы
нәтижесінде жинақталған ыдырау өнімдері - аммиак, а ғзаны улайды,
тоқ ішекте шіру өнімдері көптеп жинақталады. Бұл теория бойынша
улы ыдырау өнімдері кейбір мүшелер мен ұлпаларды к өбірек улайды,
мысалы бауыр, ми жасушаларын, ал д әнекер ұлпа жасушалары
керісінше көбейеді.
И.И. Мечников қартаю құбылысын тек фагацитоз ілімі негізінде
түсіндірмек болды. Ол ішекте шіру құбылысын болдырмау үшін шіріту
бактерияларының тіршілігіне қолайсыз орта жасау керек, сонды қтан
сүт өнімдерімен көбірек қоректену кажет деп айтқан.
М. Рубнердің «Қуаттық қартаю
теориясын»,

Бұл теория бойынша әрбір ағзаның қуат қоры болады. қуат қоры
таусылса, сағаттың пружинасы босағандай, тіршілік те баяулап, д үние
салуға алып келеді. Ағзаның қуат қорын ж ұмсауы денені ң сырт қы
мөлшеріне тәуелді болады, яғни ағза дене сыртына жылуды
қаншалықты көп шығарса, соншалықты энергия алмасуы белсенді
түрде болып, оның қоры тез таусылады және ондай ағзалар к өп өмір
сүрмейді. Ұсақ жануарлардың дене салмағына қарағанда оны ң үсті ңгі
бетінің көлемі үлкен, сондықтан да олардың тіршілік ұзақтығы қысқа
болады (мысалы, егеуқұйрық 2-3 жыл, ит 20 жыл, піл 80 жыл өмір
сүреді). Бірақ бұл тұжырымды барлық жануарлар үшін қолдана беруге
болмайды, кейбіреулерінің тіршілік ұзақтығы бұл тұжырымға қайшы
келеді. Мысалы, егеуқұйрықтарға туыс болып келетін тиіндер салма ғы
да, дене бетінің көлемі де, онымен пара-пар, бірақ тиіндер белсенді
қозғалып 15-20 жыл тіршілік етеді, яғни егеуқұйрықтардан 10 есе арты қ
өмір сүреді. Белсенді қозғалып тіршілік ететін сұр қояндар үй
кроликтеріне қарағанда екі есе артық өмір сүреді.
Д.Харманның «Бос радикалдар теориясы»,

Бос радикалдар теориясы 1956 жылы америка ғалымы Д. Харман
ұсынған.
Бос радикалдар – бұлар жұптаспаған электрондары бар атомдар немесе
молекулалар. Сол себептен олар белсенді болады және бас қа
бөлшектермен қосылуға тырысады. Бос радикалдарға гидроксил
радикал (ОН) және азот оксиді жатады. Осы радикалдардың дене
жасушаларына еніп реакцияға түсуін оксидативті стресс деп аталады.
Биохимиялық реакциялардың нәтижесінде жасушалар зақымданады.
Оксидативті стрессті тежеу үшін, бос радикалдарды бейтараптау үшін
антиоксиданттарды пайдаланады.
Жасуша жасы ұлғайған сайын бос радикалдардың ықпалынан
митохондриялар зақымданады, нәтижесінде жасушаның өлуіне әкеледі.
Бұл теорияның өзгешеленуі, бұл митохондрияның түрде жұмыс
атқарады және өзін өзі реттейді, жасушада энергия көзі ролін ат қарады.
Бос радикал (жасыл) мембранаға
шабуыл жасап ,жаңа басқа радикал
туғызады (көк)

Бос радикал (көк) ДНҚ-ға
шабуыл жасап, жаңа радикал
туғызады (күлгін) .

Антиоксидант молекуласы бос
радикалды жояды.
ОКСИДАнттық СТРЕСС
Қартаюды туғызатын тотығу зақымдану теориясы.
Супероксид, O2. перекись водорода, H2O2
Гидроксил, ОН. Хлорноватистая кислота, HOCl
Пероксильный, RO2. Озон О3
Алкоксилалкилфосфатные, RO. Пероксинитрит,
ONOO
Hydroperoxyl, HO2.
Reactive oxygen species (ROS)
Reactive nitrogen species (RNS)
Апоптоз теориясы – жасушаның ө зін ө зі
жоюы.

