Қазіргі заман мәдениетінд егі буддизм

Презентация қосу

Қазіргі заман
мәдениетінд
егі буддизм

Орындаған:
Утемуратова
А.
БУДДИЗМ
Буддизм - [санскритше - buddha күнәдан арылған,
әулие] - дүниежүзіне кеңінен таралған негізгі 3 діннің
бірі. Б.з.б. V-VI Үндістанның бүгінгі Бихар штатында
пайда болды. Буддизмнің негізін салушы Сиддхарта
Гаутама деп есептеледі. Буддизм басқа ілім-
танымдарды бойына оңай сіңірді және оның негізгі
қағидасы жан иесіне жамандық жасамау
болғандықтан, жер жүзіне соғыссыз тарады. Қазіргі
кезде Буддизм дінін 1 млрдқа жуық адам үстанады.
Буддалық діни ілім көзқарастардың күрделі жүйесі б. т.
Ол діни шығармалар жинағы "Трипитакада"
("Даналардың үш қат қауашағы") баяндалған.
Буддизмнің уағыздарының өзіне тән ерекешеліктері
бар.Буддизмде дүниені жаратушы қүдай жайындағы
идея айтылмайды. Буддизм фәни өмірдің азаптары -
ауру, кәрілік, өлімнен қүтылу жолын іздейді. Ол өмірдің
қасіреті - нәпсінің тілегіне байланысты деді. Адамның
денесі уақытша өмір сүреді. Ал нәпсі қанағатсыз
Сондықтан нәпсінің
тілегінен қүтылу керек. Ол
үшін төрт хақиқатты білу
қажет:
өмір - азап;
азап нәпсіден туады;
нәпсіні ауыздықтаса,
азаптан қүтылады;
нәпсіден қүтылудың төрт
сатысы бар:
жүректің оянуы;
ниет, ақыл, ойды түзету;
мінез-қүлықты түзету;
адамға ғана емес, бүкіл
жан иелеріне деген
рақымшылыққа, махаб-
батқа жету (аһимса -
адамға, тіршілік иесіне
Аһимсаны жүзеге асыру үшін
Буддизм Веданы жоққа шығарады.
Будда ілімінде этика мәселелеріне
көп көңіл бөлінген. Буддизмнің
негізіне қоршаған ортадан бөлінбей
қарастырылатын жеке адамды
дәріптеу және болмысты бүкіл
дүниемен байланысып жатқан ерекше
психологиялық процесс ретінде
қабылдау принциптері алынған.
Буддизмдегі негізгі ең ірі бағыттар -
хинаяна және махаяна. Буддизм өзінің
даму барысында үш кезеңнен өтті:
хинаяна, әркімді туу - өлу ай-
налымынан қүтылуды үйрететін
алғашқы даналық мектебі (б.з.б. V ғ. -
б.з. басы); екінші, бодхисаттава -
қүтқару- шы көмегімен қүтылу;
үшінші, махая- на (б.з. V ғ.-ына дейін)
кезі. Махаяна не- гізінде будда
(ісөкірек көзі ашылған) болуға
Біздің елімізде будда ламаиттердің ізін
қуушылардың шағын топтары Қалмақ, Бурят,
.
Тува АССР-лерінде
. түрады. Буддизмң
көзқарасына дүниеден безушілік, жеке даралық
тән. Қанаушы қоғамда байлық, күш, өкімет
кімнің қолында болса, соған жалбыры- ну жер
бетіндегі азап шеккені үшін күнәдан қүтқарады
деп түсіндіреді. Сондықтан адам өткінші,
жалған өмір сүретін мысал денесін ойламай,
мәңгі өмір сүретін жанын қүтқарудың қамын
ойлауы керек. Бүл - қанаушылармен келісуді
уағыздайтын Буддизм діннің реакциялық
жақтарынан бірі. Ол дінді қабылдаған елдердің
өміріне едәуір ықпал жасады. Буддизмң
таралуы синкретикалық мәдени комплекстердің
қүрылуына эсер етті. Бүлардың жиынтығы
будда үйымы - 1950 ж. қүрылған
буддашылардың дүниежүзілік бауырластығы.
Будда – будда дінінің негізін қалаған әулиенің лақап аты. Шын
сімі – Гаутама Сиддһартһа. Солтүстік Үндістанда (бүгінгі Непал
жерінде), шак (сақ) халқы патшасының отбасында дүниеге келген.