Апоптоз грек. «ағаш жапырағының тү суі»
Академик В.П. Скулачев ө зінің теориясын жасуша апоптозы теориясы
деп атады.
Ағаштар ө з тірлігін сақтап қалу ү шін кейбір бө ліктерінен құ тылады.
Тап осы ү рдіс жасушаларда байқ алады. Ә рбір бө лек жасуша ө міріні ң
соң ында бү кіл ағзаға зиянын тигізбеу ү шін басқа жасушаға орнын
босатады.
Некрозға қ арағанда – жасушаның еріксіз құ ртылуы, апоптоз кезінде
жасуша бө лшектерге мұқ ият бө лінеді де қ асындағы жасушалар осы
фрагменттерді құ рылыс материалдары ретінде пайдаланады.
Митохондриялардың ө зін ө зі құ ртуы митоптоз деп аталады. Егер
митохондрияларда шамадан тыс кө п бос радикалдар шоғырланған
кезде митоптоз жү зеге асады. Егер жасушада ө лген митохондриялардың
саны шамадан тыс кө бейсе ыдырау ө німдері жасушаның апоптозына
ә келіп соқ тырады.
Скулачевтың айтуынша егер ағзада пайда болған жасушалардан
апоптозға ұ шыраған жасушалардың саны кө п болса, олардың орны
дә некер ұ лпа жасушаларымен ауысады.
Оның жұ мысының мә ні – бос радикалдардан жасушаларды құ тқару.
Ғалымның пайымдауынша қарттық бұ л емделетін жә не емдеуді қажет
ететін дерт. Қартаю процессін істен шығарып оны мү лдем ө шіру.
Митохондрияларды жә не жасушаларды істен шығаратын сутекті ң асқын
тотығы (H2O2) құ рамындағы белсенді оттегін бейтараптау.

Қазіргі уақ ытта оның басқ аруымен арнайы қартаю белгілеріне қарсы
препараты сыналуда.

Соткадағы сурет
Геронтолог Л.Хейфликтің «Хейфлик шегі»,
А.Оловниковтің «Теломерлік теориясы»

Академик В.П. Скулачев Американский ученый,
называет свою теорию теорией профессор анатомии
клеточного апоптоза. Апоптоз Калифорнийского
(греч. <листопад>) - процесс университета Леонард
запрограммированной гибели Хейфлик
клетки.
Америкалық геронтолог Л.Хейфликтің «Хейфлик шегі»,
А.Оловниковтің «Теломерлік теориясы»
XX ғ. 70 жылдары америка дәрігері Л. Хейфлик тірі ағзалар жасушаларының санаулы рет
қана бөлінетіндігіне көңіл аударған. Кейінірек әртүрлі түрлерді ң жасушаларыны ң б өліну
максимумы түрліше болатындығы белгілі болды және ол а ғзаны ң тіршілік ұза қты ғына
тура пропорционал болатындығы анықталды. Мысалы, жүз жыл ға дейін өмір с үретін
адамдарда (Ноmo sapiens) Хейфлик лимиті- 50-ге, 3 жыл өмір сүретін тышқандарда - 15-20-
ға, 175 жыл өмір сүретін галапагосс тасбақаларында- 110- ға тең. Ерте қартаю синдромы
(прогерия) байқалатын адамдар жасушаларында Хейфлик лимиті 50 - ден 10 - 15 ке дейін
азайған. Ғалымдардың пікірінше жасуша бөлінген сайын онда кейбір н әрселер бір жолата
жойылып не жинақталып отыра ма деген ой пайда болды . XX ғ. 80 жылдары
А.М.Оловников - жасушалардың әрбір бөлінуінде олардың хромосомаларыны ң ұштары -
теломералар азды-көпті үзіліп қысқарып отырады, ал хромосома теломерлеріні ң
ұзындығы минимальды мөлшерге жеткенде жасуша бөлінуін тоқтатады деген гипотеза
айтқан. Кейінірек бұл гипотеза тәжірибе күйінде дәлелденді. Хромосома теломерлері
маңызды механикалық (хромосомаларды ядро матриксіне жабыстырады; хроматидалар
ұштарын бір -біріне жалғайды;) хромосома құрылымын тұрақтандырушы, гендерді ң
экспрессиялануына әсер етуші және жасуша бөлінуін есептеуші қызметтерді ат қарады.
Кейбір жасушаларда хромосома теломерлерінің үзілген бөліктерін қалпына келтіріп жалғап
отыратын арнайы фермент -теломераза ферменті синтезделінетіні аны қталды (1985 ж.). Рак
және жыныс жасушаларында теломераза ферменті үнемі синтезделініп оларды ң шексіз
бөлінуін қамтамасыз етеді. Сонымен, қартаюдың нақтылы бір себептерін (тетіктерін) б өле
жара қарастыруға болмайды және ағзаның кәрілік өзгерістері бір мүшеде жайлап басталып
әрі қарай тасқындап үдеп дамып көптеген мүшелер мен мүшелер жүйесін қамтиды.
ДНҚ- құ рылымының зақ ымдану теориясы,

ДНҚ – ө мірдің негізгі қайталанбас құ рылымы. ДНҚ-ның зақымдануы
осы жасушаның атқ аратын қызметінің бұ зылуына ә келеді.
Мутациялардың (нуклеотидтердің ретінің ө згеруі) пайда болуына ә ртү рлі
факторлар ә сер етеді – кү н радиациясынан химиялы қ токсиндерге дейін
жә не тамақ құ рамындағы ГМО. Бірақ ДНҚ-ның кү шті қорғанысы бар
мысалы тә улігіне сү тқ оректінің бір жасушасында 200000 зақымдану
болады. Соның ө зінде жасуша қалпына келіп бү тін құ рылымын сақтай
алады. Бірақ бұ ндай қорғаныс та сыр береді. Негізгі зақымдаушы фактор –
бұ л бос радикалдар, егер олардың саны тым кө бейіп кетсе ДН Қ-ның
қ орғанысы бос радикалдардың ә серіне тө теп бере алмайды
Қартаюдың эволюциялық теориясы

Бұл теорияның негізін қалаған
ағылшын биологы Питер Медовар.

П. Медовардың байқағаны мутациялар ағзалардың өмірінің қай кезеңінде болғанына екеніне
тәуелді. Егер қажетсіз мутация поуляцияның жас ағзаларында болып жатса ондай мутация
табиғи сұрыптау кезінде жойылады, егер ересек ағзаларда мутация бай қалса ол мутациялар
қалып қоюы мүмкін. Мысалы: табиғатта тышқандардың 90% алғашқы жылы өледі, екінші
жылдың аяғында түгелге жуығы өледі. Егер қажетсіз мутация үшінші жылы пайда бола
алатын болса ол уақытта бұл тышқандар табиғатта кездесе алмайды. Егер, осындай
тышқандарды зертханада осірсек, оларға табиғи факторлар әсер етпейді, сондықтан
өмірлерінің үшінші жылы қажетсіз мутация көрінеді. Табиғатта тышқандар қартай ғаннан
емес, суықтан өледі. Немесе олар жыртқыштарға жем болады.
Бұрын адамдарда тап осындай жағдайларда өмір сүрген олар 40 жастан арты қ өмір сүре
алмаған, сондықтан қажетсіз мутациялар байқалып үлгермеген. Қазіргі жағдайда әлеуметтік
жағдайдың жақсаруына байланысты қажетсіз мутациялар адам ағзасында к өрінген.
Сондықтан қарттық бұл табиғатта тағы жануарларға емес тек адамға берен сиы деп
П.Медовар түсінуде.
Қ азіргі заманда ғалымдар осы қажетсіз мутацияларды анықтап және оларды жоюға
тырысуда. Әэірге тәжірибелерді жануарлар ағзасында жүргізуде. Мысалы құрттардың бір
ғана генін айырған кезде олардың өмірін 5 есеге ұзатрқан, тышқанның өмірін екі есе ұзартуға
болады. Адаммен әрине қиынрақ, бірақ көптеген зертханаларда адам ағзасында ғы
мутациялардың механизмін зерттеуде. Егер ол жүзеге асса химиялық заттардың көмегімен ол
мутацияларды болдырмау мүмкіндігі туар еді. Адамның өмірін бірнешеге ұзартуға болар еді
артаюдың иммунологиялық теориясы
Қ