Будда (біздің заманымыздан бұрынғы 623 – 544 жылдары;
анскритше Буддһа көкірегі ояу, көзі ашық деген ұғымды
ілдіреді) сол кездері Үндістанда үстемдік құрған Веда ілімін
мойындамай, аһимсаны (тіршілік иелеріне жамандық жасамауды)
ағыздаған.
Буддизм ілімінің көзқарасы бойынша,будда
деп кез келгеннің карманың жақсы,яғни оң
санын айтарлықтай мол жинаған және
ақиқатқа(дхармаға)көз жеткен тірі
жанды айтады.Ғалам тарихында осындай тәріздес
көптеген тірі жәндіктер я жандар болатын.
Осылайша,Гаутама Будда өтіп кеткен уақыт кезеңде де,әлі
болашақта талай көптеген буддалар қатарының бір үзбесі
болып табылады. Оның алдында Дипанкара будда болған
еді,ал одан кейін келетін будданың есімі - Майтрейя.
Буддизм және саясат
Бір- біріне белгілі бір
қатынастағы әлеуметтік
феномендер. Буддизмнің қоғамдық
өмірге және адамның
өмірлік міндеттерін анықтауы
тікелей осы діни сеніммен
тығыз байланысты. Оның
аса маңызды ережесі түрмыс
пен азап шегуді үқсастыруында.
Буддизм қоғамдық қатынастарды
өзгертуге, оны жақсартуға
күш салмайды. Ол адамдарға
қауымдастықтың мүшелері
ретінде жақсы күйде көрінуі үшін
түзелуге міндеттемейді.
Буддизм адамды өзі туған, өмір
сүріп отырған әлеуметтік
шындықтан алшақтатуға
тырысады. Осы орайда, буддизмде
әлеуметтік док- тринаның
барлығын шартты түрде ғана
Будда кезеңінің өнері
Бхархуттағы символикалық күмбез қоршауындағы
көп пішінді бейнелер жазық бедерлі болып келеді.
Бұл қоршаудың бұрыш-бұрыштары мен
қақпасы діңгектеріндегі якшалар,
деваталар бейнелері олардан гөрі
биіктеу бедерленген, халық арасында ерекше
құрметке бөленген бұл құдайлар аттары да
осы жерлерге жазылған.
Бедерлі көріністердің көпшілігінің
осындай жазулары бар, олар джатакалар
мен Будда өмірі кезеңдерінен алынған көріністер
болып табылады. Қоршауда бұдан басқа
символдық-сәндік пішіндер мен өсімдіктер
бейнелері салынған медальондар, сол сияқты осы
буддалық ғимаратты тұрғызушылар мен
қамқоршыларының жекелеген бедерлі «суреттері»
бар.
Осылайша бейнелеу стилі Маурьялар кезеңі
өнерімен салыстырғанда әлдеқайда көне
стиль болып келеді. Алайда, бұлай
бағалаған күнде де, мұндай үлгілерді
жасаушы суретшілер Үндістанның басқа
жерлерінде жұмыс істегенін, ең бастысы,
олар әмір жүргізуші әулеттер тапсырмасы
бойынша емес, монахтар қоғамы немесе
солардың қалалық көпестер мен
қолөнершілер топтарынан шыққан
қолдаушылары үшін қызмет еткенін
ұмытпаған жөн.
Жартастан ойып жасалған ең
ежелгі храмдар чайтьялар көлемі
мейлінше шағын, оның үстіне
ешқандай да әшекейлері
болмайды, бұлар Барабарада
(Бихарда) орналасқан және,
түрлі болжамдарға қарағанда,
Маурьялар билеген кезеңге
жатады.
Бұған мысал ретінде өзінің кіре
берістегі әшекейлерімен әйгілі
Ломас Риши үңгірін алуға болады.
Ол аджвиктер сектасы тұратын
және діни
ғұрыптармен айналысатын
жер болған. Ориссадағы
Бхуванешварға
жақын орналасқан, джайни
монахтары тұрған үңгір-
монастырьлар да ең көнелердің
Жартастағы храмдар, дәлірек айтқанда,
чайтьялар мен вихарлар
негізінен Батыс Үндістанда орналасқан, олар мұнда
будда монахтары ұшін Батыс Гаты жоталарында
ойып жасалған. Мәселен, тіпті біздің дәуірімізге
дейінгі II ғасырда салынған Бхаджадағы үңгір-
монастырь да осында, мұндағы чайтьяның
жартастан ойып жасалып, әбден жылтырата
өңделген символикалық күмбезі де бар. Храмның
шағын вестибюлі қабырғалык ірі бедерлермен
әшекейленген, ал жартастың сыртқы жағына көп
қабатты ғимаратты бейнелейтін өрнек ойылған;
сыртқы сәулеттің мұндай алдамшы көріністері
жартастағы осы алуандас храмдардың бәріпе тән
және әредік өзгерістерге түскеніне қарамастан,
Гупттар дәуіріне дейін дерлік сақталған
Үңгір-храмға жарық түсіретін бірден-бір орын таға
тәрізді будда терезесі деп аталатын үлкен терезе
жайлы да осыны айтуға болады. Тұрқы бөшқе
тәрізді бейнелі күмбезді ұстап тұрған, әбден
жылтырата тегістелген колонналар өзінше
айналмалар жасап тұр, олар символикалық
күмбезді төңіректей жүретін діни дәстүрлі шерулер
«соқпағы» ретінде пайдаланылып отырған.
Бұлардың колонналары мен төбесі шын мәнісінде,
сұлбасына қарағанда, ағаштан жасалған, сол
себепті де бізге дейін жете алмай қалған жер
бетіндегі құрылыстардың нобай бейнелері болып
табылады, ал үңгірлерде олар ешқандай да
конструкциялық міндет атқарып тұрған жоқ.
Көне будда өнері біздің дәуірімізге дейінгі IV
ғасыр мен біздің дәуіріміздің IV ғасыры
аралығында Үндістанның бүкіл территориясына
тарады. Бұл кезең ең әуелі Маурьялар
мемлекетінің нығаю және бірігу дәуірі болды.
Кейінірек жаңа дәуір — Үндістанның түрлі
аудандарында мәдениет пен жаңа жергілікті
өнердің дамуы және қажымас миссионерлер —
кезбе монахтар көмегімен будда өнерінің елдің
оңтүстік бөлігіне таралу дәуірі басталды.
Олармен бір мезгілде,— кей жерлерде
бөлшектеніп бөлінушіліктің де күшейе түскеніне
қарамастан,— бүкіл Үндістансубконтинентінің
әл-ауқатын арттыруға және біршама бірігуіне
жағдай жасаған, сауда-саттық ісінің дамуы
басталды.
Осы кезде үнді мәдениеті мен өнерін сырт
елдерге тарату ісі бастау алды:
Кушан мемлекеті мен Ганга жазықтығы Джамнадан —
батыс пен солтүстікке, оңтүстік Сатавахандар
мемлекеті мен Маурьялар дәуірінде миссионерлер
арқылы буддизмді қабылдаған Цейлон аралынан
шығысырақта жатқан Индонезия жеріне тарай берді.
Сөйтіп әр түрлі елдерге буддалық іліммен бірге көне
индуистік-брахмандық мәдениет элементтері де,
буддалық текстер тілі палимен бірге санскрит те сіңісе
берді. Ең өжет деген брахмандар Вьетнамның шығыс
жағалауы Тьямпа және Индонезия аралдары сияқты
тым алыс жерлерге де жетіп жүрді. Тіпті, қытайлық
деректерге қарағанда, біздің дәуіріміздің I ғасыры бас
кезінде Қытайға Үндістаннан буддалық монахтар келіп,
өз ілімдерінің алғашқы ұрықтарын еккен. Кейіннен
осының нәтижесінде Шығыс Азиядағы, ең
алдымен, Қытай мен Жапониядағы буддизм

Ұқсас жұмыстар

Діннің анықтамасы

Үнді мәдениеті

Мұғалім туралы жалпы мәлімет

Дін анықтамалары

ЕЖЕЛГІ ДҮНИЕ ФИЛОСОФИЯСЫ

Ислам діні туралы

Буддизмнің өзіндік ерекшелігі

Буддизм философиясы

Буддизм діңі

Буддизм - әлемдік дін

Пәндер