Иммунитеттің маң ызы бізге белгілі. Адам жасы ұ лғайған сайын тү рлі
қ атерлі ісік жә не аллергиялық ауруларға шалдығатыны мә лім. Мұ ны
иммунитеттің жұ мысының нашарлауына байланыстырмай жастың
ұ лғаюынан кө реді. Ауыру тек қартарға тиесілі сияқты. Иммундық
жү йенің қ артаюы адам ө мірін шектеуші факторы екені дә лелденген.
Иммунологиялық теория адамның қартаюын иммунитет
жұ мысының нашарлауымен тікелей байланыстырады.
Иммунитеттің негізгі мү шелері адам ағзасындағы сү йек кемігі мен
тимус болып табылады. Егер сү йек кемігі ө мір бойы қызмет атқарса,
тимус функциясы 12-14 жастан бастап кемиді. Бірер жылда тимус
массасын азайтып, жұ мысын тоқ тата бастайды. Егер тимусты тек
иммунитет мү шесі емес, сонымен қатар ө мірдің ұ зақтығын шектеуші
мү ше ретінде қ арастырсақ , қ артаюдың эволюциялық теориясымен
байланысын кө руге болады.
Егер тимус дұ рыс жұ мыс атқарса адам ө мірі анағұ рлым ұ за қ болар
еді. Кө птеген тә жірибелер нә тижесінде тимустың жұ мыс жасауын
реттеген жағдайда иммундық жә не басқа жү йеледрдің жұ мысының
жақ саруы байқ алады. Тимус жұ мысының тоқтауы – адам ө мірін
тоқ тату сияқ ы тетік ретінде қарастыруға болады.
Иммундық жү йе эндокриндық жү йемен тығыз байланысты. Ал тимус
эндокринді белсендікті кө рсете отырып екі жү йенің мү шесі болып
табылады. Тимус гормондарын қартайған адамға енгізсе иммунды қ
жү йенің жұ мысы жақ сарады.
Сондық тан тимустың жұ мыс жасауына жағдай жасаса қ, біз аурулардан
қ орғана отырып жас кү ймізді сақтаймыз.
Иммундық жү йе гипоталамус-гипофиз-бү йрек ү сті бездерімен тығыз
байланысты. Осы себептен иммундық жү йені эндокриндік жү йеден
бө лмейді. Нейро-эндокрин-иммундық жү йе ө мірлік маңызды қызмет
функциясын реттейтін жиынтық ретінде қарауымыз керек.
Қартаюды тежеудің
жолдары.

1. Белсенді ө мір салтын ұ стану.

2. Дұ рыс тамақ тану.
3. Антиоксидант болып табылатын кө кө ністерді, жемістерді жиі
пайдалану.
4. Кү йзеліске тү суден , қ айғырудан, уайымға салынудан сақтану.
5. Құ ндылығы тө мен тағамдарды пайдалану.
6. Зиянды ә деттерден аулақ болу.
1 — Мидың белсенділігін арттыру.

2 — Дұ рыс
тамақ тану

3.Медитация жә не жаттығу
4 — Антиоксидантарды кө п қабылдау.

5 — Ұйқ ы

7 – Шылым шекпеу.

8- Зиянды ә деттерден аулақ
болу
9.Таза ауада серуендеу.
Қорытынды:
Көріп отырғанымыздай барлық қартаю теориялары ұқсас,

ДНҚ құрылы зақымдануы тотығу стресіне ұқсас; ол
днқ зақымдануына алып келеді, бос радикалдар
көбейеді,

•антиоксидант санының кемуіне алып келеді;

Осының салдарынан иммундық және эндокриндік
жүйелер сыр береді,

нәруыздың бұзылуы жасушаның қалыпты тіршілігін
өзгертеді; нәруыз түзілуінің бұзылуы жасушаның қалыпты
қызметін бұзады.

Жасушаның бүлінуі, апоптозға – жасушаның өлуіне алып
келеді.

Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Қуаттық қартаю теориясы

Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы жайлы ақпарат

Геронтология мәселелері

ДНҚ теломеразалар

Қартаю генетикасы

Қартаю процесінің себебі

Қартаюдың молекулярлы генетикалық механизмдері

Сағаттарды таңдау арқылы жалпы формада және сағаттардың механизміне әсер етіп олардың ұзақ жасаудың тиімділігін қолдауына жағдай жасау

ҚАРТАЮДЫҢ БОС РАДИКАЛДАР ТЕОРИЯСЫ

Қартаюдың молекулалық-генетикалық механизмдері

Пәндер